1.1 Machtige mannen in de Republiek (A+B)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 2

De Gouden Eeuw

1.1 Machtige mannen in de Republiek (A)

Wat gaan we doen?

1. Kennismaking 

2. Leerdoelen

3. Theorie

4. Aan de slag

Leerdoelen

1. Je weet wat wordt bedoeld met de Republiek.

2. Je weet hoe de Republiek werd bestuurd.

3. Je weet de betekenis van de begrippen gewest, regenten, stadhouder en Staten-Generaal. 

De Republiek in de 17e eeuw

De Republiek telt 17 gewesten (provincies). Het bestuur hiervan was in handen van regenten: bestuurders van de Republiek.

Regenten

• In tegenstelling tot andere landen hadden de (rijke) burgers in de Republiek veel meer macht en invloed dan de adel.
• Veel van deze burgers waren enorm rijk geworden door de handel (in de steden)
• Deze groep rijke burgers noem je regenten.
• Bijna alle belangrijke banen waren in handen van de regenten.

Van vader op zoon

Gerard Bicker was een zoon van Andries Bicker, een van de machtigste koopmannen uit Amsterdam. Gerard had een goed leven. Hij hoefde dankzij de macht en rijkdom van zijn vader niet echt heel hard te werken. Hij zou zo'n 220 kilo hebben gewogen en werd in de volksmond ook wel "de dikke Bicker" genoemd.

Lesstof

Elk gewest (provincie) had een eigen bestuur: de gewestelijke staten. Maar voor alle gewesten samen was er de Staten-Generaal: Het hoogste bestuur van de Republiek. 

Hoe heet dat nu? 

De Staten Generaal 

(nu de Tweede kamer)

Lesstof

Nu hebben we een minister-president maar vroeger in de Republiek was dit de raadpensionaris: Hij was de voorzitter van de Staten-Generaal en bepaalde over welke onderwerpen er werd vergaderd.

Johan van Oldenbarnevelt

Mark Rutte

Lesstof

Ook had de Republiek een stadhouder: Leider van het leger en de vloot en afkomstig van de familie Van Oranje. 

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• De stadhouder (Prins van Oranje) is de hoogste militaire baas in de Republiek
• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Ruzie tussen machtige mannen

• Raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt wilde bezuinigen op het leger. Prins Maurits (leider van het leger) wilde dat niet. 
• De ruzie loopt volledig uit de hand en in 1618 pleegde Maurits een staatsgreep en liet de raadspensionaris gevangen zetten.
• Een jaar later liet Maurits de raadspensionaris onthoofden.

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt in Den Haag.

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Aan de slag

Dit is huiswerk voor de eerstvolgende les.

De opdrachten 1ac, 2abcd, 3, 4ab, 5abc, 6abc, 7abc, , 9a en 10

Leerdoelen (je hoeft niet in te loggen op Lessonup!)

1. Je weet wat wordt bedoeld met de Republiek.

2. Je weet hoe de Republiek werd bestuurd.

3. Je weet de betekenis van de begrippen gewest, regenten, stadhouder en Staten-Generaal. 

4. Je weet wat het rampjaar inhield

5. Je weet wat de 80-jarige oorlog is.