Movies that Matter - Rafiki - MBO

• Burgerschapsonderwijs
• Beeldende vorming
• +5
• MBO
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 3,4
• Studiejaar 1-4

Introductie

Welkom bij deze les bij de film Rafiki (Wanuri Kahiu, 2018). Tijdens deze les maakt jouw klas kennis met filmeducatie en mensenrechten in de breedste zin. Film is een uitstekend middel om het besef van jongeren over maatschappelijke thema's te vergroten. Met deze les open je de ogen van leerlingen en studenten voor mensenrechtenthema's. In deze les bekijken leerlingen en/of studenten de film Rafiki (Wanuri Kahiu, 2018). “Goede Keniaanse meisjes worden goede Keniaanse echtgenoten,” maar Kena en Ziki verlangen naar meer. Ondanks de politieke strijd tussen hun families weigeren de meiden zich uit elkaar te laten drijven. Ze helpen elkaar om hun dromen te verwezenlijken, wat niet altijd gemakkelijk is in de conservatieve omgeving waarin ze leven. Wanneer de liefde tussen hen opbloeit, worden ze gedwongen te kiezen tussen hun geluk of hun veiligheid. 'Afrobubblegum' noemt regisseur Wanuri Kahiu haar stijl, net als de productiemaatschappij waar ze medeoprichter van is. Het staat, in de woorden van de jonge maker zelf, voor “vrolijke, krachtige en frivole Afrikaanse kunst”. Net als de twee personages moest de film zelf ook nogal wat weerstand overwinnen toen die door de Keniaanse censors werd verboden. Kahiu vocht de beslissing aan en kreeg gelijk van het Keniaanse Hooggerechtshof. Heb je vragen of opmerkingen over deze les? Neem dan gerust contact met ons op door te mailen naar [e-mail] of te bellen naar 020-2807612.

Instructies

Opzet les

Introductie

Deel 1 Oriëntatie Afrika en Kenia [10 min.]

Deel 2 LHBT+ in Kenia en mensenrechten [15 min.]

Deel 3 Film en filmstijl [10 min.]

[Film kijken, 83 min]

Deel 4 Terugkoppeling [2 min.]

Rafiki

Wanuri Kahiu, 2018

Les over beeldvorming en LGBTQ+ in Kenia

Welkom bij deze les bij de film Rafiki (Wanuri Kahiu, 2018). 

Deze les bestaat uit twee delen, inclusief de film.

1) Voorbespreking (45 min), bestaande uit de twee thema's beeldvorming (a) en LGBTQ+ en mensenrechten (b).

2) Nabespreking (20 min)

Deel 1 en 2 kunnen in aparte lesuren uitgevoerd worden. 

Ga je de film in de bioscoop kijken? Maak dan deel 1 voorafgaand aan jullie bioscoopbezoek.

Leerdoelen:

Aan het eind van deze les kun je:

1) herkennen en beschrijven hoe de beeldvorming over Afrika en Kenia tot stand komt;

2) benoemen wat het concept AfroBubblegum is en hoe dit in de film Rafiki naar voren komt;

3) beschrijven welke mensenrechten bij LGBTQ+ belangrijk zijn;

4) beschrijven hoe het is om als LGBTQ+ in Kenia te wonen.

Op deze slide staan de leerdoelen van de gehele les beschreven.

Aan het eind van deze les kan je:

1) Herkennen en beschrijven hoe de beeldvorming over Afrika en Kenia tot stand komt;

2) Uitleggen wat het concept AfroBubblegum is en benoemen hoe dit in de film Rafiki naar voren komt;

3) Beschrijven wat LGBTQ+ is en benoemen welke mensenrechten hier belangrijk bij zijn;

4) Beschrijven hoe het is om als LGBTQ+ in Kenia te wonen.

Deel 1: Voorbespreking

Voorbespreking (voorafgaand aan de film).

Het eerste deel van deze les vindt vooraf aan de film plaats. Aan het einde van dit deel bekijken de leerlingen de film Rafiki. Dit kan zowel in de bioscoop of in de klas.

Beeldvorming

Stel je voor: Morgen begin je aan een rondreis door Afrika. Je bent je koffer aan het pakken. 

