Het koloniale verleden van de Herengracht
1 / 27
Lesduur is: 45 minIntroductie
Welke geschiedenis kan je nu nog zien als je over de Herengracht loopt? Tijdens deze les komen de leerlingen meer te weten over de impact van het koloniale verleden, de WIC en slavernijverleden op de Herengracht in Amsterdam. Door middel van video’s, foto’s en (quiz)vragen worden verschillende plekken en adressen langs deze gracht uitgelicht. Elk met een bijzonder verhaal en een koppeling tot het verleden en heden.
Leerdoelen:
- Leerlingen komen meer te weten over het koloniale verleden aan de Herengracht.
- Leerlingen weten 4 adressen op de Herengracht die gekoppeld zijn aan het koloniale verleden.
Kerndoelen:
- De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: Regenten en Vorsten. De vensters van de canon van Nederland dienen als uitgangspunt ter illustratie van de tijdvakken,
- De leerlingen leren over geestelijke stromingen die in de Nederlandse samenleving een belangrijke rol speelden ten tijde van de zeventiende eeuw.
Instructies
Bekijk van tevoren de video’s uit de les, de structuur van de les, en welke dia’s bij elkaar horen.
- In de notities zijn per slide lesinstructies te vinden.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Wat weet je over de
Amsterdamse grachten?
Slide 2 - Woordweb
Introductie: wat weten de leerlingen al over de grachten in Amsterdam? Zijn ze er al eens geweest? Hebben ze er wel eens van gehoord?
Zonder device: Vraag de klas om dit voor zichzelf te bedenken en vraag bij een aantal of alle leerlingen wat hun antwoord is.
Slide 3 - Tekstslide
Neem het leerdoel van deze les kort door met de leerlingen.
Slide 4 - Video
Laat de video van het Klokhuis over de Amsterdamse grachtengordel zien tot 2:38 min.
Slide 5 - Tekstslide
Vertel: We blijven in de 17de-eeuw, in Amsterdam. Aan de Herengracht in Amsterdam woonde vroeger de allerrijkste families. Op de Herengracht konden ze dubbele stukken grond kopen en daarmee extra grote panden bouwen: stadspaleizen als het ware. Hier op de foto zien we een deel van de Herengracht in Amsterdam dat de bijnaam, de Gouden Bocht heeft. Waarom zou deze bocht zo worden genoemd?
Waarom denk jij dat dit deel van de gracht De Gouden Bocht heet?
Slide 6 - Open vraag
- Met device: laat leerlingen dit zelf invullen en bespreek aan het einde alle antwoorden.
- Zonder device: vraag de leerlingen hun gedachtes over de grachtengordel te delen door alle of een aantal leerlingen af te gaan.
Antwoord op vraag / vertel: De Gouden Bocht is een beroemd stuk van de grachten van Amsterdam, gelegen aan de Herengracht tussen de Vijzelstraat en de Leidsestraat. Het wordt "De Gouden Bocht" genoemd omdat hier vroeger de allerrijkste mensen van de stad woonden. Ze bouwden grote, prachtige grachtenpanden met mooie gevels, omdat ze wilden laten zien hoe rijk en belangrijk ze waren. Deze huizen zijn zo bijzonder dat ze nog steeds een symbool zijn van de welvaart uit de Gouden Eeuw, de tijd waarin Amsterdam een van de rijkste steden ter wereld was.
Slide 7 - Video
Vertel: Zo hebben veel grachtenhuizen aan de Herengracht een historische connectie met slavernij. In Amsterdam woonden slavenhandelaren, bewindhebbers van de West-Indische Compagnie en de Sociëteit van Suriname, eigenaren van plantages en onderhandel directeuren.
Op sommige gevels in Amsterdam herinneren gevelstenen nog aan deze geschiedenis.
Slide 8 - Tekstslide
Vertel: De opbrengsten van de handel in specerijen, de scheepvaart, het vervoeren van tot slaaf gemaakten en het houden van plantages, zorgden mede voor een grote economische bloei en welvaart in de stad Amsterdam.
Sterker nog, uit recent onderzoek blijkt dat slavernij veel belangrijker was voor de economie van Nederland dan eerst werd gedacht! In 1770 kwam zo’n 5 tot 10 procent van al het geld dat in Nederland werd verdiend uit de slavernij.
Slide 9 - Tekstslide
Vraag aan de klas wie er al wel eens in het centrum van Amsterdam is geweest.
