Hoofdstuk 5 GEHEEL inclusief leerdoelen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

5.2: Een nieuwe wereldorde na Versailles

Na de Eerste Wereldoorlog keert de VS terug in een politiek van isolationisme door binnenlandse problemen. In Duitsland kan de nieuwe Republiek de problemen niet oplossen. De economie stort dankzij hyperinflatie volledig in. Het gaat pas beter met Duitsland na de instelling van het Dawesplan.  

Leerdoelen 5.2

2A: Je kunt het begrip isolationisme in je eigen woorden uitleggen.

2B: Je kunt uitleggen welke economische gevolgen het verdrag van Versailles had voor Duitsland, net na de Eerste Wereldoorlog. 

2C: Je kunt de werking het Dawesplan in je eigen woorden uitleggen en schematisch uitwerken.

VS na de Eerste Wereldoorlog (2A)

• Voor WOI Isolationisme: Afzijdig houden van buitenlands conflict
• Pas toen Amerikaanse belangen in gevaar kwamen deden ze mee
• Zelfvertrouwen na overwinning: Beschermer van de vrije wereld
• Steun tegen bolsjewieken Sovjet-Unie

Terugkeer Isolationisme (2A)

• Kritiek Congres op het Verdrag van Versailles en Volkenbond
• Binnenlandse problemen zorgen voor terugkeer isolationisme
• Europese vraag naar oorlogsmaterieel en graan nam af
• Werkloosheid steeg door veteranen die terug komen

Je kunt het begrip isolationisme in je eigen woorden uitleggen.

Duitsland na de oorlog (2B)

• Afzetting keizer, Duitsland wordt democratische Republiek
• Oorlog verloren, zware straffen bij Verdrag van Versailles
• Regering van Weimarrepubliek niet in staat (economische) problemen op te lossen

Hyperinflatie (2B)

• Enorme herstelbetalingen
• 1922: Duitsland mist termijn
• Franse soldaten bezetten Ruhrgebied, kolen en staal 
• Regering: Staken, wij betalen!
• Gevolg: Geld bijdrukken, wordt minder waard, hyperinflatie
• Volledig instorten economie

Je kunt uitleggen welke economische gevolgen het verdrag van Versailles had voor Duitsland, net na de Eerste Wereldoorlog.

Dawesplan (2C)

• Frankrijk en Groot-Brittannië ontvangen geen herstelbetalingen, slecht voor economie VS i.v.m. oorlogsleningen
• Opdracht aan bankier Dawes voor plan om dit recht te trekken 

Dawesplan (2C)

• Uitgangspunt: Duitsland moest herstelbetalingen kunnen betalen, hulp bij wederopbouw economie
• Leningen aan Duitsland
• Herstelbetalingen werden hervat
• Frankrijk en Groot-Brittannië konden hun leningen aan VS terugbetalen
• (Korte) opleving wereldhandel

Je kunt de werking het Dawesplan in je eigen woorden uitleggen en schematisch uitwerken.

Titel

• Tekst

5.3 De 'rijke' jaren twintig

Aan het begin van de jaren '20 begint de economie in met name de VS hard te groeien. Er ontstaat een consumptie maatschappij. Echter is de economische groei deels gebaseerd op hoge schulden. Er zijn voortekenen dat de economie ieder moment onder de schulden kan bezwijken. 

Leerdoelen 5.3

3A: Je kunt voorbeelden geven van sociale, culturele en economische moderniseringen in de jaren twintig in de Verenigde Staten. 

3B: Je kunt twee economische ontwikkelingen noemen en uitleggen die oorzaken waren voor de economische wereldcrisis.

Groei economie VS (3A)

• Snelle economische groei door nieuwe producten, dalende sterfte en immigratie
• Industrieel-urbane samenleving, steden groeien hard
• Ontstaan wolkenkrabbers en buitenwijken
• Groei industrie rond steden

Consumptie maatschappij (3A)

• Henry Ford: Ontwikkeling lopende band, auto voor gewone man
• Geld lenen om te kopen
• Ontstaan consumptie maatschappij; groot deel inkomen naar niet-noodzakelijke producten
• Groei vermaak industrie; Hollywood, sportstadions, muziek
• Roaring Twenties!

