H4 thema 4 herhaling

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 4 evolutie: Herhaling

BS1: Ontwikkeling van het leven

Leerdoelen

4.1.1 Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Geologische tijdsschaal (BINAS 94A)

De aarde ontstond ong. 4,6 * 10^9 jgl

 

Eerste eencellige organismen ontstonden ong. 3,8 * 10^9 jgl in het PRECAMBIUM

Eerste meercellige organismen ontstonden ong. 670 * 10^6 jgl

Eerste landplanten: ong. 400 * 10^6 jgl in DEVOON

Eerste vaatplanten: ong. 350 * 10^6 jgl

Eerste dinosauriers (reptielen): ong. 250 * 10^6 jgl in het MESOZOICUM (Trias, Jura en Krijt)

Massa-extinctie dinosauriers: 65 * 10^6 jgl; start CENOZOICUM, zoogdieren worden dominant

Eerste mensachtigen: ong 5 * 10^6 jgl

Organisch <-> anorganisch

Anorganische stoffen zijn:

• klein en eenvoudig gebouwd
• bestaan maar uit een paar atoomsoorten
• belangrijkste voorbeelden: O2, CO2, H2O, NO3-, N2 etc

Organische stoffen zijn:

• ingewikkelder van bouw
• bestaan ten miste uit C, H en (meestal) O atomen (vaak N en/of P en soms S en andere soorten)
• zijn door organismen geproduceerd 
• belangrijkse voorbeelden: glucose, zetmeel, aminozuren, eiwitten, DNA/RNA, chlorofyl

Van levenloos naar leven: zelforganisatie

anorganische stof

energie

organische

 stof

prokaryote cel

energie

Zelforganisatie: ontstaan van nieuwe eenheden waarbij nieuwe eigenschappen ontstaan op een hoger organisatieniveau (emergente eigenschap)

in afwezigheid van zuurstof

maakt organische stof uit anorganische stof

cellen van dit organisme hebben (echte) celkernen

cellen van dit organisme hebben geen celkernen

in aanwezigheid van zuurstof

organismen die organische stof maken uit andere organische stof

autotroof

prokaryoot

anaeroob

eukaryoot

aeroob

heterotroof

Taxon / taxa

indelingseenheid die gezamenlijk een groep vormen

Indeling in rijken

op basis van celmorfologie

(achterhaald en niet meer actueel)

Indeling in domeinen

op basis van celmorfologie en moleculaire homologie

moderner maar omstreden

Taxonomie (indelingsbiologie)

taxon (mv taxa)

indelingsrang

binaire naamgeving

Genusnaam soortnaam

vb Canis lupus (wolf)

genusnaam met hoofdletter

soortaanduiding met kleine letter

Er is sprake van verwantschap bij zelfde Genusnaam

Twee binomiale namen van organismen zijn:

Pinus sylvestris
Angelica sylvestris

Er is...

1. wel sprake van verwantschap
2. geen sprake van verwantschap

BS2: Bacteriën, virussen en schimmels

Leerdoelen

4.2.1 Je kunt kenmerken van bacteriën noemen.

4.2.2 Je kunt kenmerken van virussen noemen.

4.2.3 Je kunt kenmerken van schimmels noemen.

domein: Bacteria

rijk: eubacteria

- celonderdelen: BINAS 79A

- veel meer biodiversiteit dan bij Archaea

- ongeslachtelijke voortplanting

- zeer klein

- circulair DNA in 

- geen membraangebonden organellen (Golgi, ER, chloroplasten en mitochondrien

- WEL een celwand

Alternatieve wijzen van voortplanting bij bacteriën

Conjugatie

• uitwisseling van plasmiden tussen soortgenoten

Transformatie

• opnemen van plasmiden

Virussen

Domein: -

Rijk: -

Virale reproductie: ALTIJD afhankelijk van gastheercel

DNA-virus

retrovirus

Schimmels                 domein: eukaryoten

                                      rijk: schimmels

heterotroof: geen chlorofyl

eencellige schimmels: gist

meercellige: schimmeldraden (hyfen)

--> vormen een mycelium netwerk

functie: afbraak van organische stoffen

BS3: De evolutietheorie

Leerdoel

4.3.1 Je kunt uitleggen wat de neodarwinistische evolutietheorie inhoudt.

4.3.2 Je kunt manieren van reproductieve isolatie beschrijven.

Evolutie

De geleidelijke ontwikkeling van het leven op aarde, van simpele naar complexere organismen

