Muziek begrippen vormgeving

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Muziek: hoe gebruik je de juiste begrippen?

Herhalen:

Je kan de juiste muzikale vormgevingsaspecten omschrijven met de juiste woorden

Je kent het verschil tussen maat en ritme 

Je kan uitleggen wat een melodie is

Je kan de klankkleur in een muziekstuk beschrijven 

Je kan een examenvraag muziek stapsgewijs aanpakken 

Wat gaan we doen

• Oefenen met begrippen
• Melodie, ritme, maat en klankkleur
• Examenvraag: hoe pak je het aan? 

Ritme - Maat

Wat is het verschil?

Maat is de onderliggende beat van de muziek, die 'voel' je vaak als je meetikt of klapt. Dit is de indeling van de muziek in gelijke eenheden van één of meerdere tellen; bekend zijn tweekwartsmaten, driekwartsmaten en vierkwartsmaten.

Ritme is de manier waarop de maat is ingedeeld, dat wil zeggen de duur van de noten. (de afwisseling van korte en lange noten in een maat)

wat zijn syncopische ritmes ?

1. accenten buiten de tel
2. beweging op de maat
3. een pasje op het ritme
4. gelijkmatig ritme

Wat is het effect van een syncope in de jazzmuziek?

1. het klinkt somber
2. er kan hierdoor geïmproviseerd worden
3. je kan het makkelijker meezingen
4. het ritme verschuift waardoor het swingt

Syncope (ritme)

Accent op een "onverwacht" moment (uit de tel/puls)

EERST EVEN DIT:

Wat is ritme?

Noten van verschillende lengtes vormen samen een ritme. Het ritme van een muziekstuk hangt sterk samen met de maatsoort en met de afwisseling van sterke en zwakke maatdelen. Denk bijvoorbeeld aan het ritme van je hart, of aan het ritme van een tikkende klok (tik tak tik tak).

Wat is een syncopisch ritme

In de pop- en jazzmuziek hoor je heel wat syncopes.

In de muziek spreekt men van een syncope wanneer een of meer tonen niet op de tel of puls vallen, waardoor een of meer normale accenten verlegd worden.

De syncope wordt in de muziek gebruikt om het accent te verleggen, om het accent op een andere dan de gebruikelijke / verwachte plaats aan te brengen. Vaak is dit de plek vlak voor het verwachte telaccent of vlak na de verwachte tel.

Of in simpele woorden…

Een syncope is wanneer er geen toon klinkt op een plek in de maat waar je het wel verwacht.

Welke maatsoort heeft
Piano Man van Billy Joel?

1. vierkwartsmaat
2. driekwartsmaat

elke maat 3 tellen - heet ook wel een wals 

Melodie

De opeenvolging van klanken met verschillende toonhoogte heet een melodie. 

Als er door variatie in toonhoogten en toonduur binnen een bepaald ritme een muzikale lijn bestaat die ‘aanvoelt als een eenheid’, kun je spreken van een melodie.

Een melodie kan eentonig, harmonieus, beweeglijk en gevarieerd zijn. 

 

Eentonig is één toon tegelijk. Het tegenovergestelde hiervan kan worden uitgelegd als harmonie: meerdere tonen tegelijk die samen een geheel vormen. Bijvoorbeeld een akkoord. 

Beweeglijk v.s. 

Melodie is...

1. Ritme + toonhoogte
2. Maat + toonhoogte
3. Toonduur + toonhoogte
4. Toonhoogte + tempo

Klankkleur

Wat is klankkleur?

Klankkleur is de sfeer die muziek, of bij zingen het stemgeluid, geeft. Elk instrument en elke stem heeft zijn eigen klankkleur.

Bijvoorbeeld: licht, duister, warm, kil, soepel, zwaar,  vol, warm of juist koel, rond, donker, helder, vlak of kaal. 

dat twee even hoge en even sterke tonen toch heel verschillend kunnen klinken.

Ook de combinatie van verschillende stemmen en instrumenten levert eveneens een eigen klankkleur op: koor, strijkorkest, symfonieorkest, blaasorkest (harmonieorkest, fanfare), pop-band en/of combinaties hiervan hebben alle een eigen, karakteristieke klank.  