Je kunt voorbeelden geven van sociale, culturele en economische moderniseringen in de jaren twintig in de Verenigde Staten.

Schulden economie (3B)

• Arbeiders kochten producten op krediet om 'mee te kunnen doen'
• Winkeliers ontvingen rente!
• Banken gaven makkelijk leningen, amper controle overheid
• Leningen voor koop aandelen
• Aandelen stegen flink in waarde!
• Schulden werden groot probleem

Voortekenen van crisis (3B)

• Daling huizenprijzen, zoveel bouw dat er meer aanbod dan vraag was
• Overproductie graan zorgt dat prijzen dalen, investeringen konden niet terugverdiend worden
• Schulden op verschillende leningen liepen hoog op..

Je kunt twee economische ontwikkelingen noemen en uitleggen die oorzaken waren voor de economische wereldcrisis.

5.4 Zwarte Donderdag

Op 24 oktober 1929 slaat de paniek toe op de beurs in New York. Het vormt het begin van een grote economische crisis in de VS en in de rest van de wereld.

Leerdoelen 5.4

4A: Je kunt uitleggen wat de oorzaken en gevolgen waren van de beurskrach in de Verenigde Staten in 1929.

Oorzaken (4A)

• Ernstige economische problemen
• Slechte huizenmarkt, veel mensen met schulden, problemen in de landbouw en een groot verschil tussen arm en rijk
• Beurshandelaren ongerust, verkopen aandelen
• Op 24 oktober: Grote paniek! Beurskrach een feit

Gevolgen (4A)

• Amerikanen die geld leende: verloren geld en konden schulden niet terugbetalen
• Banken in problemen en failliet
• Bedrijven kregen geen leningen, moesten bezuinigen
• Enorme groei werkloosheid
• Minder consumptie, dus minder productie, dus krimp economie!

Je kunt uitleggen wat de oorzaken en gevolgen waren van de beurskrach in de Verenigde Staten in 1929.

5.5 De wereld in crisis

De economische crisis in de VS sloeg over naar Duitsland. Velen werden werkloos. Hitler bood Duitsland een oplossing. Hij greep de macht en hij investeerde veel geld in de economie.

Leerdoelen 5.5

5A: Je kunt uitleggen wat de politieke en economische gevolgen van de economische wereldcrisis waren voor Duitsland. 

5B: Je kunt de gebeurtenissen die leidden tot het aan de macht komen van Hitler herkennen, omschrijven en in chronologische volgorde zetten. 

5C: Je kunt uitleggen hoe Adolf Hitler en zijn NSDAP reageerden op de economische wereldcrisis. 

Berlijn in jaren twintig (5A)

• Bruisende periode
• In kunst nadruk op lichtheid en kleur; contrast met donkere periode van WO1
• Leven vieren, stad die nooit slaapt

Gevolgen in Duitsland (5A)

• Economische crisis sloeg direct over!
• Leningen versneld terugbetalen
• Handel met VS stortte in
• Enorme groei werkloosheid (6m)
• Geen effectieve maatregelen van politiek, onenigheid over oplossing
• Rechts: Niks meer betalen! 
• Links: Communistische revolutie

Je kunt uitleggen wat de politieke en economische gevolgen van de economische wereldcrisis waren voor Duitsland.

Hitler alleen-heerser (5B)

• Verkiezingen 1932: Hitler en NSDAP wint
• Belofte: herstel van welvaart!
• Februari 1933: Rijksdagbrand
• Uit angst voor revolutie wordt noodtoestand afgekondigd
• Wet aangenomen die Hitler recht geeft beslissingen buiten parlement om te nemen

Je kunt de gebeurtenissen die leidden tot het aan de macht komen van Hitler herkennen, omschrijven en in chronologische volgorde zetten.

Aanpak crisis door Hitler (5C)

• Hitler: Ik maak einde aan de crisis!
• Hoge overheidsinvesteringen: snelwegen, schepen, vliegtuigen, wapenindustrie.
• Betaalbare producten voor het volk, o.a. via spaarsysteem
• Industrie draait, werkloosheid verdween, maar bijna bankroet
• Oorlog voorkomt dat!

Je kunt uitleggen hoe Adolf Hitler en zijn NSDAP reageerden op de economische wereldcrisis.