In de aankomende slides word de locatie van de Grachtengordel, de Gouden Bocht en de Herengracht laten zien.
Slide 10 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 11 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 12 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 13 - Tekstslide
Dit zijn 4 adressen die wij vandaag gaan bespreken in de les.
Ga klassikaal alle adressen af.
Onder alle hotpost zit een adres met een foto van het grachtenhuis erbij.
Slide 14 - Tekstslide
Vertel: De bewindhebbers en handelaren van de VOC en WIC leefden in rijkdom in hun stadspaleizen op de grachten. Een voorbeeld hiervan is Harman Henrik van der Poll. En hij woonde niet in zomaar een grachtenhuis, dat huis is nu namelijk een museum.
De rijke Harman Henrik van der Poll woonde niet in zomaar een grachtenhuis, in zijn oude huis zit nu een museum...
Welk museum is nu gevestigd in dit grachtenhuis?
A
Het Grachtenmuseum
B
Museumhuis Bartolotti
C
Museum van Loon
D
Museum Willet-Holthuysen
Slide 15 - Quizvraag
Het juiste antwoord is A
Met device: laat de klas zelf de vraag beantwoorden en ga daarna de antwoorden af.
Zonder device: Ga alle opties af en vraag aan de klas of zij denken of dit wel of niet het goede antwoord is en ga zo de antwoorden af.
Slide 16 - Tekstslide
Vertel: Harman Henrik van der Poll heeft van 1743 tot 1749 gewoond op Herengracht 386, het huidige Grachtenmuseum. Maar in 1743 was Van de Poll een van de Amsterdammers die investeerden in het slavenschip ‘De Watervliet’. Dit schip voer vanuit Amsterdam naar Afrika om tot slaaf gemaakten op te halen en naar plantages in Suriname te brengen. Hierna keerde het schip vol met door slavenarbeid geproduceerde ruwe suiker en koffie weer terug naar Amsterdam.
Slide 17 - Tekstslide
Vertel: Op 26 november 1745 werd deze verklaring – of averij grosse – opgesteld over de schade die het slavenschip 'de Watervliet' twee jaar eerder had opgelopen.
Vraag 1 (ook onder hotspot): Hierin staan onder andere alle investeerders in genoemd. Kan jij Harman Henrik van der Poll vinden?
Vraag 2: Hoe veel delen had Harman Hendrik van der Poll van 'de Watervliet' gekocht?
Antwoord staat op de volgende slide met een pijl aangegeven.
Slide 18 - Tekstslide
Vertel: Op 26 november 1745 werd deze verklaring – of averij grosse – opgesteld over de schade die het slavenschip 'de Watervliet' twee jaar eerder had opgelopen.
Antwoord 1 (ook onder hotspot): aanduiding d.m.v. groen vlak, als 2de op de lijst.
Antwoord 2 (ook onder hotspot): Hij had 1/16 deel van het schip gekocht.
Slide 19 - Tekstslide
Vertel: Nog zo’n rijke man was Nicolaas Sautijn die in 1714 zijn woonhuis met ‘den Vergulden Dubbele Arend’ had aan Herengracht 100. Sautijn was driemaal burgemeester van Amsterdam geweest en was daarnaast bewindhebber van de VOC en WIC.
Klik op de hotspot met het tekst wolkje voor uitleg over wat een bewindhebber is.
Klik op de hotspot met het oog voor een grote foto van de gevelsteen.
Slide 20 - Tekstslide
Vertel: Cornelis Bicker was burgermeester van Amsterdam in 1646, 1650 en 1654. Hij is rijk geworden door de handel van tot slaaf gemaakten.
Bicker was vanaf 1635 ook een bewindhebber van de WIC. Hij is hiermee nog een voorbeeld van een oud-burgemeester van Amsterdam die betrokken was bij kolonisatie en slavernij. Zijn ambtswoning als burgemeester van Amsterdam was ook gevestigd aan de Herengracht, maar het huisnummer is onbekend.
Klik op de hotspot voor uitleg over wat een ambtswoning is.
Slide 21 - Tekstslide
Vertel: Het pand op Herengracht 502, ook wel het huis met de kolommen genoemd, is in 1672 gebouwd. De bouwer en eerste bewoner was Paulus Godin, een rijke koopman en bestuurder bij de WIC. Cornelis van Aalst, kocht het huis in 1913 en doneerde het pand in 1927 aan de gemeente Amsterdam. Vanaf 1927 werd dit pand de ambtswoning van de burgemeester van Amsterdam.
