Herhaling H4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Toetsweek 2

H4 par. 4.1 t/m 4.4

De Nederlanden

• Zeventien gewesten, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• Een gewest is een zelfstandige provincie. 

• Rond 1550 was Karel V er in geslaagd om van alle gewesten heer te worden. 

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

De Nederlanden onder Karel V

• Karel V was LANDSHEER van de Nederlandse gewesten, geen koning!

• Zijn regering was gevestigd in Brussel, hoofdstad van het gewest Brabant.
• Hij was vaak in het buitenland en liet zich in de Nederlanden vertegenwoordigen door een landvoogd(es).

• Binnen elk gewest benoemde hij een stadhouder als plaatsvervanger.

Karel V had niet alles te vertellen

De gewesten regelden hun eigen bestuur, rechtspraak en belasting.

De landheer moest geld vragen aan de Gewestelijke Staten, een vergadering van de adel, geestelijkheid en de burgers van de steden.

 

Het woord 'staten' van Gewestelijke Staten betekent hier 'standen', bevolkingslagen. 

De Staten-Generaal

• Elk gewest had een eigen bestuur, die bij elkaar kwam in de gewestelijke staten. Zij namen vooral beslissingen die hun eigen gewest aangingen.
• Beslissingen die voor alle gewesten belangrijk waren, werden genomen in de Staten-Generaal in Brussel: de vergadering van alle gewestelijke staten bij elkaar. 
• Een snellere manier van Karel V om te alle gewesten te overleggen. 

Film Michiel de Ruyter

LB blz. 9

Wat wilde Karel V bereiken?

Centralisatie van het bestuur:

• Karel V wilde vanuit één plek regeren. Zo vergroot hij zijn macht in Brussel. 

Hoe werd het georganiseerd?

• Landvoogd(des), was zijn plaatsvervanger, voor heel de Nederlanden)
• Stadhouder (binnen elk gewest, bevelhebber van de soldaten in een gewest en moest Karel V op de hoogte houden van wat er in een gewest gebeurde).
• Staten-Generaal (Afgevaardigden uit elk geweest moesten vergaderen in Brussel).

- Karel V riep de Staten-Generaal vooral als hij geld nodig had.

- Adel verloor steeds meer macht, inkomsten en privileges aan Karel V en de nieuwe burgerij.

Filips II

• Zoon van Karel V. 
• Streng katholiek
• Stelt de INQUISITIE aan.
• Woonde in Spanje en liet zich in de Nederlanden vertegenwoordigen door een landvoogdes, zijn zus, Margaretha van Parma

Ontevredenheid onder alle bevolkingslagen groeit.

Door de centralisatie: 

• De edelen verloor hun macht.
• Rijke burgers verloor hun invloed op het bestuur van de gewesten en steden. 
• Gewonnen mensen waren arm en hadden last van hoge voedsel prijzen. 
• De meeste mensen waren niet eens met de vervolging van de katholieken. 

Plakkaten tegen ketters

• Karel V was katholiek, dus iedereen in zijn rijk moest katholiek zijn... Maar de Hervorming kreeg aanhang in de Nederlanden.
• Iedereen die niet katholiek was = ketter
• Plakkaten = wet, bijv. Bloedplakkaat in 1550 

Het Verbond der Edelen

Het smeekbrief: de delen wilden da Margareta de koning zou vragen om de Staten-Generaal bijeen te roepen om...

1- De politieke en religieuze probleem op te lossen...

2. De plakkaten tegen ketters buiten werking te stellen.

Margareta belooft minder streng 

inquisiteurs. Dit leidde tot de HAGENPREKEN. 

Winter van 1565-1566

Hongersnood onder de arbeiders en ambachtslieden in de steden en op het platteland...

De Beeldenstorm

1566

Veel edelen en rijke burgers waren geschokken en gingen Margaretha weer steunen. 

Filips II

Was streng katholiek en vond dat de opstandelingen gestraft moesten worden. Daarom stuurde hij de hertog van Alva naar de Nederlanden. 