Darwin

Lamarck

Neodarwinistische evolutietheorie  

= Evolutietheorie (Darwin) gecombineerd met de  kennis over erfelijkheid

DNA voor het eerst ontdekt in 1871 en de structuur pas ontdekt in 1953

Neodarwinistische evolutietheorie  

Gaat uit van: 

1. Diversiteit in genotype
2. Natuurlijke selectie
3. Voortplanting

Variatie in genotype

• Mutatie: verandering in het DNA
• Recombinatie: verdelen van de chromosomen bij meiose en bevruchting

Natuurlijke selectie

Individuen met een betere adaptatie (aanpassing) aan het milieu hebben een grotere overlevingskans.

Voor- of nadelige eigenschappen worden dus bepaald door het milieu.

Survival of the fittest

De best aangepaste overleeft!

Fitness:

Individuen met gunstige genotype

overleven en krijgen meer nakomelingen.

De term 'survival of the fittest' ofwel
het overleven van de sterksten.
Welk van de individuen wordt bedoeld
met de sterksten?

1. De individuen die de meeste kracht kunnen leveren
2. De individuen die de meeste nakomelingen krijgen
3. De individuen die het langste leven
4. De individuen die het grootst zijn in omvang

Ontstaan nieuwe soorten

Een nieuwe soort ontstaat alleen als er ook sprake is van reproductieve isolatie tussen populaties van dezelfde soort.

Reproductieve isolatie; gedurende langere tijd is er geen uitwisseling van genen.

Reproductieve isolatie

Reproductieve

isolatie door een 

geografische

barrière.

Reproductieve isolatie

Verschillend baltsgedrag                  Ander voortplantingsseizoen       

Ontstaan van een soort

Het ontstaan van een nieuwe soort komt dus tot stand door:

1. reproductieve isolatie die kan worden veroorzaakt door geografische isolatie

2. genetische variatie die is ontstaan door mutatie en recombinatie

3 natuurlijke selectie, waarbij de best aangepaste organismen overleven

4 voortplanting, waarbij de gunstige eigenschappen aan nakomelingen worden doorgeven

BS4: Evolutie in populaties

Leerdoelen

4.4.1 Je kunt beschrijven hoe de genetische eigenschappen van een populatie kunnen veranderen.

Definities

• Populatie = Alle individuen van een soort die in een bepaald gebied leven en onderling voortplanten
  
  
• Genenpool is alle verschillende genen  die voorkomen in een populatie 
  
  

Evolutie

Als een eigenschap voordeel oplevert voor overlevingskans, zorgt natuurlijke selectie voor survival of the fittest 

In sommige gevallen levert een eigenschap alleen voordeel op voor de voortplantingskans, dan spreken we van seksuele selectie

BS5: Onderzoek naar evolutie

Leerdoelen

4.5.1 Je kunt enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap noemen. 

4.5.2 Je kunt verschillen en overeenkomsten herkennen tussen organen en orgaanstelsels van de mens en van verschillende diersoorten.

4.5.3 Je kunt een stamboom aflezen en construeren.

homologie <-> analogie

homologie

• zelfde ontstaansgeschiedenis
• zelfde bouwplan
• verschillende functies

verwantschap

analogie

• verschillende ontstaansgeschiedenis
• verschillend bouwplan
• zelfde functies

geen verwantschap

Welke van deze organen zijn analoog aan elkaar?

1. Vogel en insect
2. Vleermuis en vogel
3. Vleermuis en insect

Rudimentaire organen

- Rudimentaire organen: resten van organen die een organisme niet meer gebruikt.

DNA analyse

DNA analyse =  de specifieke nucleotidenvolgorde van DNA (de DNA-sequentie) bepalen

Bij organismen kan  verwantschap bepaald worden. 

Stamboom

Door DNA te vergelijken kan je een stamboom maken. 

Dit heet een evolutionaire stamboom.

Welke van de volgende
stambomen geeft weer dat de chimpansee meer verwant is met de mens dan met de gorilla?

1. stamboom 1
2. stamboom 2
3. stamboom 3
4. geen van deze stambomen