V6 Literatuur 25 De tijden veranderen en deel 1 Literatuur 26 Rumoer, diversiteit & commercie

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Welkom !

Programma

1. Literatuur 25: De tijden veranderen (1960-1980)
   
2. Literatuur 26: Rumoer, diversiteit & commercie (1980-2000)

​Weg met burgerlijke waarden en zekerheden uit de jaren ‘50! 

Jongeren zijn zeer betrokken bij allerlei maatschappelijke ontwikkelingen en komen op voor hun vrijheid, voor democratisering en voor een wereld waarin liefde, begrip en vrede heersen. Jongeren worden in het gezin, op school en de universiteit steeds meer benaderd als volwaardige burgers. ​

De democratisering zet ook door in de literatuur: romans en poëzie komen uit als goedkope pocket of paperback en niet meer in luxe gebonden edities. Het maakt literatuur betaalbaar en toegankelijk voor iedereen. In een samenleving waar het gezag ter discussie staat, verliest de Literatuur met een hoofdletter L ook zijn gezag. De literatuur komt langzaam uit zijn ivoren toren.

Rumoer

• 'Ik lees niet, ik word gelezen.'
• Om aandacht te krijgen, moet je zorgen voor rumoer.
• Schelmenroman over het leven van schrijver en schilder Jan Cremer.
• Geniet van alles wat God verboden heeft; dit levert veel kritiek op.
• Critici vinden het een verderfelijk boek.
  
• Ouders verbieden hun kinderen het te lezen. Uiteraard lezen die het wel (uit alle sociale lagen).

Schelmen roman: Roman over een ‘schelm’, d.w.z. iemand die allerlei streken uithaalt en zich daarbij vaak niet aan de regels van wet en moraal houdt, maar die wel de sympathie van de lezer heeft.

Opstap naar het postmodernisme

Postmodernisme is een radicale voortzetting van het modernisme en existentialisme en zal tot de 21e eeuw het wereld- en mensbeeld beheersen.

Verschil met modernisme is dat de postmodernist niet gelooft in een leidend principe als het rationalisme, socialisme, liberalisme of christendom. 

Term wordt pas vanaf 1980 gebezigd, maar de voorbodes waren in de jaren '60 al duidelijk zichtbaar.

Het postmodernisme is een radicale voortzetting van het modernisme en existentialisme, en zal het wereld- en mensbeeld tot in de 21ste eeuw be-

heersen. 

Voorbodes van het postmodernisme

Allerlei burgerlijke waarden en zekerheden worden op losse schroeven gezet en zullen de samenleving een nieuw aanzien geven en ook de literatuur. 

Het tweede deel van Ik, Jan Cremer verschijnt in 1966 en wordt bekroond met de literaire prijs van Amsterdam. En dat terwijl het eerste deel vooral werd bekritiseerd door de literaire wereld!

De tijden veranderen.

Culturele revolutie

  

• Protestlied 'The Times They Are-A-Changin' van Bob Dylan = popcultuur
• De popcultuur en de vernieuwingsbewegingen strekken zich voor het eerst uit over de gehele wereld.
• Oorzaken:
  

         - welvaart
         - de draagbare en betaalbare transistorradio
         - en vooral het nieuwe medium televisie

• Jongeren gaan zich anders kleden, gedragen en denken, en zetten zich af tegen de leefpatronen en ideeën van hun ouders.

Culturele revolutie

Belangrijke thema's van de protestgeneratie zijn: 

• democratisering van de macht
• seksuele vrijheid
• liberalisering van softdrugs
• gelijke kansen voor iedereen
• (internationale) solidariteit
•  minder milieuvervuiling
• antikapitalisme en antimilitarisme. 

Babyboomers: de geboortegolf die in veel West-Europese landen en de Verenigde Staten optrad vlak na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog.

Babyboomers aan het roer!

De na de oorlog geboren babyboomers vormen een brede protestbeweging die zich met een optimistische toekomstvisie op ludieke wijze afzet tegen de gevestigde orde, taboes doorbreekt en experimenteert met nieuwe levenswijzen.

'Love, peace and understanding' is het wereldwijde credo van de jeugd. Er is een sterk geloof in een betere toekomst en in de maakbaarheid van de samenleving. 

