Inleiding massacultuur

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Massacultuur

De Tweede Wereldoorlog is op 5 mei 1945 voor ons land is afgelopen. Nederland kan alleen weer worden opgebouwd door met andere landen samen te werken. De Verenigde Staten ondersteunen Europa met het Marshallplan, een hulpplan dat was gericht op economische wederopbouw. Dit doet ook veel goed voor de Amerikaanse economie en politiek, en hun reputatie in Europa. De samenwerking leidt tot een lange periode van vrede.

Een aantal factoren maakt het ontstaan van de massacultuur mogelijk. Een van de belangrijkste oorzaken is de toenemende democratisering van de westerse landen. Een volgende belangrijke factor is de democratisering van het onderwijs. Waar vroeger een hogere opleiding was voorbehouden aan de elite, is die nu voor iedereen mogelijk. Ook de economie en de groeiende welvaart dragen bij aan de ontwikkeling van de massacultuur. De toenemende koopkracht zorgt voor een enorme groei en variatie in het aanbod van diensten en producten.

De Verenigde Staten hadden na de Tweede wereldoorlog in West-Europa een voortrekkersrol op het gebied van kunst en cultuur. Geef een reden waarom de VS een voortrekkersrol op cultureel gebied hadden.

Ontwikkeling reclame

De eerste jaren na de oorlog heerst er schaarste op allerlei gebied. Veel is nog op de bon. Ook voor de reclame zijn het moeilijke tijden. Adverteren in kranten is wegens papiertekort beperkt. Ter besparing van energie is lichtreclame verboden en mogen etalages na half negen ‘s avonds niet verlicht zijn.

Na de komst van de Marshallhulp in 1948 gaat het beter met de economie en kan er meer reclame gemaakt worden.

Begin twintigste eeuw zijn papieren media zoals kranten, tijdschriften en posters vrij algemeen. Als de radio en televisie opkomen, worden die in korte

 tijd heel populair. Ze zorgen voor informatie en amusement voor alle lagen van de bevolking en verspreiden nieuwe trends in een steeds hoger

tempo.

 Muziekdragers volgen elkaar ook snel op; eerst zijn er de vinylplaten en later de cassettebandjes. In de jaren 80 komt de cd op en vervangen dvd’s de videoband als beelddrager. In de jaren 90 doet het

 internet zijn intrede. Het is tegenwoordig de snelste manier om te communiceren met de hele wereld. De smartphone combineert alle media in

 één apparaat dat je dag en nacht bij je hebt. Je kunt er informatie vinden, meteen daarop reageren

 en je reactie aan iedereen wereldkundig maken. Voor het publiek is het soms niet meer duidelijk wat nu werkelijkheid is en welk nieuws misleidend is.

 Niet alleen de media hebben de wereld kleiner gemaakt. We reizen ook makkelijker, voor vakantie, werk of als vluchteling. Met verschillende culturen

 vormen we onze huidige multiculturele

 samenleving.

In Europa ontstond vanaf de jaren '50 een jeugdcultuur. Een belangrijk onderdeel van deze Europese jeugdcultuur was de Ameriaanse rock-'n-roll. 

De Amerikaanse jeugd geniet van de stijgende  welvaart. Hun verfrissende en rebelse ideeën waaien over naar Europa. Deze jongerencultuur streeft naar bevrijding, erkenning en gelijkberechtiging. Inmiddels is er geen sprake meer van één jongerencultuur, maar kennen we verschillende sub- of tegenculturen. Je kent er vast een paar: de hippies, punkers, hipsters en gothics zijn voorbeelden. Ze hebben hun eigen

 muziek, kleding en gewoontes. Soms passen ze zelfs hun taalgebruik aan. De subculturen maken van onze massacultuur een continu veranderend

en daarmee boeiend en dynamisch geheel.

Elvis Presley (1935-1977) is hét legendarische muzikale tieneridool van de jaren vijftig. Met zijn

 That’s Allright, Mama wordt de ‘rockabilly’ geboren. Door een countrysong op een blues manier

 te zingen verbindt Presley elementen uit de zwarte muziek met die uit de witte. De rockmuziek  die Elvis brengt, heeft ook haar wortels in de rhythm-and-blues. Drums, elektrische gitaren en

 een elektrische bas zijn een vast onderdeel van zijn rock-’n-roll. Zijn muziek slaat enorm aan bij de jeugd. De oudere generatie vindt vooral Elvis’ manier van dansen, met veel sensuele

 heupbewegingen, aanstootgevend. Elvis start zijn carrière tamelijk ruig, maar gaat al snel over op sentimentelere liedjes. In Groot-Brittannië is Cli Richard (1940) met zijn Shadows een Europese tegenhanger. Hij zingt vaak brave middle-of-the-road-liefdesliedjes, liedjes die gemakkelijk in het gehoor liggen en die je meteen mee kunt zingen. Het is muziek waar bijna niemand aanstoot aan neemt.

Kenmerken massacultuur

• Laagdrempelig amusement (makkelijk te begrijpen, geen voorkennis vereist) > Herkenning/identificatie.

