KUA P4 A4 samenvatting Hfdst 5 LES 1

• Beeldende vorming
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Burgerlijke Cultuur van Nederland 

17e eeuw

Planning

vanaf deze les gaan we 5.1, 5.2 en 5.3 aanpakken en samen lezen.

Vergeet niet de begrippenlijst en opdrachten erbij te houden

Protestants en katholiek geloof

Verdeling van het geloof in Europa

Scheiding protestanten van de Rooms-Katholieke kerk

• te rijk en te machtig
  
• gingen zich richtten op de Bijbel
  

Afschaffen rituelen

• sombere kerken
  

De waag van het ware geloof (+- 1650)

Pieter Jansz. Saenredam, Interieur van de Nieuwe Kerk Haarlem (1652)

Protestantse visie op kunst en schoonheid

• Sober, weinig kleur, amper versieringen
• Dans werd afgekeurd > te losbandig
• Er werd minder muziek gecomponeerd 

       > alleen zingen van Bijbelse psalmen 
       > soms openbaar orgelconcert

• Kunst was 'ter lering en vermaak'

Nederlandse maatschappij in de 17e eeuw

• Republiek der Zeven verenigde Nederlanden > 7 staten
• Werden bestuurt door regenten
• Internationale handel > hoge welvaart

Regenten van het St. Elisabeths Gasthuis, Frans Hals (1641)

Internationale economische ontwikkelingen

 Handel over zee > Amsterdam

• Graan- en houthandel Oostzee
• Walvisvaart > vet 
• Handel met Azië > VOC (1602)
• Handel met Amerika > WIC (1621)

Gezicht op Batavia, Hendrick Jacobsz. Dubbels (1640 - 1676)

Gezicht op Hoorn, Hendrik Cornelisz. Vroom (1622)

Zeestukken

De Republiek en overzee

• Spanje verloor zeeslag > Twaalfjarig Bestand 
  
• Liederen schrijven over historische gebeurtenissen > geuzenliederen
  

Geuzenliederen

Vrede van Munster 1648

In Duitsland wordt een vredescontract getekend

 Schutterrijen laten zich al feestend portretteren 

• oorspronkelijk voor stadsverdediging, tegenwoordig sociale functie
  
• lidmaatschappij alleen voor rijke en machtige stedelingen
  
• nieuw genre komt op: het schutterstuk
  

Schuttersmaaltijd ter viering van de Vrede van Munster, Bartholomeus van der Helst (1648)

De Republiek = centrum Wetenschap

• Opkomst van de wetenschap
  
• Ruimte voor nieuwe ideeën
  
• Nieuwe universiteiten
  

De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp (1632)

De Astronoom, Johannes Vermeer (1668)

Wetenschappelijke visie op kunst en schoonheid

• Natuur bestuderen 

       > nauwkeurig waarnemen

• Eerbetoon aan de wetenschap 

       en aan God

Maria Sibylla Merian

Invloed ontdekkings- en handelsreizen

• Meereizende kunstenaars

       - Tekeningen en prenten
       - Landkaarten

• Cartografen in Amsterdam

Wereldkaart, Joan Blaeu (1649)

Handel overzee naar Oost

• Batavia (Java, Indonesië) belangrijke pion
  
• Luxe voorwerpen naar NL door handelskolonies
  
• Veel vraag naar Chinees porselein > zelf produceren 
  

        > Delfts blauw > bekende bloedpiramide 

•  Nieuw genre: stilleven (met exotische producten)

Rariteitenkabinetten en encyclopedische verzamelingen

• Bijzondere exotische voorwerpen
  
• Thuis tentoonstellen
  
• Wereldburger
  
• Bron van kennis voor de 

       opkomende wetenschap

Het stilleven

Stilleven met kalkoenpastei, Pieter Claesz (1627)

Vanitas Stilleven

' Alles wat leeft, sterft en bederft ooit.' > Aardse welvaart weegt niet op tegen het geluk in de hemel

Het stilleven

Stilleven met kalkoenpastei, Pieter Claesz (1627)

Vanitas Stilleven

' Alles wat leeft, sterft en bederft ooit.' > Aardse welvaart weegt niet op tegen het geluk in de hemel

- Eten dat bederft (oesters)

- Dovende kaars

- Schedels

- Zandlopers

- Muziekinstrumenten

- Oude boeken

- Spiegel/reflectie

- Leeg glas

Kunstenaars en het economisch succes

Nieuwe markten

• Rijke burgers
• Stadsbestuurders
• Wetenschappers

       > nieuwe kolonies in 

           kaart brengen

De overlieden van de Handboogdoelen, Batholomeus van der Helst (1653)

Kunstenaars en het economisch succes

Specialisatie

• Genres (stillevens, 

       schutterstukken, portretten, 
       landschappen, zeestukken, etc.)