Babyboomers: de geboortegolf die in veel West-Europese landen en de Verenigde Staten optrad vlak na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog.

Democratisering en commercie 

• Goedkope pockets en paperbacks (i.p.v. luxe gebonden edities) 

• Het maakt literatuur betaalbaar en minder elitair. 

• Het succes van Ik, Jan Cremer is misschien vooral te danken aan deze verandering: niet een kostbare gebonden uitgave, maar een betaalbare paperback.
  

Democratisering en commercie 

Literatuur wordt een booming business: 

• door de welvaart
• het groeiende bevolkingsaantal
• een hoger opleidingsniveau 

Democratisering literatuur:

Radio en tv geven maar wat graag zendtijd aan excentrieke schrijvers die geen blad voor de mond nemen. De auteurs zien op hun beurt dat al die media-aandacht zorgt voor hoge verkoopcijfers.

Emancipatie jeugdliteratuur 

Emancipatie in de jaren '60 en vooral '70 

• In 1965 krijgt Annie M.G. Schmidt de Staatsprijs Voor kinder- en jeugdliteratuur. Het is de erkenning van de jeugdliteratuur als literair genre.
• Het Schrijverscollectief: (o.a. Willem Wilmink) schrijft voor allerlei kinderprogramma's vernieuwende liedjes en gedichten over seksualiteit, pesten, oorlog, discriminatie, echtscheiding en milieuvervuiling.
• Jongeren worden in het gezin en op school steeds meer benaderd als volwaardige en autonome personen.

Vernietiging en vernieuwing

De tijden veranderen

existentialisme

De Grote Drie

paperbacks

Meerstromenland in de poëzie

Vanaf jaren '60 geen hoofdstroom, maar meerdere naast elkaar. 

• Autonomische poëzie: De Vijftigers gaan door met experimenteren            steeds abstracter en moeilijker te doorgronden (Kouwenaar en Favery).
• Daarnaast voortzetten symbolische poëzie van voor WOII, vraagt ook veel van de lezer (o.a. Gerlach en Jellema)
• Haaks op deze twee stromingen: dichters die tegen de 'vage woordgoochelarij' van de Vijftigers zijn, doel            poëzie uit isolement halen en toegankelijker maken voor breed publiek.

Neorealisme

• Eigen tijdschrift 'Barbarber' (Schippers en Bernlef)
• Radicaal realisme - wars van beeldspraak
• Vroman neemt aparte plaats in, sluit zich niet aan                                               bij Barbarber. Hij maakt poëzie waarin aandacht voor                                       het alledaagse hand in hand gaat met droom en                        vervreemding. 
• Buddingh' sluit zich later ook aan, ook hij zorgt dat je                       alledaagse zaken anders ervaart en je erover verwondert.

Neoromantiek - overeenkomsten met neorealisten:

• Inspiratiebron de alledaagse werkelijkheid
• Voorkeur voor alledaagse taal
• Combinatie nuchtere waarneming van het gewone en verwondering

Neoromantiek - verschillen met neorealisten:

• Gevoel uitdrukken: melancholie, verlangen en ontroering
• Gevarieerder gebruik van stijlmiddelen: ironie, beeldspraak understatement + woordspelingen
• Bereiken wél een groot publiek

Auteurs: Rutger Kopland, Neeltje Maria Min, Dorresteijn

1. neorealisme
2. neoromantiek

Schrijvers

Jan Wolkers is net als Jan Cremer schrijver én beeldend kunstenaar, en net als bij Cremer zorgen zowel zijn boeken als zijn media-optredens voor opschudding.

Harry Mulisch, Gerard Reve en Willem Frederik Hermans hebben inmiddels van de literaire kritiek de status van De Grote Drie gekregen. Ook zij houden zich in deze periode nadrukkelijk bezig met persoonlijke en maatschappelijke kwesties. Met enige regelmaat zorgen deze literaire grootmeesters voor rellen en rumoer in de media.

Tegenstroom

• Vanaf 1970 verschijnt er een stroom realistische romans en verhalen die heel toegankelijk zijn voor een groot publiek.