- Welke spullen zijn onmisbaar voor jouw rondreis in Afrika?

- Wat denk je allemaal te gaan zien?

Pak je pen en papier en schrijf minimaal 3 dingen op. Geef ook aan waarom je deze spullen meeneemt.

In dit gedeelte wordt de kennis van Afrika opgefrist. 

Zorg dat de leerlingen hun antwoord op volgende vragen in hun schrift opschrijven:

• Benoem minimaal 3 spullen die je mee zou nemen op rondreis naar Afrika en geef ook aan waarom je deze spullen meeneemt.
• Wat denk je allemaal te gaan zien? Noem minimaal 3 dingen.

Bespreek klassikaal een aantal van hun antwoorden.

Welke foto komt het meest overeen met jouw beeld van mensen in Afrika? Waarom?

In dit gedeelte wordt de kennis van Afrika opgefrist.

Afrika is een enorm continent met veel verschillende mensen en culturen. In de volgende slide worden stereotypes en beeldvorming besproken.

Bespreek met de leerlingen de volgende vraag klassikaal:

• Welke foto komt het meeste overeen met jouw beeld van mensen in Afrika? Geef ook aan waarom? 

Op de foto's staan mensen die uit Kenia komen. Welke foto komt jou het bekendste voor? Waarom?

In dit gedeelte wordt de kennis van Kenia opgefrist. Hier kunnen de leerlingen het ook over beeldvorming hebben.

Bespreek met de leerlingen de volgende vragen: 

• Op de foto's staan mensen die uit Kenia komen. Welke foto komt jou het bekendste voor? Waarom?

Antwoord:

Er wonen heel veel verschillende bevolkingsgroepen in Kenia. Hoewel het land veel verschillende inwoners kent, is het beeld dat veel mensen hebben eenzijdig.

Foto links: De Keniaanse marathonloper Kenneth Kiprop Kipkemoi. Er zijn veel langeafstandslopers uit Kenia die wedstrijden hebben gewonnen.

Foto midden: Chris Froome. Dit is een bekende wielrenner die in Nairobi, Kenia is geboren. Hij is de zoon van Britse ouders. Dit is een voorbeeld van een Europese Keniaan. Kenia is een Britse kolonie geweest, waardoor Britten zich in het land hebben gevestigd. Er wonen nog altijd een aantal van deze immigranten.

Foto rechts: Masai. Hoewel deze stam slechts 1,5% uitmaakt van de Keniaanse bevolking, is dit een beeld dat veel mensen kennen. Het is één van de beroemdste stammen ter wereld. 

Voor meer informatie over Keniaanse bevolkingsgroepen, klik hier.

De manier waarop bepaalde dingen in beeld worden gebracht, bepaalt voor een groot deel hoe we naar dat onderwerp kijken. Dat heet beeldvorming. Als deze beelden veel worden herhaald, dan hebben we te maken met stereotypes.

Iedereen heeft stereotypes over anderen. Het probleem met stereotypes is niet dat ze niet waar zijn, maar dat ze alleen maar een klein deel van het totale plaatje laten zien.

Door beeldvorming heeft iedereen een bepaald idee over andere mensen. 

Bespreek met de persoon naast je:

- Wat voor beeld zouden andere mensen over Nederlanders hebben? 

- Hoe komt het dat andere mensen dit beeld hebben?

In dit gedeelte worden beeldvorming en stereotypes besproken. 

De manier waarop bepaalde dingen in beeld wordt gebracht bepaalt voor een groot deel hoe we naar dat onderwerp kijken. Dat heet beeldvorming. Als deze beelden veel worden herhaald, dan hebben we te maken met stereotypes.

Iedereen heeft wel stereotypes over andere mensen. Het probleem met stereotypes is niet dat ze niet waar zijn, maar dat ze alleen maar een klein deel van het totale plaatje laten zien.

Laat de leerlingen met de persoon naast hun de volgende vragen bespreken: 

• Iedereen heeft wel stereotypes over andere mensen. Wat voor stereotypes zouden andere mensen over Nederlanders hebben?
• Hoe komt het dat andere mensen dit beeld hebben?

