De Veroordeling

• Kunst
• Filmeducatie
• +11
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

Deze les duurt 2 uur en is geschikt voor bovenbouw havo/vwo van het voortgezet onderwijs. Aan de hand van vragen en stellingen ga je met je leerlingen in gesprek over de Nederlandse film 'De Veroordeling', die het verhaal van de Deventer Moordzaak vertelt. Thema’s: rechtsstaat, media, journalistiek, publieke opinie, manipulatie, geschiedenis. 'De Veroordeling' Sander Burger, Nederland, 2021, 130 min. Bind, September Film

Instructies

In deze deze les worden de volgende thema's behandeld:

• De invloed van verslaggeving op een lopende rechtszaak;
• Het spanningsveld tussen feit en fictie in een verfilming van een waargebeurd verhaal;
• De manier waarop deze verschillende media-uitingen zich tot elkaar verhouden.

 Docenten worden geadviseerd voorafgaand aan het kijken van de film met hun leerlingen de trailer te bekijken (slide 3) en wat voorbereidende vragen te behandelen. Op slide 7 starten de verwerkingsvragen voor na de film.  

Vakken en kerndoelen 

Dit materiaal sluit aan bij de volgende vakken en kerndoelen voor het voortgezet onderwijs - Nederlands: 1, 4, 5, 6, Mens en Maatschappij: 36, 37, 38, 43, Kunst en Cultuur: 50, 52 en Burgerschap. Daarnaast wordt aanspraak gedaan op vier kernvaardigheden uit de doorlopende leerlijn Film: beleven, verwoorden, onderzoeken en reflecteren.

De Veroordeling

Sander Burger, Nederland, 2021

De Veroordeling

Sander Burger, Nederland, 2021, 130 min.

Bind, September Film

• Thema’s: rechtsstaat, media, journalistiek, publieke opinie, manipulatie, geschiedenis.

Opdracht

Vraag

Kijken

Tekst

Als er een icoon in beeld staat kun je erop klikken. Er zijn vragen en (kijk)opdrachten.

Officiële trailer van De Veroordeling

Waar gaat de film volgens jou over? Geef vijf kernwoorden.

Welk beeld of welke opmerking uit de trailer is jou het meeste bijgebleven? Waarom?

Deze oriënterende vragen dienen voorafgaand aan het kijken behandeld te worden. Door wat voorkennis en context te bieden kunnen leerlingen en studenten hopelijk actiever kijken en naderhand effectiever reflecteren. 

• Eigen antwoorden
• Eigen antwoorden 

Bas Haan is een van de hoofdpersonages van deze film. Zoek op wie hij is.

“Dit verhaal is gebaseerd op feiten,” verkondigt de trailer. Is De Veroordeling een documentaire of een speelfilm? Overleg met klasgenoten en licht je antwoord toe.

Deze oriënterende vragen dienen voorafgaand aan het kijken behandeld te worden. 

• De Veroordeling is een speelfilm; de personages worden vertolkt door acteurs. 
• Bas Haan is journalist en verslaggever. Hij heeft voornamelijk voor de publieke omroep gewerkt en is als onderzoeksjournalist malen genomineerd voor prijzen.

Klik hier en lees het artikel 'Nauwelijks voortgang in nieuw onderzoek Deventer moordzaak'. Wat wordt in deze zaak opnieuw onderzocht? Wat vind je ervan dat dit twintig jaar na het misdrijf nog moet gebeuren?

“Het gaat niet om de inhoud, het gaat om de beeldvorming.” Wat wordt hiermee bedoeld? Overleg met klasgenoten.

Deze oriënterende vragen dienen voorafgaand aan het kijken behandeld te worden. 

• Het bewijsmateriaal wordt opnieuw onderzocht; er wordt opnieuw DNA-onderzoek gedaan door onafhankelijke deskundige partijen.
• Het zijn niet de (wetenschappelijke) feiten die uiteindelijk de doorslag geven in de publieke opinie. De verhalen eromheen, de manier waarop de betrokkenen gerepresenteerd worden, hebben meer overtuigingskracht.

Bekijk de film

Wat vond je van de film?

Welke scène is jou het meest bijgebleven?

Met welk personage leefde je het meest mee? Waarom?

Met welke vragen bleef je zitten na afloop van de film?

Deze vragen vallen onder de vaardigheden Beleven en Verwoorden uit de doorlopende leerlijn Film.

Eigen antwoorden. Laat leerlingen hun antwoorden mondeling toelichten en onderbouwen.