• In het Manifest voor de jaren zeventig (1970) verzet een groep jonge schrijvers zich tegen het verliteratuurde klimaat en de 'wartaal' van de experimentelen          de zeventigers.

• Een van de belangrijke pleitbezorgers voor leesbaar                           realistisch proza is Maarten 't Hart.

Feministische romans 

Een sterk geëngageerde vorm van realisme vinden we in het werk van vrouwen die deel uitmaken van de tweede feministische golf.

Onderwerpen: Al onze moeilijkheden met relaties, seks, jaloezie, eenzaamheid. Met een man leven of zonder. Meer relaties of juist niet. De mannen op ons werk. De mannen in de linkse beweging. Andere vrouwen. Onze moeders.

Straatrumoer

De grimmige protesten van de jaren '80 staan in schril contrast met de ludieke en vreedzame happenings en love-inns in de jaren '60. De idealen van toen hebben niet geleid tot een politieke doorbraak. 

'No future'

Als gevolg van een economische crisis, slechtere sociale voorzieningen en de aanhoudende dreiging van een nucleaire derde wereldoorlog zien steeds meer mensen de toekomst somber in. 

Grenzeloos optimisme

Val Berlijnse Muur (1989)          einde koude Oorlog         de consumptiemaatschappij draait op volle toeren en het vertrouwen in de vrijemarkteconomie is groot

Postmodernisme 1980-2000

• De visie op de wereld, de mens en kunst raakt versplinterd. Door de opkomende media en wereldwijde culturele uitwisseling volgen nieuwe ideeën en stijlen elkaar snel op. Kunstenaars streven niet meer naar een visie op de werkelijkheid maar gaan eclectisch te werk: regels en tradities vervagen, allerlei stijlen en genres worden door elkaar gebruikt.
• De postmodernist gelooft niet meer in een leidend principe waarop het bestaan is gefundeerd. De ‘grote verhalen’ van onze cultuur, zoals godsdienst, wetenschap en ideologie, zijn niet werkelijk, maar zijn door mensen bedacht (geconstrueerd). 
• Belangrijke uiterlijke kenmerken van deze stroming zijn de vrije vormen, fantasievolle details en de vele verwijzingen naar het verleden (eclectisch).

Twee postmodernistische hoofdstromingen in de literatuur

(1) Een provocerende stroming, waarvan Jan Cremer een voorloper is. In deze periode wordt deze stroming vertegenwoordigd door de Maximalen, de feministische Nieuwe wilden en de Generatie Nix. Alle groepen zetten zich vooral af tegen de abstracte dichtkunst (de vorm) en pleiten voor vitale en expressieve poëzie waarin de persoon van de dichter (de vent) met kracht zijn of haar eigen stem laat horen (neo-expressionisme).

Twee postmodernistische hoofdstromingen in de literatuur

(2) Een theoretische stroming, die experimenteert met het idee ‘constructie’ waarmee de relatie tussen fictie en werkelijkheid ter discussie wordt gesteld. Een belangrijk kenmerk van deze stroming is intertekstualiteit: verwijzingen naar culturele oerbronnen (Bijbel, Koran, mythologie, sprookjes e.d.) en de wereldliteratuur.

Literair klimaat

De jaren ‘80 en ‘90 zijn de hoogtij-jaren van de literatuur: er wordt veel gelezen in Nederland, boekhandels worden warenhuizen en in de media is de literatuur niet weg te slaan. 

Dit heeft grote gevolgen voor het literaire klimaat: grotere oplagen, diverser en commerciëler aanbod en veel schrijvers worden door alle media-aandacht bekende Nederlanders.

 

Ik-tijdperk en realisme

Het is ook de tijd van de opkomende meritocratie (oftewel het ‘ik-tijdperk’): het idee dat de sociaal-maatschappelijke positie van elk individu zijn of haar eigen verdienste (merites) is en niet afhankelijk is van afkomst.

De eigen jeugd en het persoonlijke leven van de schrijvers blijft een belangrijke inspiratiebron voor veel Nederlandse romanschrijvers (ik-tijdperk, realisme). A.F.Th. van der Heijden en J.J. Voskuil hebben erg veel succes met hun autobiografische romancycli van duizenden pagina’s.