AFP 3.2.9 Bewegingsapparaat en pijn

• Anatomie Fysiologie Pathologie
• MBO
• Studiejaar 3

3.2.9. Bewegingsapparaat en pijnstilling

Deze les

Anatomie H3 + H4

Medische kennis H 10

Geneesmiddelenkennis H3

Doelen

- je kent de anatomie en fysiologie van het bewegingsapparaat

- je kent de meest voorkomende aandoeningen aan het bewegingsapparaat

- je kent de verschillende groepen pijnstillers en weet globaal hoe deze werken in het lichaam

Terugblik vorige week:

Oefenen met een memory

https://learningapps.org/display?v=pq96ceyzj21 

Functies skelet

• Skelet: 206 botten
  
• Beweging (aanhechting spieren)
  
• Bescherming (zachte weefsels en organen)
  
• Bloedcelproductie (rode beenmerg)
  
• Opslag mineralen en energie (o.a. calcium)
  
• Steun en vorm

Osteoporose

Osteoporose: Afbraak > Aanmaak

• 'Poreuze botten' (start na je 30e levensjaar)

Risicofactoren:

• Ouderdom, te weinig beweging
• Roken en alcoholgebruik
  
• Te weinig Vitamine D en/of calcium
• Vrouwelijk geslacht (oestrogeen remt botafbraak)
• Ondergewicht (er zit oestrogeen in vet) 

Oestrogeen remt de botafbraak

Osteoporose (2)

Gevolgen: 

• Fracturen (botbreuken): Heup, pols
  - Operatie noodzakelijk: kan fataal zijn
• Inzakkingsfractuur: Wervels zakken in elkaar
  - Ouderen worden 'kleiner'

Diagnose en Preventie: Botdichtheidsonderzoek

• Veel bewegen, niet roken en niet teveel drinken
• Voldoende zonlicht, calcium(tabletten)

Ziekte van Paget

Ziekte van Paget: Osteïtis deformans

• Lokale, verstoorde opbouw en afbraak van bot (slordig)
• Vorm van bot verandert, pijn
• Verhoogde kans op botbreuken
• Vaak na 50e levensjaar

Behandeling: 

• Medicijnen om botafbraak te remmen
• Blijven bewegen

Fracturen/Botbreuken

Oorzaken:

1. Trauma: Door een ongeluk
2. Pathologisch: Osteoporose, kanker
3. 'Spontaan': Heel klein trauma/geen trauma
4. Stressfractuur: Door lang en intensief (hard)lopen

Symptomen: (Asdruk)pijn, abnormale stand van bot, zwelling, bewegingsbeperking, (meestal) zichtbaar op röntgen, CT, of MRI

Fracturen (2)

Complicaties: 

• Longembolie: vooral bij heup- of bekkenfractuur

       - Pijn bij ademen, kortademigheid -> antistolling

• Afsterving van weefsel: zuurstoftekort door zwelling

       - Steeds heviger pijn
       - Ischemie, necrose

Behandeling: spalk om botdelen op plek te houden (intern of extern)

• Duur: afhankelijk van grootte bot, locatie, ernst en leeftijd

oefenen naamgeving botten bovenlichaam

oefenen naamgeving botten onderlichaam

Soorten botten

1. Pijpbeenderen: Lang en dun (dijbeen, opperarmbeen)
   
   
2. Korte beenderen: Net zo breed als lang (hand-/voetwortel)
   
   
3. Platte beenderen: Breed en plat (schedel, schouderblad)
   
   
4. Onregelmatig gevormde beenderen (rugwervel, bekken)
   
   
5. Sesambeenderen: Zit vast in pees (knieschijf)

Het bot

Sponsachtig botweefsel

• Bevat rood/geel beenmerg
• Bevat aders en slagaders voor voeding 

Hard, compact botweefsel

• Bevat bloedvaten, zenuwen en lymfevaten

Botvlies/beenvlies/periost

• Stugge aanhechtingsplaats voor pezen en bindweefselbanden
• Bevat botvormende cellen (osteoblasten)

Rode beenmerg maakt bloed aan

Gele beenmerg is energiereserve (vetcellen)