In de film wordt in argumentatie naar de Schiedammer parkmoord verwezen. Om welke reden?

Vind jij het terecht dat dit verband wordt gelegd? Overleg met een klasgenoot.

Deze vragen hebben betrekking op de drogredenen die in de discussie over de dader worden ingezet. Ze vallen onder de vaardigheid Reflecteren uit de doorlopende leerlijn Film.

• Wegens de justitiële dwaling en blunders van politie en deskundigen. Als het in deze zaak allemaal misging, is het aannemelijk dat dit ook in de Deventer Moordzaak het geval is geweest, zo wordt beweerd. 
• Eigen antwoorden

Bij de verwijzing naar de Schiedammer parkmoord is sprake van een drogreden. Lees hier wat drogredenen zijn en geef aan welk soort drogreden wordt gebruikt in het koppelen van de twee moordzaken. Licht je antwoord toe.

• Hier is sprake van overhaaste generalisatie. Deze vraag biedt de mogelijkheid om in gesprek te gaan over de neiging van het menselijk brein om onduidelijkheden te verhelderen door in het geheugen op zoek te gaan naar vergelijkingsmateriaal, en verbanden te leggen.

De verdachten worden besproken aan de hand van hun bijnamen ‘de boekhouder’ en ‘de klusjesman’. Wat vind je hiervan?

Wat zou een mogelijk effect kunnen zijn van het gebruik van deze bijnamen? Licht je antwoord toe.  

Deze vragen hebben betrekking op vertelvormen. Ze vallen onder de vaardigheden Onderzoeken en Reflecteren uit de doorlopende leerlijn Film.

• Eigen antwoorden
• De verdachten worden gereduceerd tot personages, alsof ze slechts typetjes in een Cluedo-spel zijn. Ze verliezen hun menselijkheid, waardoor het mogelijk ook ‘makkelijker’ is om belastende uitspraken over ze te doen.

De filmmaker heeft beelden van de daadwerkelijke televisie-uitzendingen in de film verwerkt. Wat zou hiervoor een reden kunnen zijn? Welk effect heeft deze implementatie van ‘echt’ beeldmateriaal?

Deze vragen hebben betrekking op het verhaal en de vertelvormen. Ze vallen onder de vaardigheden Onderzoeken en Reflecteren uit de doorlopende leerlijn Film.

• De makers van de film wilden het verhaal zo waarheidsgetrouw mogelijk vertellen – en de film gaat over de manier waarop de media omgaat met feiten. Het was essentieel voor het slagen van de film dat de makers zich niet schuldig maakten aan hetgeen de film bekritiseert. Het gebruik van archiefmateriaal (dus écht materiaal) bewijst aan de kijker dat de film feiten weergeeft. Bovendien was het prettig om geen acteurs te hoeven vinden om de televisiepersoonlijkheden te vertolken; dit zou afdoen aan de geloofwaardigheid van de film – en er zou onduidelijkheid kunnen ontstaan over welke uitspraken gescript zijn en wat werkelijke citaten zijn. 

De film gaat over een moordzaak, maar ook over de media. Wat is volgens jou de boodschap van deze film?

Is deze boodschap nog steeds actueel? Overleg met een klasgenoot en licht je antwoord toe aan de hand van een hedendaags voorbeeld.  

• Eigen antwoorden. De film gaat natuurlijk over een moordzaak, maar evenveel over een mediazaak: trial by media. De film becommentarieert de manier waarop de media haar kijkers/lezers manipuleert en fake news creëert, terwijl eigenlijk advocaten en rechters zijn aangesteld om zaken op een gedegen manier te onderzoeken en hierover uitspraak te doen. 
• Deze boodschap van de film is zeker nog actueel. Denk bijvoorbeeld aan de #MeToo-beweging. Wanneer je beschuldigd wordt, ben je al zo goed als veroordeeld; zelfs als de rechtszaak nog niet is begonnen. Ook op kleine schaal gebeurt dit; via sociale media worden heel gemakkelijk leugens verspreid en door veel mensen geloofd.

Wat is volgens jou de functie van de pers?

Een film of documentaire is ook een media-uiting, maar deze vormen kunnen wat vrijer ingevuld worden. Licht dit toe.

Deze vragen hebben betrekking op de verschillende soorten media en hun verschillende functies. Ze vallen onder de vaardigheid Reflecteren uit de doorlopende leerlijn Film.

• De voornaamste functie van de pers is om het volk geïnformeerd te houden over wat er gebeurt in de wereld. Ook is de pers een tegenmacht van de overheid, die dingen controleert en kritische vragen stelt.
  
