Romantiek

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Literatuurgeschiedenis

Deel 1 - De periode van 1800 tot 1940

Van Verlichting naar Romantiek

Leerdoel deze les:

Je weet wat Verlichting (ongeveer) inhoudt

Je weet hoe de overgang van Verlichting naar Romantiek verliep

Je weet wat de stroming Romantiek inhoudt

Verlichting

• 18 eeuw: een tijd van het verstand

• De relatie God en natuur wordt losgelaten

• Niet God maar de mens zelf verantwoordelijk voor zijn daden.
  

• De verlichte mens was daarom optimistisch en geloofde in een wereld die maakbaar was.
  
• Het streven was: geluk voor iedereen.

Literatuur in Verlichting

Doel: wetenschappelijke ontwikkelingen en ideeën over opvoeding en moraal te verspreiden

• Tijdschriften met wetenschappelijke artikelen, maar ook roddels

• Briefromans, je ziet daardoor verschillende perspectieven
• Kinderliteratuur: kinderen konden opgevoed worden
• Spectoriale tijdschriften: maatschappelijke discussies centraal stellen
  

De Franse Revolutie

De Franse revolutie  (1789-1795)

• Vrijheid, gelijkheid, broederschap
• Opstand Franse volk tegen tirranieke koning
• Koning door God gezonden, werd losgelaten tijdens Verlichting
• Koning werd verdreven
• De Franse revolutie bracht veel geweld en tereur met zich mee
  

Nederland 19e eeuw

• Het gaat economisch niet goed in Nederland

• Veel armoede

• Idealen van de Franse Revolutie zijn nauwelijk gerealiseerd
• Mensen zijn op zoek naar iets om het leven toch kleur te geven
• Gevoel van nationalisme komt op
  

Romantische thema’s:

1. De ongerepte natuur (daar kun je het goddelijke ervaren);
2. De verleden tijd (toen was alles beter);
3. Het exotische van verre, vreemde landen;
4. Het geloof (met nadruk op het gevoel en de persoonlijke beleving);
5. Liefde (waarin de hartstocht centraal staat)
6. Mysterieuze, geheimzinnige dromen, de dood (niet alles is te verklaren met het verstand);
7. Het griezelige en gruwelijke (want griezelen roept zo’n ‘prettig’ gevoel van angst op);
8. Humor (lachen met een traan – grappen met een droevige ondertoon).

Romantiek

Nieuwe cultuurstroming, reactie op Verlichting

Romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke.
• individualisme: nadruk op originaliteit

Romantische schilderkunst

• open compositie, afbeelding lijkt deel van een groter geheel
• warme kleuren
• meer nadruk op kleur dan op vorm
• onderwerpen: natuur, verre oorden, andere tijden (escapisme)
  

Natuur

Het schilderij 'Schipbreuk op een rotsachtige kust' van Wijnand Nuijen is een hoogtepunt uit de Nederlandse romantische schilderkunst. De natuur is erg belangrijk en wordt vaak uitvergroot: zeer heftige stormen, zeer donkere en dreigende luchten, zeer grote bomen.

Literatuur

• Antirationalisme -> weg met het verstand, gevoel is belangrijk
• Het optimistisch geloof in vooruitgang was verdwenen.
  
• Nadruk op gevoel: Weltschmerz en Sehnsucht
• Weltschmerz: romantische melancholie/droefgeestigheid
• Sehnsucht: romantische verlangen naar het onbereikbare geluk.
• Escapisme: het willen ontsnappen aan de realiteit
• Populaire genres: ballade, sprookje, griezelverhaal, historische roman, detective

Sehnsucht is

1. Het verlangen naar het verleden.
2. Het verlangen naar de onbereikbare geliefde.
3. Het verlangen naar het onbereikbare.
4. Het verlangen naar exotische oorden.

Weltschmerz is

1. Suïcidaal zijn.
2. Verbolgen zijn over de liefde.
3. Hunkering naar een ideale samenleving.
4. Verdriet over een onvolmaakte wereld.