• Eigen stijl

De Nachtwacht, Rembrandt van Rijn

Kunstenaars en het economisch succes

• Kunstenaarschap = mannenberoep
• Judith Leyster > benoemd tot 

       Meesterschilder > eigen werkplaats
       > leerlingen

Zelfportret, Judith Leyster (1630)

Barok in Nederland

De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp, Rembrandt van Rijn (1632) 

Barok in Nederland

Schilderkunst

•  Dynamische scènes
• Focus op het moment sûpreme (belangrijkste actie of handeling = zichtbaar)
• Diagonale composities
• Groot lichtdonkercontrast
• Gedetailleerde stofuitdrukking

Barok in Zuid - Europa

- Katholiek

- Religieuze onderwerpen

- Veel versieringen > over de top

Barok in Nederland

- Soberder

- Weinig versieringen

- Geen religieuze onderwerpen > wereldlijke onderwerpen > (groeps)portretten

Barok in Nederland

Schilderkunst genres

• Genrestukken
• Portretten
• Schutterstukken
• (Vanitas)stillevens
• Landschappen
• zeestukken

Camera Obscura

Klassieke visie op kunst en schoonheid

ARCHITECTUUR

• Ideeën van de Romein Vitruvius 

       zijn terug te zien

Maurtishuis, Den Haag

Barok in Nederland

Hollands Classicisme

• Architectuurstijl geïnspireerd 

op de klassieke oudheid en 
de Italiaanse renaissance

• Gebouwen moesten macht 

en geld laten zien van NL 
> pronken (Paleis op de Dam, 
Mauritshuis Den Haag)

Paleis op de dam, Amsterdam

Barok in Nederland

Klassieke Oudheid, Agrigento Sicilië                    Renaissance, Palladio's Villa Rotonda

Barok in Nederland

Hollands Classicisme kenmerken:

• Symmetrie
  
• Harmonische proporties
  
• Pilastergevels
  
• Natuursteen
  
• Klassieke maatvoering 

       > guldensnede

Klassieke visie op kunst en schoonheid

THEATER

• Tijd van Grieken en Romeinen was hier in belangrijk
• Beschrijving van Aristoteles > regels waar een tragedie aan moet voldoen  (> 5 bedrijven, ieder afgesloten met een lied)
• Door burgers in rederijkerskamers > later pas theater in de schouwburg
• Kluchten, tragedies en spektakelstukken werden opgevoerd

Ontwikkelingen wetenschap en techniek

Theater

• Toneelmachinerieën: installaties waarmee 

        je decors kon bedienen

Toneelmachines, Amsterdamse Schouwburg

Barok in Nederland

Barokmuziek

• Renaissance = meerstemming, Barok = duidelijke hoofdmelodie > teksten beter verstaanbaar
• Protestante kerken zingen psalmen > weinig nieuwe muziek gecomponeerd
• Burgers gingen thuis musiceren:

       - Liedboeken
       - Collegium musicum > er kwamen muziekverenigingen

Barok in Nederland

Jan Pieterszoon Sweelinck

• Openbare orgelconcerten in de kerk
• Sweelinck vaste organist in de 

       Oude Kerk in Amsterdam

• Maakte orgelcomposities met 

       echo effecten

Barok in Nederland

Dansen

• Losbandig > maar volgens vaste formele regels was het oke
• 'Tussendansen' > om het theaterstuk te verduidelijken
• 'Slotballet' om de theaterstuk mee te eindigen
• Dansvoorstellingen met mythes
•  Is voor rijke mensen, met name voor mannen (Lodewijk XIV influencer)

Documentaire

https://www.npostart.nl/de-gouden-eeuw/05-02-2013/NPS_1210662