• In films (zowel documentaires als speelfilms) ligt de nadruk over het algemeen minder op het objectief informeren en wat meer op het amuseren van de kijker; en dit kan op vele verschillende manieren. Middels film kunnen complexe verhalen op een toegankelijke manier verteld worden. Bovendien is er meer ruimte voor de unieke blik van de maker.

Stelling: eens of oneens?

‘Het is prima als een filmmaker dramatische elementen toevoegt om een waargebeurd verhaal spannender of beter te maken.’

Deze stelling heeft betrekking op het spanningsveld tussen de amusementswaarde van de film en de feitelijke waarheid waarop deze gebaseerd is.

• Eigen antwoorden. Hoewel deze film zoveel mogelijk waarheidsgetrouw is, zijn toch bepaalde keuzes gemaakt om bijvoorbeeld spanning te creëren of het verhaal toegankelijker te maken. Voorbeeld: Bas Haan heeft in de film een vaste cameraman, die ook af en toe commentaar geeft op het verloop van de zaak. In de realiteit wordt een willekeurige cameraman meegestuurd met een journalist die op pad gaat. Dit gebeurt vaak in films: personen worden samengevoegd en vaak is er een personage dat uitspreekt wat de kijker op dat moment waarschijnlijk denkt.

Stelling: eens of oneens?

‘De Veroordeling geeft een objectief beeld van de ontwikkelingen rondom de Deventer Moordzaak.’

Deze stelling heeft betrekking op het spanningsveld tussen feiten en persoonlijke interpretaties dat in de film wordt weergegeven. 

• Eigen antwoorden. In hoeverre bestaat objectiviteit? De film is grotendeels gebaseerd op het boek van Bas Haan en persoonlijke verhalen van Meike en Michaël de Jong. Door deze bronnen te kiezen wordt al een bepaald perspectief gecreëerd. Daarnaast is het onmogelijk om deze bronnen in hun geheel in de film te verwerken; de filmmakers moesten kiezen welke elementen en gebeurtenissen wel in de film opgenomen zouden worden, en welke niet. Ook hierdoor is de vertelling van het verhaal in deze film niet meer absoluut objectief.

Welke belangen heeft een journalist of omroep om verslag te doen van een verhaal als de Deventer Moordzaak?

Over welke eigenschappen moet een televisiejournalist volgens jou beschikken om goed werk te kunnen leveren? Noem er minstens vijf.

Deze vragen hebben betrekking op de beweegredenen van de pers. Ze vallen onder de vaardigheden Onderzoeken en Reflecteren uit de doorlopende leerlijn Film.

• Wanneer je als omroep als eerste met het laatste en meest interessante nieuws komt, zul je meer kijkers/lezers binnenhalen.
• Eigen antwoorden. Denk aan: nieuwsgierig, geïnteresseerd, doortastend, integer, geëngageerd, sociaal, charismatisch, etc. Laat leerlingen nadenken over hun eigen karaktereigenschappen.
  
  Televisiejournalistiek is bovendien een specifieke tak van sport. Bas was aanvankelijk een schrijvende journalist. In de film is te zien dat hij af en toe moeite heeft met de beperkingen van televisie; er is minder ruimte voor uitgebreide verhalen en er is sprake van een enorm strakke planning.

Stelling: eens of oneens?

'Rechtszaken zouden achter gesloten deuren behandeld moeten worden, om te voorkomen dat iedere toevallige televisiekijker op basis van beperkte informatie een mening vormt en kant kiest.'

Zou een dergelijke beslissing onze democratie in gevaar brengen? Licht je antwoord toe.

Deze vragen hebben betrekking op de rechtsstaat en democratie. Ze vallen onder de vaardigheid Reflecteren uit de doorlopende leerlijn Film.

• Eigen antwoorden. Er zijn wel rechtszaken die achter gesloten deuren plaatsvinden. Toch ontstaat juist bij deze zaken onduidelijkheid en wantrouwen. 
• Meerdere antwoorden mogelijk. Kernvraag: wat is de functie van het volk binnen de rechtsstaat? Het toeziend oog van de buitenwereld dient uiteraard als een vorm van controle, zonder welke mogelijk de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in het geding komt. Anderzijds kan dat toezicht wellicht ook op een andere manier georganiseerd worden. Wat zou daarmee verloren gaan?

De Veroordeling 

Sander Burger, 2021

Bind, September Film

filmeducatie.nl