Bespreek eventueel kort een klassikaal een aantal antwoorden van leerlingen.

De officiële taal van Kenia is het Swahili. Grote kans dat je al wat woorden uit die taal kent: in The Lion King komen veel van de namen uit het Swahili. Zo betekent simba, 'leeuw' en hakuna matata 'geen zorgen'. 

Rechts op de foto zie je Rafiki. De film die je gaat kijken heet ook Rafiki. Zoek de betekenis van het woord op. 

Nu je de betekenis van Rafiki weet, waar denk je dat de film over gaat?

Bespreek met de leerlingen de volgende vragen: 

• De film die je gaat kijken heet ook Rafiki. Zoek de betekenis van het woord op. 
• Waarom denken jullie dat de film Rafiki heet?

Antwoord: Het woord Rafiki komt uit het Swahili en betekent "vriend".

De regisseur van de film is Wanuri Kahiu. Net als jij heeft zij nagedacht over de beeldvorming van Afrika. Zij zag dat het vaak over serieuze onderwerpen ging als ondervoeding, hiv of vrouwenbesnijdenis.

Maar in haar omgeving zag Kahiu juist veel positiviteit en plezier. Ze bedacht dat Afrika juist op een leuke, stoere en luchtige manier in beeld gebracht moet worden. Net als bubblegum! Zo kwam ze op de naam AfroBubblegum.

De regisseur van de film is Wanuri Kahiu. Ze weet niet alleen hoe je goede films maakt, maar heeft ook een interessante ideeën over het leven. Net als jij heeft Wanuri Kahiu nagedacht over de manier waarop Afrika in beeld werd gebracht. De beeldvorming. Zij zag dat het vaak over serieuze onderwerpen ging als ondervoeding, hiv of vrouwenbesnijdenis. Maar toen Kahiu om zich heen keek herkende ze de filmbeelden er niet in terug. In haar omgeving zag ze juist veel positiviteit en plezier. Ze bedacht een nieuwe beweging, eentje die leuk, stoer en luchtig moest zijn. Net als bubblegum! Zo kwam ze op de naam Afrobubblegum.

Klik voor meer informatie hier.

Jullie gaan een kort fragment uit de videoclip van het nummer Suzie Noma bekijken.

Hierin zie je Muthoni Drummer Queen, een echte Keniaanse powervrouw. De videoclip is helemaal in de stijl van AfroBubblegum, net als de film Rafiki. 

Kijk goed naar het fragment en bedenk:

- Wat valt jou op aan de stijl van de videoclip?

- Komen deze beelden overeen met het beeld dat jij van Kenia hebt?

- Waarom wel of niet?

Op de volgende slide gaan jullie kijken naar een fragment van een videoclip van het nummer Suzie Noma. De clip is in stijl van AfroBubblegum. 

Laat de leerlingen de kijkvragen overnemen in hun schrift, zodat zij deze kunnen beantwoorden tijdens het kijken van de video:

• Wat valt jou op aan de stijl van de videoclip?
• Komen deze beelden overeen met het beeld dat jij van Kenia hebt?
• Waarom wel of niet?

Bekijk met de leerlingen de videoclip van Muthoni Drummer Queen.  De video start en eindigt automatisch.

Extra informatie voor de docent

In het de videoclip zie je Muthoni Drummer Queen, een echte Keniaanse powervrouw. De videoclip is helemaal in de stijl van afrobubblegum, net als de film Rafiki. 

Afrobubblegum heeft een eigen unieke stijl. De videoclip van Muthoni Drummer Queen hierboven geeft een duidelijk beeld van deze stijl. De muziek komt trouwens voor in de film.

Bespreek na het zien van het fragment de vragen:

- Wat valt jou op aan de stijl van de videoclip?

- Komen deze beelden overeen met het beeld dat jij van Kenia hebt?

- Waarom wel of niet?

Bespreek met de leerlingen de kijkvragen die zij in hun schrift op hadden geschreven:

• Wat valt jou op aan de stijl van de videoclip?
• Komen deze beelden overeen met het beeld dat jij van Kenia hebt?
• Waarom wel of niet?

