Hoofdstuk 7:Regelt de overheid dat? Samenvatting

• Economie
• Middelbare school
• vmbo b
• Leerjaar 3

Welkom in de les :)

• Ik ben startklaar met de juiste materialen voor de les.
• Ik let op want 'straks ben ik aan de beurt'.
• Wij werken met iedereen samen.

Regelt de overheid dat?

De overheid

De overheid bestaat uit 3 lagen:

1. Het Rijk/Centrale overheid
2. De gemeente
3. De provincie en het waterschap

Lagere overheden:

1. Gemeenten
2. Provincies
3. Waterschappen

Het Rijk

Centrale overheid (rijksoverheid)

• Bestuur: ministers
• Burgers kiezen: Tweede kamer (controleren en benoemen ministers)
• Taak: regelen van zaken die voor het hele land van belang zijn

Taken provincie:

• indeling grondgebied (uitbreiden dorpen/steden, infrastructuur)

Taken waterschap:

• Beheren van het water in hun gebied.
• Maatregelen tegen overstromingen
• Zuiveren van het water.

Provincie en Waterschap

Infrastructuur zijn alle manieren waarop je mensen, voertuigen, informatie of andere dingen kan verplaatsen. Zoals bijv. snelwegen of spoorwegen, maar ook telefoonkabels.

particulier en collectieve sector

particuliere sector = bedrijven die niet tot de overheid horen en streven naar winst maken.

collectieve sector = bedrijven waar iedereen gebruik van kan maken en maken geen winst. bijvoorbeeld scholen, ziekenhuizen, bibliotheken

Leerdoelen

Je leert:

1. Wat een collectieve sector is.
2. Wat collectieve goederen zijn.
3. Wat subsidies en accijnzen zijn en hoe worden deze gebruikt.

Collectieve en particuliere sector

collectieve sector

• overheid en sociale zekerheidinstellingen
  
• iedereen kan er gebruik van maken
  

particuliere sector

• bedrijven
  
• willen verkopen om winst te maken
  

Collectieve goederen en diensten

Voorzieningen waar alle burgers gebruik van kunnen maken en die worden geleverd en betaald door de overheid.

Voorbeelden van collectieve goederen en diensten?

Collectieve goederen en diensten

Voorzieningen waar alle burgers gebruik van kunnen maken en die worden geleverd en betaald door de overheid.

bijvoorbeeld: lessen op school, boeken huren van de bieb, auto rijden op de weg
 

Accijns

Accijns is een belasting op bepaalde producten met als doel de prijs te verhogen. Hierdoor wordt het gebruik verminderd. 

• Alcohol
• Benzine
• Tabak

Subsidies

Subsidie = financiële bijdrage van de overheid om mensen en bedrijven te stimuleren

• Sporten
• Museumbezoek
• Milieuvriendelijker produceren
• Zonnepanelen aanschaffen

Subsidie en accijns

• Wil je iets stimuleren? -> subsidie
• Wil je iets afleren? -> accijns (kostprijsverhogend!)

Sociale zekerheid

Sociale zekerheid 6.2

Leerdoelen Sociale zekerheid

• Ik kan uitleggen wat sociale verzekeringen zijn en welke verzekeringen je in Nederland hebt
• Ik kan uitleggen wat het sociaal minimum is en wat sociale voorzieningen daarmee te maken hebben
  
• Ik kan uitleggen hoe de sociale zekerheid in Nederland geregeld is

verzorgingstaat

In een verzorgingsstaat zorgt de overheid voor welvaart en welzijn voor alle burgers in de samenleving. Met welvaart bedoelen we dat mensen voldoende inkomen krijgen om van te kunnen leven en met welzijn gaat het om de gezondheid van mensen

 Verzorgingstaat

Sociale zekerheid

Door sociale zekerheid in o.a. NL heeft iedereen die niet in staat is om zelf te voor (voldoende inkomen) te zorgen, door bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid of werkloosheid, gegarandeerd een minimum inkomen en/of verzorging.

Sociale zekerheid bestaat uit:

- Sociale voorzieningen 

- Sociale verzekeringen: volksverzekeringen/werknemersverzekeringen

Sociale zekerheid

Bestaat uit alle regelingen waardoor iedereen in zijn noodzakelijke levensbehoeften kan voorzien.

Sociaal minimum en sociale voorzieningen

Sociaal minimum --> 

minimumbedrag dat je nodig hebt om van te leven.

 

Sociale zekerheid

Het sociale zekerheidsstelsel van Nederland bestaat uit:

• sociale verzekeringen (volksverzekeringen, werknemersverzekeringen).
  
• sociale voorzieningen (bijstand, re-integratie)
  

Sociale voorziening

• Wordt betaald vanuit belastingen
• Eenvoudig voorbeeld: bijstand, kinderbijslag

sociale verzekeringen

Bij de sociale verzekeringen hebben we:

• Werknemersverzekeringen
• Volksverzekeringen

Volksverzekeringen:

Is voor alle inwoners in een land.

Iedereen betaalt een percentage van zijn inkomen.

AOW

ANW

WLZ

Werknemersverzekeringen:

Is voor werknemers.