In 2022 bracht de IJslandse zangeres Björk haar zevende album uit: Biophilia. In fragment 1 hoor je het nummer Crystalline van dit album. De tekst gaat over de eigenschappen van kristallen, die voor Björk een symbool vormen voor sluimerende oerkrachten.

In dit nummer worden de kristallen verklankt door de muziek.

(1p) Benoem de manier waarop de kristallen worden verklankt in fragment 1.

In 2022 bracht de IJslandse zangeres Björk haar zevende album uit: Biophilia. In fragment 1 hoor je het nummer Crystalline van dit album. De tekst gaat over de eigenschappen van kristallen, die voor Björk een symbool vormen voor sluimerende oerkrachten.

In dit nummer worden de kristallen verklankt door de muziek.

(1p) Benoem de manier waarop de kristallen worden verklankt in fragment 1.

Fragment 1

Stap 1: punten/woorden/bron

Stap 2: kernwoorden/ associëren/ vormgevingsaspecten?

Stap 3: vraag herhalen, dat zie/hoor ik aan.. waarom vraag? 

WAT IS HET DOE WOORD?
Benoem de manier waarop de kristallen worden verklankt in fragment 1.

1. verklankt
2. benoem
3. kristallen
4. manier

WAT IS HET PUNTen WOORD?
Benoem de manier waarop de kristallen worden verklankt in fragment 1.

1. verklankt
2. benoem
3. kristallen
4. manier

(1p) Benoem de manier waarop de kristallen worden verklankt in fragment 1.

Antwoord

De kristallen worden verklankt door hoge / bel-achtige klanken (klokkenspel).

Opmerking: Als in het antwoord ‘het repeterende karakter’ of ‘de korte klanken’ wordt genoemd, mag het niet goed worden gerekend (want het antwoord zegt niets over de klankkleur).

Het ritme van de melodie is

1. snel
2. langzaam

De maat van dit nummer is

1. snel
2. langzaam

Wat is het DOE woord
(2p) Beschrijf twee muzikale veranderingen waardoor de luisteraar het refrein in Crystalline kan herkennen.

1. Herkennen
2. veranderingen
3. luisteraar
4. beschrijf

Wat is het punten-woord
(2p) Beschrijf twee muzikale veranderingen waardoor de luisteraar het refrein in Crystalline kan herkennen.

1. Herkennen
2. muzikale veranderingen
3. refrein
4. beschrijf

Vraag 2

In een toelichting op Crystalline stelt Björk dat ze de gangbare structuur van popsongs, namelijk de afwisseling van coupletten en refreinen, beleeft als verschuivingen in gemoedstoestand. Björk beschrijft de overgang van couplet naar refrein (zoek op in fragment) in Crystalline als een vorm van bevrijding.

(2p) Beschrijf twee muzikale veranderingen waardoor de luisteraar het refrein in Crystalline kan herkennen.

(2p) Beschrijf twee muzikale veranderingen waardoor de luisteraar het refrein in Crystalline kan herkennen.

Antwoord:

In het refrein (twee van de volgende):

− zijn meer percussie- / slagwerkaccenten hoorbaar (die de maat duidelijk markeren / die de beat accentueren).

− gaat de melodie (de zangstem) verder / vaker omhoog dan in het voorgaande deel.

− gaat de melodie over van het gebruik van verschillende langere tekstregels naar de herhaling van dezelfde korte frase (waardoor het refrein voorspelbaar en meezingbaar wordt).

− is de melodie opeens sterk gericht op de grondtoon / op het tonale centrum.

− wordt er enigszins krachtiger gezongen.

Opmerkingen

Per juist antwoord 1 scorepunt toekennen.

Alleen als in het antwoord een verandering juist wordt omschreven mag

1 scorepunt worden toegekend.

Een antwoord zoals ‘de maat verandert’ is onjuist en mag daarom niet

goed worden gerekend

Omschrijf de klankkleur van de stem van Ella Fitzgerald

Accenten of syncopen

Kort of lang

Vertragen of versnellen

Maat 

Ritme

Hoog of laag

Toonduur

Tempo

Ritme

Opmerking: ritme en tempo zijn twee verschillende fenomenen. Het tempo van een muziekstuk kan langzaam zijn en toch snelle ritmische bewegingen kennen.