Botcellen in botvlies

Zorgen voor remodellering: opbouw en afbraak

• Vernieuwen van botweefsel
• Extra stevigheid bot
• Herstel van botbreuken

Osteoclasten: breken het bot af

Osteoblasten: bouwen het bot op (ossificatie)

Osteocyt: onderhoudt het bot

Collageen

Calcium

Fosfaat

Bot

Als een osteoblast helemaal omringt is door zelfgeproduceerd botweefsel, verandert deze in een osteocyt

- onderhoudt het bot door uitwisseling van stoffen tussen bloedvaten en botcellen

- regelen calcium in bloed door opbouw en afbraak bot

Rode cirkel is botmatrix

Botgroei

• Vanuit kraakbeen en bindweefsel: Voor de geboorte
  
  
• In de lengte: Groeischijven (embryonaal kraakbeen)
  - Tot het einde van de puberteit
  
  
• In de breedte: door de osteoblasten onder botvlies

kraakbeen -> bij afbraak komt calcium vrij -> calcium slaat neer -> bloedvaten + osteoblasten

Botverbindingen

1. Bindweefselverbindingen: vb. schedel, tanden in kaakbot
   - Stevigheid en stabiliteit, geen beweging
2. Kraakbeenverbindingen: vb. ribben, wervelschijven
   - Beperkte beweging, kan veel kracht hebben
3. Synoviale verbindingen: 'echte gewrichten'
   - Maken grote bewegingen mogelijk

Synoviale gewrichten

1. Gewrichtskraakbeen: vangt drukkrachten op
   
   
2. Gewrichtsholte: bevat gewrichtsvloeistof
   
   
3. Gewrichtsvloeistof: 'smeerolie'
   
   
4. Gewrichtskapsel: houdt botten bij elkaar
   
   
5. Bindweefselbanden: versterken botverbinding

gewrichtsvloeistof voedt kraakbeen, zorgt voor schokdemping en soepele beweging

Slijmbeurs (bursa): zakje gevuld met vloeistof -> schokdemper, zorgt dat pees makkelijker over bot glijdt

Kraakbeenschijf: meniscus -> tussen gewrichtsoppervlakken als schokdemper

Je botten zitten aan elkaar met  gewrichten.

Door gewrichten kan je lichaam soepel bewegen.

ellenboog-gewricht

Soorten gewrichten

(Straf gewricht=er is heel weinig beweging mogelijk door de aanwezigheid van vele ligamenten, bijv. de gewrichten tussen de handwortelbeentjes.)

Rolgewricht=Het ene beenstuk draait om de andere heen bijv. gewricht tussen radius en ulna. 
Scharniergewricht=Er is slechts beweging mogelijk in 1 richting. Bijv. het kniegewricht, ellebooggewricht.

Zadelgewricht=Er is beweging mogelijke in 2 loodrecht op elkaar staande richtingen. Bijv. gewricht van het handwortelbeentje en het middenhandsbeentje van de duim. 

Kogelgewricht=Hier is beweging mogelijk in vele richtingen. Bijv. het schoudergewricht en heupgewricht. 

Eigewricht=Hierbij past de eivormige kop van het ene bot in een komvormige instulping van het andere bot. Bijv. polsgewricht.

(...) staat niet in het boek Anatomie en fysiologie voor het MBO

Wervelkolom

Wervelkolom: ruggengraat

• Draagt het lichaamsgewicht
• Zorgt voor lichaamshouding
• Aanhechting van spieren (beweging, stevigheid en stabiliteit)'
• Beschermt ruggenmerg en zenuwen

Tussenwervelschijven (kraakbeen): Verbinden wervels met elkaar en zorgen voor flexibiliteit

Alles wordt op zn plek gehouden met bindweefselbanden

lumbale wervels

Thoracale wervels

Cervicale wervels

Artrose

Artrose: Ziekte van het kraakbeen in gewrichten

• Kwaliteit van het kraakbeen gaat achteruit ('slijtage')
• Minder soepel bewegen
• Chronische irritatie van botweefsel, pijn, stijfheid
• Vooral in heup, knie, wervelkolom en handen
• Ouderdom, obesitas, trauma's, overbelasting,
  verkeerde aanleg van gewrichten, erfelijkheid

kwaliteit van kraakbeen gaat sowieso achteruit, maar factoren beinvloeden snelheid hiervan