Werknemers betalen premie via hun salaris.

WW

WIA

Sociale zekerheid

Leerdoel:

Ik kan uitleggen hoe de 

sociale zekerheid in 

Nederland geregeld is

WLZ: wet langdurige zorg

AOW: Algemene ouderdomswet

WW: Werkloosheidswet

WIA : Wet werk en inkomen 

naar arbeidsvermogen 

De overheidsfinanciën

De miljoenennota

De overheidsfinanciën

De miljoenennota

Wat vindt er plaats op de derde dinsdag van september?

Rijksbegroting

De rijksbegroting is een overzicht van alle inkomsten en uitgaven die de rijksoverheid in het komende jaar verwacht.

Miljoenennota

De miljoenennota is een toelichting op rijksbegroting door de minister van Financiën. Hierin wordt uitgelegd waarom de bedragen hoger of lager zijn dan het jaar ervoor. 

Pas nadat de Tweede en Eerste Kamer de rijksbegroting hebben goedgekeurd, mag de regering de plannen uitvoeren

Begrotingstekort

• Een begrotingssaldo is het verschil tussen de verwachte inkomsten en uitgaven.
  
• Er is sprake van een begrotingstekort als er meer geld wordt uitgegeven dan er inkomsten zijn.
  
• Er is sprake van een begrotingsoverschot als er meer inkomsten zijn dan uitgaven.

Begrotingstekort of -overschot?

• Als de begrote inkomsten groter zijn dan de uitgaven = begrotingsoverschot
• En andersom..... een begrotingstekort

• Hier is sprake van een....?

Met hoeveel % is het begrotingstekort afgenomen tussen 2013 en 2015?

Uitwerking:

Nieuw- oud/oud x 100

15miljard - 16 miljard= -1 miljard

-1 miljard : 15 miljard x 100 = -6,7 % , dus een afname van 6,7%

Staatsschuld

• De staatsschuld is de schuld van de overheid. Die schuld ontstaat omdat de overheid geld leent als er een begrotingstekort is.

• Over de totale schuld betaalt de overheid rente.
  

Bereken de rente in % van de totale schuld.

Uitwerking:

Deel/geheel x 100

7,8 miljard/466 miljard x 100= 1,7%

Staatsschuld van Nederland

Met hoeveel % is de staatsschuld toegenomen tussen 2012 en 2014?

Uitwerking:

Nieuw-oud/oud x 100

450-326/326 x 100 = +38% toegenomen

Bij een begrotingstekort verwacht de overheid ...

1. meer inkomsten dan uitgaven
2. meer uitgaven dan inkomsten

De schuld van de overheid die is ontstaan door te veel geld te lenen noemen we een:

1. overheidsschuld
2. lening
3. staatsschuld
4. premie

De Rijksbegroting is een overzicht van de verwachte..

1. belastingen en accijns
2. kosten die de koning maakt
3. inkomsten en uitgaven van Nederland
4. ministers in de tweede kamer

Juist of onjuist?
De miljoenennota is een toelichting op de rijksbegroting.

1. Juist
2. Onjuist

Hoe verdient het rijk zijn geld?

Inkomsten van belastingen en niet-belastingontvangsten

Belastingen zijn de verplichte bijdragen die burgers en bedrijven betalen aan de overheid.

Welke soorten belastingen kennen jullie?

Soorten belastingen:

Direct

• Inkomstenbelasting
• Loonbelasting
• Belasting over de winst

Indirect

• BTW
• Accijns

Directe belastingen: Belasting dat je direct aan de belastingdienst (of gemeente) betaald.

• Motorrijtuigenbelasting
• Inkomstenbelasting
• Vennootschapsbelasting (BV en NV)
  

Indirecte belastingen: Belasting die je via een tussenstap aan de overheid betaald.

• Consument > winkel > belastingdienst

• BTW en accijns

Belastingen

Niet-belasting ontvangsten

• Aardgasinkomsten
• Winst uit overheidsbedrijven (Schiphol/NS)
• Boetes

Gemeentelijke inkomsten

• Meeste inkomsten komen van de overheid
  
• Eigen inkomsten: parkeergeld, afvalstoffenheffing, onroerend zaakbelasting (voor huiseigenaren) rioolrechten, leges (ID-kaart of bouwvergunning).

Vergrijzing

• Aandeel ouderen in de maatschappij neemt toe
• AOW leeftijd omhoog om de AOW betaalbaar te houden.

De AOW

Algemene ouderdomswet

AOW premie 

Samenwonend of getrouwd   €    812,71 p.p. 

Alleen wonend                                € 1.187,43 p.p.

Hoe houden we de AOW betaalbaar?

- de AOW-leeftijd verder te verhogen van 65 naar 67 jaar

- de premies + loonbelasting te verhogen

- de AOW-uitkeringen te verlagen;

- de arbeidsparticipatie (arbeidsdeelname) te laten toenemen;

- de AOW-ers ook AOW-premie te laten betalen;

- de AOW niet meer aan iedereen te geven, maar alleen aan 

   ouderen met geen of een laag pensioen.