De IJzeren Hertog

Hertog van Alva

Had drie opdrachten:

1. De opstandelingen straffen.

2. Zorgen dat iedereen weer katholiek was.

3. Een sterkere centralisatie van het bestuur invoeren. 

"Op 1 april verloor Alva zijn bril.

"1 april, kikker in je bil"

De IJzeren Hertog

• Edelen en protestanten ontvluchtten het land (Willem van Oranje vluchtte naar Duitsland).
• Alva arriveerde in augustus 1567 met zijn leger in de Nederlanden.
  
• Protestanten werden streng vervolgd. 
• Heeft nieuwe belasting ingevoerd = de Tiende Penning
• Was niet populair...
  

Oorlog in de Nederlanden

Willem van Oranje wilde:

• politieke eenheid en meer zelfstandigheid voor de Nederlanden.
• Verdraagzaamheid tussen katholieke en protestanten. 

Hij probeerde in 1568 en in 1572 met een huurlingenlegers de Nederlanden binnen. 

Oorlog in de Nederlanden

De Staten Holland en Zeeland benoemen Willem van Oranje opnieuw tot stadhouder!

• Godsdienstvrijheid (tegen de wil van Filips II)

Pacificatie van Gent 1576

Pacificatie van Gent: de Staten-Generaal zou samen met de opstandige gewesten samenwerken om de Spaanse troepen te verdrijven. 

Het Plakkaat van Verlatinghe

Opstandelingen gaan opzoek naar een bondgenoot, een nieuwe vorst!

Filips II wordt afgezworen als vorst in 1581!

Wij regeren onszelf!

De Staten-Generaal besloot in 1588

om het land te regeren:

DE REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN!

Staten-Generaal

Stadhouder = Maurits van Oranje, zoon van Willem van Oranje

Twaalfjarige Bestand

• Spanje was weer bankroet:

Oorlog koste te veel geld en was slecht voor de economie. 

• 1609: Gewesten sloten een wapenstilstand met de Spanjaarden. Duurde tot 1621 = 12 jaar!

En toen? WEER OORLOG VOEREN!

Generaliteitslanden

Frederik Hendrik, stadhouder

• Veroverde de Zuidelijker Nederlanden
• Nieuwe gebieden werden bestuurd door de Staten-Generaal (niet zelfstandig)

Iedereen was de oorlog zat!

Vrede van Münster

1648: SPANJE ERKENDE DE REPUBLIEK ALS ONAFHANKELIJKE STAAT!

Sindsdiens is Nederland een onafhankelijke land!

De Vrede van Munster, dat hield in:

1. Spanje herkende de Republiek als onafhankelijke staat. 

2. De zuidelijke gewesten bleven bij Spanje. 

3. De Republiek zou het zuiden niet proberen te veroveren. 

4. De rivier de Schelde zou gesloten blijven. 

Schelde afgesloten

• Antwerpen was in de 16de eeuw de belangrijkste haven van de wereld, maar in Spaanse handen...

• De weg naar de Antwerpse haven wordt door Nederland afgesloten, zodat de haven niet meer kan worden bereikt.

Stapelmarkt

• Doordat de Schelde wordt afgesloten is Antwerpen niet langer bereikbaar.
• Amsterdam wordt de stapelmarkt* van de wereld.

*Plaats waar handelswaar tijdelijk wordt opgeslagen, om van daaruit verder te worden verhandeld.

Een reis door Europa rond 

Alle Europese landen hadden een vorst. Kenmerken:

• centralisatie van het bestuur
• absolutisme of alle macht in de handen van de vorst (behalve in Engeland).
• één godsdienst toegestaan.

De Republiek neemt een apart plaats in Europa in. 

Drie kernmerken:

1. De Republiek had geen vorst (gevolg van de Opstand)

2. De gewesten waren zelfstandig. 

3. De rijke burgers hadden de macht.

In de Opstand had de noordelijke gewesten zich verzet tegen de macht van de vorst en zijn politiek van centralisatie. 