Dit grachtenhuis blijft tot op de dag van vandaag een historische verbinding hebben met het slavernijverleden en met de burgemeesters van Amsterdam.
Klik op de bovenste hotspot en bespreek: Wie is nu de burgemeester van Amsterdam?
Antwoord van de onderste hotspot samen doornemen:
Tegenwoordig woont en werkt burgemeester Femke Halsema hier aan de Herengracht.
Slide 22 - Tekstslide
Vertel: Herengracht 514 werd gebouwd in 1680 voor koopman Nicolaas Oetgens van Waveren. Sinds de bouw van dit pand hangen er twee beelden van Moren aan de gevel. Waarom deze toen zijn gemaakt en opgehangen is niet helemaal duidelijk. Maar de beelden kregen zeker een betekenis toen de dochter van Nicolaas trouwde met
Hendrik van Hoorn en ze aan Herengracht 514 gingen wonen.
Hendrik van Hoorn was namelijk eigenaar van een suikerraffinaderij (suikerfabriek) en van 1710 tot 1720 directeur van de kolonie Berbice, in het huidige Guyana. Dat stond bekend om de uitbuiting van de tot slaaf gemaakte mensen die moesten werken op de plantages.
Nu wordt dit gebouw gedeeld door verschillende bedrijven.
Klik op de hotspot met het oog voor een grote foto van een Moren beeld.
Klik op de hotspot met het tekst wolkje voor tekst over de connectie tussen de beelden en het slavernijverleden.
Slide 23 - Tekstslide
Vertel: In de achttiende eeuw verhuisden steeds meer rijke families, die hun fortuin hadden verdiend in de West-Indische koloniën, naar Amsterdam. Vaak namen ze zwarte bedienden mee. Sommige bedienden werden na aankomst weer teruggestuurd, maar anderen bleven in dienst van de familie in Amsterdam. Een voorbeeld hiervan is Charlotte Reda, een huisbediende uit Berbice die werkte voor Madelaine Fizeaux.
In 1750 zijn de Franse Abraham Vernezobre en zijn vrouw Madelaine Fizeaux naar Amsterdam gekomen en hebben hun bediende Charlotte Reda met zich meegenomen. Het gezin huurde een grachtenhuis aan de Herengracht, rond de Leidsegracht. Charlotte werkte als tot slaafgemaakte persoonlijke dienstmeid voor Madelaine.
Na de dood van haar man Abraham, gaf zij in 1752 de opdracht aan haar zoon om Charlotte een vrij mens te maken. Op 24 augustus 1752 werd Charlotte door de gouverneur van Berbice vrij verklaard. Na het overlijden van Madelaine in 1769 blijft Charlotte in Amsterdam wonen en uiteindelijk overlijd ze in 1797 in het ‘Besjeshuis’ aan de Amstel.
Beeld boven: Herengracht gezien naar Leidsegracht, 1765 (Jan Schouten) - stadsarchief Amsterdam
Slide 24 - Tekstslide
Bespreek: Ongeveer op deze plek zal Charlotte met de familie hebben gewoond. Links zien we een tekening van de Herengracht met daar achter de Leidsegracht in 1765. Recht zien we een foto van bijna precies hetzelfde punt, 260 jaar later.
Welke verschillen zie je? Wat valt je op? Wat is hetzelfde?
Slide 25 - Tekstslide
Vertel: Het herdenken van het koloniale verleden en de slavernij is een belangrijk onderdeel is van onze hedendaagse samenleving. *Open de hotspot* Zo laten gedenkstenen en kunstwerken in Amsterdam ons deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis niet vergeten. Een voorbeeld hiervan is de gedenksteen op de Herengracht 502, de huidige ambtswoning van de burgemeester.
Op de steen staat bovenaan: ‘Zolang herinnering leeft, is het leed niet voor niets geleden.’ En het stukje eindigt met ‘Slavenhanden en slavernij zijn misdaden tegen de menselijkheid.’
Slide 26 - Tekstslide
Test de kennis van de leerlingen en vraag of zij nog weten welke 4 adressen vandaag zijn besproken.
Slide 27 - Tekstslide
Spinner: Deze spinner kun je gebruiken om de les mee af te ronden (als dat past bij jouw klas). Met deze spinner stel je reflectievragen.