Sprookjes horen vooral bij de Romantiek omdat men toen

1. geïnteresseerd was in oude volksverhalen.
2. geïnteresseerd was in het verleden.
3. wilde vluchten naar het platteland.
4. wilde vluchten uit het hier en nu.

Een ander woord voor vluchten is

1. sciencefiction
2. industrialisering
3. escapisme
4. detectives

Nationalisme

Voorbeeld van nr. 2 Verleden tijd

Tollens schreef in 1819 een bewerking van het overwinteringsverhaal: De Overwintering der Hollanders op Nova Zembla.

Nationalisme

Deze video is niet meer beschikbaar

Welke video was dit?

Nationalisme

De 16 eeuw was een tijd dat het goed ging met Nederland.

Daarom dit boek in de 19e eeuw als een escapisme naar tijden dat het goed ging

Welk beeld schetst Tollens van de Nederlanders?

Welk beeld schetst Tollens van de Nederlanders?

Welk beeld schetst Tollens van de Nederlanders?

●    Sterk en dapper
●    Spaarzaam, zuinig (voedsel en brandhout), volgens de oude zeden!
●    Eensgezind
●    Godsvruchtig
●    Empathisch

• Familie/gezin is heel belangrijk (‘familieman’)

Waarom zou Tollens juist dit beeld van de Nederlander hebben neergezet?

Van Verlichting naar Romantiek

Leerdoel deze les:

Je weet wat Verlichting (ongeveer) inhoudt

Je weet hoe de overgang van Verlichting naar Romantiek verliep

Je weet wat de stroming Romantiek inhoudt

Wat is één van de belangrijkste kenmerken van de Verlichting?

Wat houdt de stroming Romantiek in? Noem een aantal kenmerken.

Huiswerk

Lees voor morgen de volgende bladzijde uit het boekje Literatuurgeschiedenis:

Blz. 5 vanaf De samenleving van 1850 tot 1914

tot blz. 8 Impressionisme

Lesdoelen

• Je kent de kenmerken van de verlichting;
• Je weet waar de literatuur uit de Verlichting vaak over gaat;
• Je weet welke nieuwe genres er toen bijkwamen of populair werden.

DE VERLICHTING

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

literaire uitingen in de 18e eeuw

• zedenblijspel (toneelstuk) 
  
• essay of betoog
• spectatoriaal geschrift
• kindergedicht
• briefwisselingsroman

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• zijn Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• en zeker Hiëronymus van Alphen

DE VERLICHTING

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• iedereen gelukkig
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

DE VERLICHTING

• In Nederland trekt
   vooral Justus van Effen
   de aandacht met zijn
   tijdschrift
  "De Hollandsche Spectator"

DE VERLICHTING

de rationalisten willen de maatschappij veranderen

en dus invloed uitoefenen op de openbare mening

daarom schrijven zij vooral voor de burgerij die zij

tot een democratischer levenshouding willen inspireren

door middel van hun tijdschriften

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• zijn Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• en zeker Hiëronymus van Alphen

DE VERLICHTING

• Rond 1770 begint het gevoel weer een belangrijke plaats 
   in te nemen naar de buitenlandse voorbeelden van
• Goethe en Rousseau
• ook hier zijn Betje Wolff en Aagje Deken belangrijk
• deze gevoelsstroming wordt gezien als een vroege uiting
   van de romantiek

literaire uitingen in de 18e eeuw

• zedenblijspel
  
• essay of betoog
• spectatoriaal geschrift
• kindergedicht
• briefwisselingsroman

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het zedenblijspel is een toneelstuk
waarin de opvattingen en gewoontes
van een bepaalde tijd op de hak
worden genomen.

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek.

Justus van Effen

"De Hollandsche Spectator"

bestemd voor burgerij.

In dit tijschrift kunnen zij

hun stem laten horen.

Van Effen heeft vooruitstrevende

standpunten

Hiëronymus van Alphen

"Proeve van kleine gedigten voor kinderen"

moderne opvoeding

het kind moet zelf inzien wat het doen en laten kan

geen dwang

vrijere opvattingen over de opvoeding in brede kring

Het bekendste versje is "De Pruimenboom".