Pijn en stijfheid vooral aan begin van de dag en beginnen van beweging (opstartproblemen)

Artrose (2)

Preventie en behandeling:

• Pijnstilling: paracetamol en NSAIDs
• Blijven bewegen (zwemmen)
• Fysiotherapie/ergotherapie
• Injecties met corticosteroïden
• Operatie (osteotomie, artrodese, prothese)

Zwemmen voorkomt overbelasting

Osteotomie: stuk bot weghalen of implanteren

Artrodese: gewricht vastzetten

Prothese: nieuwe heup/knie/schouder

Syndroom van Tietze

Syndroom van Tietze: Aandoening kraakbeen borstkas

• Zwelling aanhechting rib
• Hevige pijn (toename bij druk)
• Oorzaak is onbekend
• Gaat vanzelf over (paar maanden)

Behandeling: Pijnstilling

Artritis

Reumatoïde artritis: Verzamelnaam voor aandoeningen aan bewegingsapparaat ('reuma')

• Ontstekingsreactie in gewrichten
• Vooral bij vrouwen
• Start middelbare leeftijd
• Auto-immuunziekte (oorzaak onbekend)
• Vooral in handen en voeten

naarmate de ziekte vordert kunnen ook andere gewrichten mee gaan doen

Artritis

Symptomen: 

• Pijn en stijfheid (de hele dag)
• Warm aanvoelende gewrichten
• Vermoeidheid, bloedarmoede
• Verhoogde ontstekingswaarde (BSE) en reumafactor

Behandeling: Door reumatoloog

Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAIDs), injecties met corticosteroïden, reuma-medicijnen

Medicijnen verkleinen kans op littekens en vergroeiingen

Ziekte van Bechterew

Ziekte van Bechterew

• Wervels en gewrichten in bekken ontsteken en groeien aan elkaar vast
• Rug wordt stijf en recht/bol
• Auto-immuunziekte
• Oorzaak onbekend
• Vooral bij mannen

SI gewricht ontstoken, Sacro-iliitis

Ziekte begint al op op jonge leeftijd, in de adolescentie

Ziekte van Bechterew (2)

Symptomen: 

• Pijn en stijfheid (vooral 's ochtends)
• Vermoeidheid, afname eetlust
• Ontstekingen in oog
• Verhoogde ontstekingswaarden in 

bloed (BSE)

• Afwijkingen op röntgenfoto

Behandeling: Ontstekingsremmende pijnstillers, fysiotherapie, bewegen

Ontstekingen kunnen ook door hele lichaam

Actieve ontsteking: meer pijn

Lordose/ kyfose

Lordose

Kyfose

Scoliose

epicondylitis lateralis humeri

Bijnaam is tenniselleboog.

Oorzaak is overbelasting van de pezen

Is een voorbeeld van RSI repetitive strain injury

Of CANS: complaints of arm, neck and shoulder

druk op de buitenkant van de elleboog is pijnlijk en bepaalde bewegingen (bijv. dichtknijpen van de hand).

Klachten duren gemiddeld 9 maanden, geen behandeling mogelijk die herstel versneld. Pijnstilling kan zinvol zijn.

bursitis

Ontstoken bursa (=slijmbeurs)

OORZAAK: Meestal door beschadiging of overbelasting

PLAATSEN: Elleboog, knie, schouder, hiel

Patiënten hebben veel pijn

Slijmbeurs -> zorgt ervoor dat pees en structuren soepel kunnen bewegen en beschermt tevens tegen trauma’s

Hiel: bij achillespees

behandeling

Als het gaat blijven bewegen, zo nodig rust

Pijnstilling

Corticosteroïden via injectie

Geneesmiddelen

Paracetamol

NSAID’s

DMARD’s

Opioïden

Kijk in je boek (of apotheek.nl) of je namen van deze geneesmiddelen vind die je herkent

Kan je ook vinden hoe ze werken?

paracetamol 

Paracetamol is eerste keuze als het gaat om pijnbestrijding. 