Om een andere beeld van Afrika te laten zien, bedacht filmmaker Wanuri Kahiu binnen AfroBubblegum een checklist:

Bevat de film of het boek:

1) Minstens twee gezonde Afrikanen...

2) ...die financieel stabiel zijn (en niet gered hoeven te worden)?

3) ...die plezier hebben en genieten van het leven?

Neem de checklist alvast over in je schrift en vink af tijdens het kijken van de film. Je gaat dit nadat je de film hebt gekeken bespreken, dus schrijf ook op in welke scènes je iets hebt afgevinkt.

Niet elke film of boek kan Afrobubblegum zijn. Om kaf van koren te scheiden heeft Wanuri Kahiu een checklist bedacht.

Bevat de film of het boek:

1) Minstens twee gezonde Afrikanen...

2) ...die financieel stabiel zijn (en niet gered moeten worden)...

3) ...die plezier hebben en genieten van het leven?

Laat de leerlingen de checklist overnemen, zodat zij het tijdens de film af kunnen strepen. De leerlingen zullen dit na de film bespreken. Ze moeten dus goed letten op welke momenten het zijn in de film. 

LGBTQ+ en mensenrechten

Op de volgende slide gaan jullie naar de trailer van de film kijken.

In dit onderdeel gaan jullie het volgende doen:

- je leert wat LQBTQ+ is;

- je ontdekt hoe het is om als LQBTQ+ in Kenia te wonen;

- welke mensenrechten van toepassing zijn.

0

Bekijk met de leerlingen de trailer.

In de trailer zie je dat Rafiki gaat over de liefde tussen twee vrouwelijke Kenianen. Veel mensen in hun omgeving hebben er moeite mee dat zij op vrouwen vallen.

De vrouwen zijn lesbisch en vallen daardoor onder de noemer LGBTQ+. Die term komt je misschien bekend voor, maar wat betekent het precies?

Weet jij waar de letters LGBTQ+ voor staan? Schrijf ze dan op in je schrift.

Bespreek met de leerlingen de volgende vragen: 

• Wat betekent LGBTQ+?
• Weet jij waar de letters LGBTQ+ voor staan?

Extra informatie voor de docent

LGBTQ+ staat voor:

(L)esbisch — vrouwen die op vrouwen vallen.

(G)ay - mannen die op mannen vallen.

(B)iseksueel — mensen die zowel op mannen als vrouwen vallen.

(T)ransgender — mannen die zich vrouw voelen, vrouwen die zich man voelen.

(Q)ueer — mensen die zich met hun seksuele voorkeur niet in een hokje willen plaatsen.

LGBTQ+ is een van de velen afkortingen die gebruikt wordt. De afkorting LGBTQ+ wordt regelmatig uitgebreid. Daarom wordt ze ook wel eens afgesloten met een +. Als je op internet gaat zoeken naar de term, zal je zien dat de volgorde van de letters soms anders is. In Nederland wordt bijvoorbeeld ook vaak LHBTI+ gebruikt. Deze letters, en onder de + kunnen de volgende termen vallen:

(H)omoseksueel - mannen die op mannen vallen.

(I)ntersekse conditie — mensen met zowel mannelijke als vrouwelijke lichaamskenmerken.

(A)seksueel — mensen zonder behoefte aan seks.

(P)anseksueel — mensen die niet vallen op geslacht, maar op persoonlijkheid.

• Iedereen wordt vrij en met gelijke rechten geboren.
• Iedereen heeft recht op een vrij en veilig leven.
• Iedereen heeft het recht om te trouwen en een familie te stichten met wie je wil.
• Iedereen heeft het recht op vrijheid van meningsuiting en expressie.

Mensenrechten zijn rechten die voor alle mensen overal ter wereld gelden.

De verschillende mensenrechten die belangrijk zijn voor de LGBTQ+ gemeenschap staan hieronder.

Bespreek met de leerlingen wat mensenrechten zijn, en welke mensenrechten belangrijk zijn voor de LGBTQ+ gemeenschap. 

Meer informatie mensenrechten vind je hier, en hier.

