Arm en Rijk 2: Water in het Midden-Oosten

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

2.1 Water in een droge wereld

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Wat gaan we doen?

• Uitleg 2.1
• Maken

Hoofdvraag

Deelvragen

1	Wat is het belang van zoet water voor de samenleving en waar komt het vandaan?
2	Welke problemen zijn er met het watergebruik en wat zijn daarvan de oorzaken?
3	Welke oplossingen zijn er voor de waterproblemen?

Wat zijn de economische en politieke gevolgen van de waterschaarste in de wereld en met name in het Midden-Oosten?

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Uitleg

Waterkringloop

• verdamping
• condensatie
• neerslag
• infiltratie
• afstroming

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Uitleg

Watervoetafdruk

• 2,5% van de wereldvoorraad is zoet water. Hiervan zit 99% opgeslagen in de ijskappen van Antarctica en Groenland. Hier 0,3% van is bruikbaar voor de mens. 
• Per dag is er 50 liter zoet water per persoon beschikbaar. 

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Uitleg

Waterwinning in Nederland

• kraanwater kan gemaakt zijn van: grondwater, oevergrondwater (mengsel van grond- en oppervlakte water), duinwater of oppervlaktewater
• kraanwater komt voornamelijk uit aquifers, bestaande uit neerslag of fossiel grondwater 

Problemen overmatig pompen:

• dalende grondwaterspiegel
• verdroging
• fossiel grondwater = uitputbaar
• verzilting

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Uitleg

Nuttige neerslag: neerslag die overblijft na verdamping

Waterbalans: (aanvoer van water + watervoorraad) - (verliezen van verdamping + afvoer)

Droogte-index: verhouding tussen neerslag en potentiële evapotranspiratie

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Uitleg

NOS-artikel

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
Lezen 2.1	54-62
Opdracht 3-4-5-6-7

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Uitleg

Maar waarom is dit een probleem?

• wereldbevolking groeit --> waterverbruik stijgt
• wereldbevolking wordt rijker --> waterverbruik stijgt (voor landbouw, industrie en huishoudens)
• Verstedelijking --> onttrekken grondwater leidt tot verdroging en verzakking
• ongelijke verdeling van de beschikbaarheid van water

Bij absolute waterschaarste daalt de watervoorraad en dreigen uitputting en roofbouw.

Bij economische waterschaarste heeft men geen geld om te betalen voor water van goede kwaliteit.

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Uitleg

Oplossingen:

doelmatige irrigatiemethoden

beperken verliezen verdamping en lekkages

teelt van andere gewassen

minder vleesverbruik

waterpricing

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Hoofdvraag

Deelvragen

1	Wat is het belang van zoet water voor de samenleving en waar komt het vandaan?
2	Welke problemen zijn er met het watergebruik en wat zijn daarvan de oorzaken?
3	Welke oplossingen zijn er voor de waterproblemen?

Wat zijn de economische en politieke gevolgen van de waterschaarste in de wereld en met name in het Midden-Oosten?

H2: Water in het Midden-Oosten

§1: Water in een droge wereld

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
Lezen 2.1	54-62
Opdracht online

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en land in Israël

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Wat gaan we doen?

• Herhaling 2.1: opdracht 8
• Uitleg 2.2: Israël en Palestina, de geschiedenis
• Maken
• Uitleg 2.2: Israël en Palestina, de wateruitdaging
• Maken

Deelvragen

4	Hoe werd in de vorige eeuw het grondgebied in het toenmalige Palestina verdeeld?
5	Waardoor is er een watertekort in Israël?
6	Hoe is de toegang tot de watervoorraden verdeeld onder de Israëli's en de Palestijnen?

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Maak een samenvatting van figuur 2.12.
1) Waarom ziet de kaart er in dat jaar zo uit (oorzaak)?
2) Wat gebeurt er in die periode (oorzaak), waardoor de volgende kaart is veranderd?

