Les 5: Hoffeesten, hofdans, toneel en commedia del'arte

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Hofcultuur hoffeesten, hofdans, theater

Hoffeesten

Wat was de functie van de hoffeesten? 

Een koning of keizer of andere hoge adel, wilde met de grote festiviteiten vooral zijn of haar goede status behouden. Het was belangrijk om te imponeren, met bijzondere optochten, vuurwerk,  grote banketten met daarbij dans en toneelstukken. Alle adel was erbij, ook van andere vorstenhuizen waren er mensen uitgenodigd.

Omdat de hofhouding en ook de hofkunstenaars betaald moesten worden, was het een duur spektakel. 

Toneel

In de paleizen van het hof was geen apart theater gebouwd, met een echt toneel. Maar toch waren het stukken met veel decor, mooie kostuums en ook spektakel. Soms was dat vuur, of er kwam via een machine een Engel neergedaald. 

Qua voorstelling: 
Ze speelden in Frankrijk en Italie veelal tragedies, komedies of satirestukken. Dit zijn vormen van toneel die de grieken en romeinen ook gebruikten. 

Een tragedie is een toneelstuk dat vaak gebaseerd is op Grieke mythen. Het loopt voor de hoofdrolspeler meestal slecht af. Een komedie is een stuk dat meestal een goede afloop heeft. De Romeinse cultuur had veel goede komedie schrijvers. Satirestukken waren stukken waarin de acteurs grote typetjes speelden en spot dreven  met bijv. mensen uit de politiek. 

Tragedies

De tragedies, waren toneelstukken die een spanningsopbouw hadden die hetzelfde was als in de klassieke oudheid. Aristoteles was een filosoof die hier boeken over schreeg. Daarom noemt met deze spanningsopbouw: aristotelische ontwikkeling. 

De stukken waren geinspireerd op de klassieken maar er waren ook eigentijdse ontwikkelingen. 

Vormgeving toneel

In het decor gebruikten ze bijvoorbeeld vaak beschilderde achterdoeken. Hier werd het  centraal perspectief gebruikt. Ook was er in de vormgeving van het decor vaak symmetrie te vinden.  

Ook zag je vaak klassieke kenmerken terug, zoals zuilen of beelden die doen denken aan Griekse tempels. 

In dit decor ontwerp zie je: Perfecte symmetrie, het centraal perspectief. Coulissen aan de zijkanten. Kenmerken van Griekse Architectuur. Er waren ook machines: er kwam een engel op een wolk naar beneden. Dit was spectaculair. Het werd ook wel een Deus Ex Machina genoemd.  (god uit een machine) 

Dit is een ontwerp van een Italiaanse theatervormgever. Hij ontwerp decors voor tragedies, komedies en satirestukken. Dit waren stukken gebaseerd op toneel uit de klassieke oudheid die men opnieuw wilde opvoeren.

Commedia del'arte; dit waren

improvisatiegezelschappen - vaste rollentypes - verhalen afgestemd op een stad, dorp of hof - ze droegen maskers

Commedia del'arte

De vaste rollen hadden elk hun eigen maskers, bewegingspatronen, karakters. 

Een acteur speelde vaak jarenlang dezelfde rol, zodat hij of zij daar heel bedreven in werd

Voorbeelden: Pantalone- een oude vrek, die altijd op geld uit is (rechtsboven). Of Il Capitano. Een voormalige kapitein uit het leger. Een macho man,  die altijd sterke verhalen heeft die vaak niet helemaal kloppen. 

Dans 

Aan het hof was dans belangrijk, voor vermaak, sociale contacten en ook om te kunnen laten zien hoe beschaafd je kon bewegen. 

We onderscheiden grofweg deze drie vormen van dans: 

• Hofdans, 
• Figuurdans 
• Verhalend ballet

Hofdans

Er waren verschillende soorten hofdansen. Danses hautes en basses. Hoge en lage dansen. 

Als er tijdens een feest gedanst werd, dan had dat de functie dat je in contact kon komen tussen man en vrouw, maar ook dat je kon laten zien hoe beschaafd je was. Dus voor status en eventueel het vinden van een huwelijkspartner. De pasjes en handgebaren waren beheerst en precies. Meestal was de rug helemaal recht. 

Figuurdans choreografie

Symmetrische figuren in de ruimte

Figuurdans

Hofballet

Dit waren verhalende balletten, met een doorlopende verhaallijn en samenhang. Deze opbouw noemen we ook wel aristotelisch en dit was in de tijd van de hofcultuur nieuw. Muziek, dans en toneel werden samengevoegd. 

Bij deze balletten dansen zowel de adel als ook professionele dansers. De adel droeg de mooiste kostuums. 

Ook in deze verhalen kwamen Romeinse of Griekse mythes/goden naar voren. 

Vorm van de hofballetten

De hofballetten duurden vaak lang, soms wel 5 uur. Er was één rode draad, met een spanningsopbouw.  Zoals de oude grieken dat ook deden. Aristoteles had hierover geschreven in de oudheid. 

Er zat dus theater, dans, muziek in een hofballet en soms ook optochten. 

De hovelingen dansten grote rollen met prachtige kostuums, maar ook professionele dansers deden mee, voor fysiek moeilijke rollen.

De academies 

 Lodewijk de XIVe  vond kunst heel belangrijk en hij lied verschillende academies oprichten: 

Academies voor beeldende kunst  /   Academies voor dans  /   Academisch voor muziek

Dit had twee voordelen: 

1: Het niveau van de kunsten in Frankrijk werd zo steeds hoger, want de hiërarchie en selectie was groot

2: De academies waren overheidsinstellingen die konden bepalen wat er werd geschilderd, bijvoorbeeld meer propaganda. Dit vergrootte dan weer de macht van de koning. 

3: Op zo'n academie was een strenge hiërarchie en concurrentie, waardoor de kunstenaars elkaars niveau omhoog brachten. 

4: Alle leerlingen op de academie leerden dezelfde regels en technieken. Daardoor ontstond een duidelijk herkenbare stijl die in heel het koninkrijk te herkennen viel.

Oefenvragen 

Oefenen kun je met een oud examen uit 2015. Dit vind je op Examenblad.nl  Dit is het webadres: 

https://www.examenblad.nl/examen/kunst-algemeen-havo/2015/havo?topparent=vg41h1h4i9qd

Heel veel succes met leren en voorbereiden en tot maandag!