Op de volgende slide bekijken jullie een video waarin Levis Maina Nderitu iets vertelt over de rechten van LGBTQ+-mensen in Kenia. 

Hij komt uit Kenia en zet zich daar in voor de rechten van de LGBTQ+ gemeenschap. Hij heeft de stichting Sullivan-Reed Society opgericht die mensen met een LGBTQ+ -achtergrond ondersteunt bij het zoeken van werk.

In de video wordt de noemer LHBT+ gebruikt. Echter wordt hetzelfde als LGBTQ+ bedoeld. Dit verschil komt doordat de afkorting uitgebreid wordt: op deze manier is er ruimte voor iedereen die zich binnen deze gemeenschap identificeert.

Kies twee mensenrechten uit en bedenk tijdens het kijken van de video of deze rechten voor LGBTQ+-mensen in Kenia gewaarborgd worden.

Vertel de leerlingen dat jullie op de volgende slide een video gaan kijken waarin Levis Maina Nderitu iets verteld over de rechten van LGBTQ+-mensen in Kenia.

Levis komt uit Kenia en zet zich daar in voor de rechten van de LGBTQ+ gemeenschap. Hij heeft de stichting Sullivan-Reed Society opgericht die mensen met een LGBTQ+ -achtergrond ondersteunt bij het zoeken van werk.

Benoem nogmaals de vier mensenrechten. Vertel dat de leerlingen twee mensenrechten uitkiezen, zodat zij tijdens het kijken van de video kunnen bedenken of deze rechten voor LGBTQ+-mensen in Kenia gewaarborgd worden.

Extra informatie

In de video wordt de benaming LHBT+ gebruikt. Dit verschil komt doordat de afkorting veranderd en uitgebreid wordt, zodat er voor iedereen ruimte is.

Bekijk met de leerlingen het filmpje "In Gesprek met Levis" . 

Let op: Zet het geluid van vimeo aan. Dit doe je onderin de video.

Denk terug aan wat je hebt gezien in de video van Levis en in de trailer van de film. 

Bespreek met degene naast je:

- Welke mensenrechten worden er in Kenia overtreden? 

- Waarom denk je dat?

• Iedereen wordt vrij en met gelijke rechten geboren.
• Iedereen heeft recht op een vrij en veilig leven.
• Iedereen heeft het recht om te trouwen en een familie te stichten met wie je wil.
• Iedereen heeft het recht op vrijheid van meningsuiting en expressie.

In deze slide wordt de koppeling gemaakt naar de video van Levis en de trailer van de film. Bespreek kort de mensenrechten. 

Laat vervolgens de leerlingen met de persoon naast zich de volgende vragen bespreken:

• Welke mensenrechten worden er denk je in Kenia overtreden?
• Waarom denk je dat?

Jullie zijn nu klaar met de voorbespreking. Je hebt nu hopelijk een beter beeld van Afrika en Kenia, en je kent nu de concepten AfroBubblegum, LGBTQ+ en mensenrechten. 

Nu is het tijd om de film te gaan kijken!

Film in de klas

De leerlingen gaan nu kijken naar de film. Deze is te bekijken via een online link of op DVD. Klik hier voor de opties. Via deze link is de DVD gratis bij ons te lenen. Wij sturen deze dan op.

Film in de bioscoop

Een andere mogelijkheid is om de film in de bioscoop te bekijken. Klik hier voor meer informatie.

Deel 2: Nabespreking

Welkom bij het tweede onderdeel van deze les. Dit onderdeel kan na het zien van de film worden gedaan.

Je hebt de checklist voordat je de film keek overgenomen. 

Bespreek met degene naast je:

- Welke punten je hebt afgevinkt?

- En bij welke scene vinkte je wat af?

Voor het kijken van de film hebben jullie het concept AfroBubblegum en de bijbehorende checklist besproken:

Bevat de film of het boek:

1) Minstens twee gezonde Afrikanen...

2) ...die financieel stabiel zijn (en niet gered hoeven te worden)?

3) ...die plezier hebben en genieten van het leven?

In dit onderdeel gaan de leerlingen het concept AfroBubblegum bespreken. Zij hebben de checklist in hun schrift overgenomen, zodat zij tijdens het kijken van de film de lijst langs konden lopen.