Doe dit voor elke kaart: 1947 - 1949 - 1967 - 1978 - 2010

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg: Magisteropdracht Israël en Palestina

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Het ontstaan van de staat Israël en de daarop volgende strijd van en met buurlanden leidde tot migratiestromen:

• Joden immigreerden uit Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika vanaf 1918 tot 1948
• Arabieren emigreerden massaal na 1948 (=oprichting staat Israël), 1967 (=bezetting groter grondgebied door Israël) en 2002 (=bouw afscheidingsmuur)
• Joodse kolonisten gingen in Palestijns Gaza en de Westoever wonen

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Klimaat: Tel Aviv, Jeruzalem                                                       Klimaat: Den Haag

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Zoetwaterbronnen

• het Meer van Kinneret = oppervlaktewater
• de rivier de Jordaan = oppervlaktewater
• het bergaquifer ten westen van de Jordaan = ondergronds water
• het kustaquifer met een zuidelijke uitloper = ondergronds water

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Zoetwaterbronnen

• het Meer van Kinneret: National Water Carrier (1964)
• de rivier de Jordaan
• het bergaquifer ten westen van de Jordaan
• het kustaquifer met een zuidelijke uitloper

Voor de irrigatie van de akkers ontwierpen de Israëli’s de National Water Carrier die vanaf 1964 in werking is gesteld. Het is een ingewikkeld systeem van pompstations, pijpleidingen en reservoirs om zoet water vanuit Noord-Galilea aan te voeren naar gebieden waar het water nodig is: de steden en landbouwgebieden in de kuststrook en in de Negevwoestijn

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Zoetwaterbronnen

• het Meer van Kinneret
• de rivier de Jordaan: een natuurlijke grens
• het bergaquifer ten westen van de Jordaan
• het kustaquifer met een zuidelijke uitloper

De Jordaan ontspringt in Zuid-Libanon en loopt via het Meer van Kinneret naar de Dode Zee. Het vormt in het noorden een grens met Syrië en Israël en scheidt later de Westelijke Jordaanoever van Jordanië. De Jordaan is oppervlaktewater. Het wordt gevoed door neerslag.

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Zoetwaterbronnen

• het Meer van Kinneret
• de rivier de Jordaan: een natuurlijke grens
• het bergaquifer: grotendeels onder bezette Westelijke Jordaanoever
• het kustaquifer met een zuidelijke uitloper

Het bergaquifer ligt grotendeels onder de bezette Westelijke Jordaanoever, op het bergland van Samaria en Judea. Zo'n 80% van het bruikbare zoetwater gaat naar de Israëliërs en kolonisten (deze wonen op 6% van de oppervlakte). 20% blijft over voor de 2 miljoen Palestijnen in het bergland zelf. 

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Zoetwaterbronnen

• het Meer van Kinneret
• de rivier de Jordaan: een natuurlijke grens
• het bergaquifer: grotendeels onder bezette Westelijke Jordaanoever
• het kustaquifer met een zuidelijke uitloper

Het kustaquifer ligt voor het grootste gedeelte in Israël, en voor een klein deel in Gaza. Er is sprake van overmatig gebruik, doordat er meer opgepompt wordt door de Palestijnen, dan dat er aangevuld wordt door regenwater. Gevolg: dalende grondwaterspiegel en brak water door binnensijpelend zeewater, en afvalwater van landbouwgif en huishoudelijk afval. Daarnaast is de infrastructuur slecht door de burgeroorlog. Vaak is er in het overbevolkte Gaza niet genoeg geld, middelen en energie voor het oppompen van zoet water en voor het zuiveren van afvalwater. Tienduizenden bewoners zijn aangewezen op straatverkopers. Deze mensen verkopen voor veel geld ongezuiverd en brak water, een gevaar voor de volksgezondheid

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Waterproblematiek in en rondom Israël

De conflicten in het Midden-Oosten, en zo ook die met Israël, gaan veelal gepaard met de vraag wie aanspraak zou mogen hebben op verschillende watervoorzieningen.

• Bevolkingsgroei, groeiende welvaart en klimaatverandering leid(d)en tot een groeiend scheve waterbalans. Zo maakte de kolonisten begin 1900 gebruik van intensieve irrigatielandbouw en de autochtone Arabieren van extensieve landbouw. Deze traditionele vormen van mediterrane landbouw raakten in problemen de druk op de vraag naar water. 
• Ruzie over een oneerlijke verdeling van water: enerzijds verbruikt Israël een deel van de watervoorraden buiten de Groene Lijn, anderzijds verdrogen de gebieden van de Palestijnen als gevolg van klimaatverandering en slecht leiderschap dat de 'kleine man' niet beschermt (volgens de Israëlische Waterautoriteit).
• Waterconsumptie door Palestijnen wordt door strenge rationering en een hoge prijs gecontroleerd door de Israëli's om wangebruik en verslechtering van de waterkwaliteit tegen te gaan.