Als gevolg van de Opstand had de Republiek geen koning(in).

Na het Acte van verlatinghe gingen de gewesten zichzelf regeren. 

Een godsdienstig kernmerk

Het calvinisme was het officiële godsdienst. 

In theorie was er geloofsvrijheid. In de praktijk mocht je alleen openlijk calvinistisch zijn. 

Katholieken werden niet vervolg, maar wel beperkt 

Er was meer sprake van gewetensvrijheid

Je mag geloven wat je wilt, maar je mag hier niet in het openbaar naar handelen (tenzij je calvinistisch bent)

De Republiek neemt een apart plaats in Europa in. 

Drie kenmerken:

1. De Republiek had geen vorst (gevolg van de Opstand)

2. De gewesten waren zelfstandig. 

3. De rijke burgers hadden de macht.

In de Opstand had de noordelijke gewesten zich verzet tegen de macht van de vorst en zijn politiek van centralisatie. 

Als gevolg van de Opstand had de Republiek geen koning(in).

Na het Acte van verlatinghe gingen de gewesten zichzelf regeren. 

Generaliteitslanden

Brabant, Zeeuws-Vlaanderen en delen van Limburg

Deze gebieden werden bestuurd door de Staten-Generaal. 

Gewesten die bij de Unie van Atrecht hoorden. Hadden gekozen voor de katholieke Spanjaarden. 

Zijn veroverd door stadhouder Maurits.

De Republiek en de generaliteitslanden

• Holland was het grootste en rijkste gewest. (58% belasting)
• Het 8ste gewest Drenthe mocht niet mee vergaderen in de Staten-Generaal.(1% belasting)
• Generaliteitslanden hadden geen eigen bestuurd. Werden bestuurd door de Staten-Generaal. 

Stadhouder

• De stadhouder was eerst de plaatsvervanger van de koning in de gewesten.
• Tijdens de Nederlandse Opstand werd zijn belangrijkste taak het aanvoeren van het leger. 
• Stadhouders van Holland zijn het machtigst. --> Familie van Oranje. 

Regenten (1)

• Bestuur in de republiek lag in handen van regenten. 
• Zowel adel als niet-adel. 
• Niet-adel = rijke burgers in steden en hadden vooral veel macht in Holland. 
• Adel = grootgrondbezitters platteland. 
  

Regenten (2)

Ondanks de verschillen regeerden vormde ze een eenheid en zorgden ervoor dat de mensen uit andere bevolkingslagen niet tot hun groep konden doordringen.

- Maakten afspraken met elkaar

- Belangrijke banen werden onderling verdeeld. 

De bevolkingslagen in de Republiek

1.  Het Patriciaat: 4,5 % van de bevolking. Rijk en machtig.
2. Gegoede burgerij: eigenaren van grote bedrijven, rijke boeren en rijke kooplieden (geen bestuursfunctie) 10% van de bevolking. Zij waren rijk.
3. Kleine burgerij: geschoolde arbeiders, kleine ondernemers en boeren. Hun inkomen was voldoende tot goed, afhankelijk van de economie.
4. Het gemeen (grauw/ Jan Hagel): gewone volk zonder "bezit"; arbeiders, dagloners en werklozen. rond de 75%

Veranderingen in de gelaagdheid van de bevolking (1)

"Als apen hoger klimmen willen, dan ziet men hare blote billen".  (Jacob Cats)

Men moest niet meer willen zijn dan men was. 

De gelaagdheid in de samenleving was heel normaal. 

Maar de Calvinistische kerk vond goed als iemand door zuinigheid en hard werk in een hogere laag kwam. 

Veranderingen in de gelaagdheid van de bevolking (2)

In het begin van de 17de eeuw was mogelijk om naar de gegoede burgerij te klimmen, maar de verschillen werden zo groot dat er steeds moelijker werd om tot een hogere laag door te dringen, omdat regenten gingen zich afsluiten voor andere mensen (bijv. kinderen van regenten trouwen alleen met kinderen van andere regenten)