Het heeft een goede pijnstillende en koortsdempende werking. 

nauwelijks bijwerkingen en contra-indicaties

zelden overgevoeligheid voor

geen interacties met andere geneesmiddelen  

NSAID’s

NSAID staat voor Non Steroidal Anti-Inflammatory Drug.

prostaglandinesynthetaseremmer

Bij het pijnproces spelen prostaglandinen een belangrijke rol. Prostaglandinen zijn stoffen die in het lichaam worden gevormd. Ze hebben een belangrijke functie bij het ontstaan van pijnprikkels en het doorgeven van die prikkels aan het centraal zenuwstelsel. De pijnprikkel wordt via zenuwen doorgegeven aan het ruggenmerg en van daaruit verplaatst de prikkel zich naar de hersenen. In de hersenen wordt de prikkel herkend als pijn.

NSAID’s remmen de aanmaak van prostaglandine. Door de vorming (synthese) van prostaglandinen te remmen, vermindert de pijnprikkel. Ze worden dan ook wel prostaglandinesynthetaseremmers genoemd. Alle NSAID’s hebben een pijnstillende werking. Deze middelen hebben daarnaast een ontstekingsremmende (antiflogistisch) en/of een koortsdempende werking (antipyretisch).

De NSAID’s worden gebruikt bij lichte tot matige pijn zoals hoofdpijn, kiespijn, spierpijn of menstruatiepijn. Bovendien worden ze gebruikt bij ontstekingen of pijnlijke aandoeningen van de gewrichten, spieren en pezen, zoals bij schouderklachten, rugklachten of een pijnlijke knie of enkel.

NSAID’s

- acetylsalicylzuur

- carbasalaatcalcium

- diclofenac

- ibuprofen

- naproxen

Een veelvoorkomende bijwerking van NSAID’s is maagklachten. Langdurig gebruik van deze middelen kan zelfs leiden tot een maagzweer. Dit is een gevolg van het werkingsmechanisme; de in het lichaam gevormde prostaglandinen spelen namelijk niet alleen een rol bij het ontstaan van pijn, maar beschermen ook het maagslijmvlies. Als de vorming van het natuurlijke prostaglandine geremd wordt, neemt die beschermende werking af. Daardoor kan het maagzuur het maagslijmvlies gemakkelijker irriteren. Bij langdurige irritaties, of bij patiënten die daarvoor gevoelig zijn, kan dat leiden tot een maagzweer. Deze bijwerking is dan ook niet afhankelijk van de toedieningsweg: ze kan zowel optreden na orale als na rectale toediening. Alleen de directe inwerking op het maagslijmvlies treedt bij rectale toediening niet op.

DMARD's

'diseas-modifying antireumatic drugs'

Duurt meestal 1-6 maanden voordat het werkt

DMARD's bij reuma:

- methotrexaat

Precieze werking is niet bekend.

Worden door specialist voorgeschreven

opioïden

sterke pijnstillende werking en veroorzaken 

een andere beleving van pijn. 

Vanwege de veelvoorkomende ernstige 

bijwerkingen zijn deze pijnstillers alleen 

geschikt voor gebruik bij hevige acute pijn. 

fentanyl

tramadol

morfine

oxycodon

bijwerking van opioïden is obstipatie (verstopping). Daarom combineren met een laxeermiddel 

 Bij langdurig gebruik ontstaat bij veel opioïden gewenning, waardoor steeds meer opioïde nodig is voor hetzelfde effect. In verband met het verslavingsgevaar vallen bijna alle opioïden onder de Opiumwet. 

bijwerking van opioïden is obstipatie (verstopping). Daarom combineren met een laxeermiddel 

 

Bij langdurig gebruik ontstaat bij veel opioïden gewenning, waardoor steeds meer opioïde nodig is voor hetzelfde effect. 

Opiumwet (i.v.m. groot risico op verslaving)

Andere veelvoorkomende bijwerkingen zijn misselijkheid, braken, duizeligheid, droge mond, sufheid en ademhalingsdepressies.