3.1 Genotype + fenotype en 3.2 genen

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Thema 3       Erfelijkheid 

Fenotype, genotype en genen

Wat maakt ons wie we zijn?

Thema 3       Erfelijkheid 

Boek, laptop en etui op tafel. 

Leerdoel voor deze les noteren

Instructie 30 minuten

Aan de slag 30 minuten op de vloer zelfstandig werken

Lesdoel

Je kunt het verschil tussen genotype en fenotype uitleggen

Je kunt het verschil tussen dominant en recessief uitleggen

Thema 4
Erfelijkheid

Celkern

• In de celkern ligt de informatie voor erfelijke eigenschappen.
  
• Die informatie ligt in de chromosomen (genotype)
  
• Chromosomen bestaat uit DNA
  
• lichaamscel heeft 23 paar chromosomen

Fenotype: Uiterlijk, van organisme

Genotype: Informatie, erfelijke eigenschappen

Genen

gedeelte van het chromosoom dat staat voor een erfelijke eigenschap.

Een erfelijke eigenschap heb je 2 keer

1 van je vader en 1 van je moeder.

Genenparen

- Van elk gen heb je twee allelen.

Homozygoot:
twee gelijke allelen, namelijk 2x blond

Heterozygoot:
twee ongelijke allelen, namelijk blond & bruin

Heeft een vlinder hetzelfde fenotype als de rups waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. zowel hetzelfde fenotype als hetzelfde genotype

Hiernaast zie je twee chromosomen
van Charlie.

Is Charlie homozygoot of heterozygoot
voor haarkleur?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Dominant & recessief

• Sommige allelen zijn dominant
  en komen altijd tot uiting in het
  fenotype. Weergave met hoofdletter
  
  
• Recessieve allelen komen alleen tot
  uiting als er geen dominant allel is. 
  Weergave met kleine letter
   

Charlie - haarkleur

Genotype:
Bb

Fenotype:
Bruin haar

Hiernaast zie je twee chromosomen van
Charlie.

Welk allel voor haarkleur is dominant?

1. Bruin (B)
2. Blond, (b)

Charlie - oogkleur

Genotype:

Fenotype:
Bruine ogen

Hoe ontstaat het genotype?

• Zaadcel met 23 chromosomen van vader + eicel van moeder met 23 chromosomen = bevruchte eicel. 
• Genotype staat vast
• gewone celdeling...... elke cel zelfde genotype
  

Hiernaast staat het genotype voor
oogkleur van Charlie.

Is Charlie Homozygoot of Heterozygoot?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Charlie - oogkleur

Genotype:
bruin allel
bruin allel

Fenotype:
Bruine ogen

Genotype:
bruin allel
blauw allel

Fenotype:
Bruine ogen

Moeder van Charlie

Welk allel is dominant?

1. Bruine oogkleur
2. Blauwe oogkleur

Charlie - oogkleur

Genotype:
bruin allel
bruin allel

Fenotype:
Bruine ogen

Genotype:
bruin allel
blauw allel

Fenotype:
Bruine ogen

Moeder van Charlie

Oogkleur

Genotype

Fenotype

          BB                    Bb                         bb

Bruine ogen      Bruine ogen     Blauwe ogen      

Dennis - oogkleur

Genotype:
bb

Fenotype:
Blauwe ogen

Variatie in genotypen
Wat is waar?

1. Ontstaan door verandering in het fenotype
2. Ontstaan in de nakomelingen door geslachtelijke voortplanting

Bij cavia's is het gen voor grijze vachtkleur (a) recessief ten opzichte van het gen voor een blonde vachtkleur (A).

Wat is het fenotype van een cavia met genotype Aa?

1. Grijs
2. Blond
3. Zwart
4. Bruin

Hoe ontstaat het fenotype?

• Alle informatie uit het genotype+ invloeden uit het milieu
• Je kan je fenotype veranderen, je genotype ....
• fenotype=genotype + milieu
  

Fenotype

-Je fenotype komt tot stand door je genotype en de invloeden vanuit het milieu.

Ezelsbruggetje:

genotype; bevat woord gen, dus DNA

Welk van onderstaande eigenschap heeft te maken met het fenotype?

1. Blond geverfd haar
2. Kort geknipt haar
3. Gepermanent haar
4. Zowel A, B als C

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Welke van de twee kan je in je leven veranderen?

1. Genotype
2. Fenotype

Geslachtschromosomen

Afwijkend chromosomenpaar

Is dit een chromosoompaar van een man of vrouw?             

 = Karyogram

= Geslachtschromosomen

XX en XY

Vrouw: XX, chromosomen hebben dezelfde afmeting en bevatten dezelfde informatie

Man: XY, 2 verschillende chromosomen 

XY

- 2 verschillende chromosomen

- bevatten niet dezelfde informatie 

- Y: informatie over het mannelijk geslacht 

bijvoorbeeld: productie testosteron 

XY

- 2 verschillende chromosomen

- bevatten niet dezelfde informatie 

- Y: informatie over het mannelijk geslacht 

bijvoorbeeld: productie testosteron 
              --> Man

- De code op het Y chromosoom zorgt ervoor dat iemand een man wordt 

- Dus: DNA --> eigenschap 

genotype --> fenotype

Cel 1 is een: geslachtscel of
lichaamscel?
afkomstig van: man of vrouw?

1. geslachtscel, vrouw
2. lichaamscel, vrouw
3. geslachtscel, man
4. lichaamscel, man

Aan de slag

Boek, laptop en etui op tafel. 

Leerdoel voor deze les noteren

Aan de slag 30 minuten fluisterend overleg

Zijn er nog dingen waar je extra uitleg over wilt, vragen, opmerkingen?

Wat is waar?

1. één-eiïge tweeling hetzelfde genotype
2. een eiïge tweeling verschillend genotype
3. twee-eiïge tweeling hetzelfde genotype
4. twee-eiïge tweeling verschillend genotype

Een tweeling.
Wat is waar?

1. één-eiïge tweeling hetzelfde genotype
2. een eiïge tweeling verschillend genotype
3. twee-eiïge tweeling hetzelfde genotype
4. twee-eiïge tweeling verschillend genotype