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Uitleg

Waterverbruik in Israël verduurzamen:

• Het gebruik per inwoner verkleinen (Israël is goed op weg)
• Afvalwater zuiveren en hergebruiken in de landbouw (nu al zo'n 80%)
• Omgekeerde osmose: zeewater ontzilten (ongeveer 80% van de huishoudens verbruiken dit)
• Teel van 'waterslurpers' zoals sinaasappels en katoen inperken; druppelirrigatie toepassen

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Hoofdvraag

Deelvragen

Wat zijn de economische en politieke gevolgen van de waterschaarste in de wereld en met name in het Midden-Oosten?

4	Hoe werd in de vorige eeuw het grondgebied in het toenmalige Palestina verdeeld?
5	Waardoor is er een watertekort in Israël?
6	Hoe is de toegang tot de watervoorraden verdeeld onder de Israëli's en de Palestijnen?

H2: Water in het Midden-Oosten

§2: Water en het land Israël

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
Lezen 2.2	63-72
Opdracht online

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

Wat gaan we doen?

• 2.2 Herhaling
• 2.3 Uitleg
• Maken
• Huiswerk

Deelvragen

7	Wat zijn de geografische kenmerken van de stroomgebieden van de rivieren in het Midden-Oosten?
8	Wie heeft de beschikking over het water in het Midden-Oosten?
9	Welke politieke problemen spelen er bij de verdeling van het water in deze droge regio?

Waterconflicten nemen toe, omdat ...
(denk vanuit verschillende dimensies)

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

Uitleg

Waterschaarste neemt toe als gevolg van bevolkingsgroei, economische groei, intensiever watergebruik en de effecten van klimaatverandering.

In het Midden-Oosten groeit daarmee de kans op conflicten (ongelijke verdeling). 

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

Uitleg: Egypte

• Historisch: de Nijl was de belangrijkste levensader van de Egyptenaren. Overstromingen zorgden voor vruchtbaar slib op de oevers.
• 1929: Waterverdrag Egypte - Britten: watervoorziening van Egypte verzekerd, want de Britten hadden voor de koloniën veel irrigatieprojecten nodig voor o.a. katoenteelt in de koloniën.
• 1945: onafhankelijkheid leidt tot Nijlbekkeninitiatief, maar Egypte wilt alleen opnieuw met Sudan over het Nijlverdrag onderhandelen

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

Uitleg: Turkije

• Zoetwaterbronnen: rivier Eufraat en Tigris
• Zuidoost-Anatolië Project (GAP): waterkracht, irrigatie en stuwdammen (=10% totale energie)
  
• Economisch doel: ontwikkeling van zuidoost-Turkije, het armste deel
• Politiek doel: wegnemen van onvrede en armoede bij de Koerdische bevolking (separatisme terugdringen)
• Gebruik: industrie en irrigatie

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

Uitleg: Turkije

• Conflicten binnenland: dorpen en landbouwgrond lopen onder water
• Conflicten binnenland: cultureel archeologisch erfgoed verdwijnt 
• Conflicten buitenland: buurstaten krijgen minder water. Turkije claimt het water binnen eigen grenzen, want veel zoetwaterbronnen ontspringen in Anatolië.
• Watergebrek in de buurlanden is een voedingsbodem voor burgeroorlog en extremisme. Stroomgebieden verdrogen en verzilten, oogsten nemen af en armoede neemt toe.
  

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

Uitleg: Duurzaam waterbeheer Egypte, Turkije e.a. landen in het Midden-Oosten

• Niet duurzaam: aantappen van fossiel grondwater en het overmatig oppompen van grondwater (roofbouw).

Bij duurzaam waterbeheer speelt mee:

• natuurbehoud en draagkracht bodem
  
• toegang voor alle burgers
  
• de gelijke verdeling van de kosten
  
• keuze van water verbruikende activiteiten
  
• de kosten van onderhoud van het distributiesysteem

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

Hoofdvraag

Deelvragen

Wat zijn de economische en politieke gevolgen van de waterschaarste in de wereld en met name in het Midden-Oosten?

7	Wat zijn de geografische kenmerken van de stroomgebieden van de rivieren in het Midden-Oosten?
8	Wie heeft de beschikking over het water in het Midden-Oosten?
9	Welke politieke problemen spelen er bij de verdeling van het water in deze droge regio?

H2: Water in het Midden-Oosten

§3: Ruzie om water

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
Lezen 2.3	73-81
Opdracht online

H2: Water in het Midden-Oosten

Casusopdracht

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

H2: Water in het Midden-Oosten

Casusopdracht

Wat gaan we doen?

• Uitleg: casusopdracht
• Maken: casusopdracht
• Huiswerk
  

H2: Water in het Midden-Oosten

Casusopdracht

Uitleg