Laat de leerlingen met degene naast hun de volgende vragen bespreken: 

• Welke punten heb je afgevinkt?
• En bij welke scene vinkte je wat af?

Bespreek kort klassikaal een aantal van de antwoorden.

Jullie gaan op de volgende slide een korte video kijken die tijdens het filmfestival Cannes is gemaakt. In de video is filmmaker Wanuri Kahiu aan het woord. 

Cannes is een jaarlijks terugkerend internationaal filmfestival. Als je film wordt gedraaid op het filmfestival dan is dat een hele grote eer. In 2018 werd Rafiki hier vertoond. Dit was de eerste keer dat een Keniaanse film op het festival werd vertoond.

Jullie gaan op de volgende slide een korte video kijken die tijdens het filmfestival Cannes is gemaakt. In de video is filmmaker Wanuri Kahiu aan het woord.

Cannes is een jaarlijks terugkerend internationaal filmfestival. Als je film wordt gedraaid op het filmfestival dan is dat een hele grote eer. In 2018 werd Rafiki hier vertoond. Dit was de eerste keer dat een Keniaanse film op het festival werd vertoond.

De filmmaker Wanuri klaagde de Keniaanse overheid aan. Uiteindelijk mocht de film toch in Kenia vertoond worden. Vertel de leerlingen dat het recht om de film te mogen vertonen in Kenia is gebaseerd op een mensenrecht. 

Bespreek met de leerlingen de volgende vragen:

• Op basis van welk mensenrecht denk jij dat de film toch vertoond mocht worden?

In de video zegt filmmaker Wanuri Kahiu dat de film geen reden is voor iemand om gearresteerd te worden.

De film werd namelijk, ondanks het succes, verboden in Kenia. De filmmaker was dan ook bang om gearresteerd te worden.

Waarom denk je dat de film in Kenia werd verboden?

Wat vind jij daarvan?

Wanneer kan er een film in Nederland verboden worden denk je?

Omdat Rafiki werd verboden in Kenia, liep de filmmaker het risico gearresteerd te worden. 

Bespreek met de leerlingen de volgende vragen:

• Waarom denk je dat de film in Kenia werd verboden?
• Wat vind jij daarvan?
• Wanneer kan er een film in Nederland verboden worden denk je?

Wanuri klaagde de staat Kenia aan, met groot succes! Uiteindelijk werd het toch toegestaan de film te vertonen.

Op basis van vrijheid van expressie mocht de film toch vertoond worden.

Wat houdt dit precies in?

Op basis van welk mensenrecht denk jij dat de film toch vertoond mocht worden? Waarom? 

De filmmaker Wanuri klaagde de Keniaanse overheid aan. Uiteindelijk mocht de film toch in Kenia vertoond worden. Vertel de leerlingen dat het recht om de film te mogen vertonen in Kenia is gebaseerd op een mensenrecht. 

Bespreek met de leerlingen de volgende vragen:

• Op basis van welk mensenrecht denk jij dat de film toch vertoond mocht worden?
• Het antwoord is het mensenrecht dat iedereen het recht heeft op vrijheid van expressie van meningsuiting en expressie. Vraag de leerlingen wat zij denken dat dit betekent.

Antwoord: 

Dit mensenrecht gaat over de vrijheid om jezelf te mogen uiten, zoals jij dat zelf wil. Het gaat bijvoorbeeld over hoe iemand zich kleed en over het vrij zijn om jouw mening te kunnen geven. Kijk of de leerlingen voorbeelden kunnen noemen van hoe zij zichzelf uiten.

Met je klas naar ons festival?

Vonden jullie het leuk en leerzaam om deze les te volgen? We organiseren in maart een festival in Den Haag en Amsterdam met verschillende films en verdiepingsprogramma's, klik hier voor meer informatie!

Rafiki

Bedankt voor het volgen van deze les. 

Met jouw klas nog een andere les volgen bij een Movies that Matter-film? Bekijk het filmaanbod met lesmateriaal hier.

Of naar ons festival in maart in Den Haag en Amsterdam? Vind hier meer informatie.