•  Massale consumptie (het trekt een groot en breed publiek) > Cultuurindustrie met als doel geld verdienen.

• Massamedia (gedrukte pers, radio, tv, film, internet) spelen een belangrijke rol in de massale verspreiding/reclame. > Reproduceren.

Reclame probeert je steeds weer te verleiden tot het kopen van het allernieuwste. Daarbij staat niet altijd de kwaliteit voorop, maar de bekendheid van het merk. Mensen staan in de rij voor de laatste iPhone of lopen alleen op de nieuwste Air Max-sneakers van Nike.

Mensen hebben meer geld te besteden en werkenminder lang. Daardoor is de besteding van de vrijetijd na de jaren 50 sterk veranderd. Op de radio komen spannende hoorspelen in feuilleton vorm, die door velen worden gevolgd. Mensen vermaken zich in de danszaal of gaan naar de bioscoop. Enkele decennia later zoeken we zelf geen vermaak meer op, maar willen we geamuseerd worden, liefst vierentwintig uur per dag. De entertainment industrie speelt daar gretig op in. Pretparken worden uit de grond gestampt om bezoekers de illusie van een droomwereld te verkopen. De centra van steden worden aangepast aan een andere moderne vorm van vermaak: funshopping, liefst zeven dagen per week. En met Netflix kun je precies die film of serie kijken waar je zin in hebt, waar, wanneer en hoelang je maar wilt.

Al voor de komst van de televisie werden massamedia ingezet om allerlei soorten informatie, ook over populaire cultuur, onder de aandacht van een groot publiek te brengen.
Noem drie massamedia die al bestonden voor de komst van de televisie.

Bioscoopjournaal

Een bioscoopjournaal is een gefilmd actualiteitenoverzicht dat vóór het massale bezit van televisie regelmatig (bijvoorbeeld eens per week) werd vertoond in openbare gelegenheden. Door de komst van de televisie in Nederland in de jaren vijftig en zestig, de videotheken eind jaren zeventig en draagbare videocamera's en camcorders in de jaren tachtig van de twintigste eeuw, nam het belang van filmjournaals voor de nieuwsvoorziening af. Deze ontwikkelingen leidden tot de opheffing van het Polygoonjournaal in 1987.

Lage cultuur

Hoge cultuur

Achtergrondinformatie nodig

Makkelijk toegankelijk

Amusementsindustrie

Maakt deel uit van kunsthistorische traditie

Elitair publiek

Massaal publiek, kan alle maatschappelijke groepen aantrekken

De grens tussen hoge en lage kunst vervaagt.

Er is altijd verschil geweest tussen de kunst van de elite en de kunst van de gewone man – ook nu nog, maar de grenzen tussen beide culturen vervagen. In het verlengde van Andy Warhol

(1928-1987) opereren kunstenaars als Damien Hirst (1965)en Jeff Koons

(1955). Zij kiezen vrijelijk uit alle stijlen, hoog of laag, kunst of kitsch. De materialen die ze verwerken variëren van diamanten tot afval. In grote werkplaatsen laten ze hun ontwerpen en ideeën uitwerken door anderen. Vaak provoceren zij hun publiek. Het wordt steeds ook belangrijker om jezelf als kunstenaar in de kijker te spelen en jezelf als merk neer te zetten.

Steeds zoeken kunstenaars de grenzen van de kunst op. Er ontstaan mengvormen, waarbij kunstdisciplines technieken en materialen van elkaar gebruiken. Ook tussen (sub)culturen worden ideeën uitgewisseld. Multimedia vormen ongekende mogelijkheden voor de kunstenaar. Veel technische ontwikkelingen zijn steeds meer gericht op interactie.

Bas Koster over de samenwerking met de Zeeman. ‘Ik gebruikte de witte herenslips van Zeeman al als iconisch uitgangspunt voor onze modellen. Daar maakte ik mijn eigen Bas Kosters-onderbroek van. Ik haalde een witte herenslip bij Zeeman en daar naaiden we mijn Bas-logo op. Ook om een statement te maken tegen alle poeha en het gedoe rond grote merken als Calvin Klein en Bjorn Borg. Met de boxer leverde Zeeman twee jaar geleden een soortgelijk commentaar.’

Voor Zeeman was de nieuwswaarde van deze actie belangrijk. Voor mij gold dat het werk voor Zeeman niet te dicht op mijn eigen collectie zou zitten. Ik wist vrij snel dat ik iets met de nautische invloeden wilde doen, en het beeldmerk van Zeeman, Koos Matroos, in een nieuw jasje wilde steken. Het moest optimistisch en losjes, vandaar dat we met tatoeagebeelden zijn gekomen. Uiteindelijk heb ik een Bas Kosters-Koos gemaakt, met daarnaast een Bas Kosters-Keetje. Daaromheen zijn er verschillende figuren ontwikkeld.’

1  Vercommercialisering van de kunsten

2  Musea gebruiken marketing om een massapubliek te trekken. 

Niet meer alleen focus op 'hoge kunsten'

Keith Haring verkocht (op aanraden Andy Warhol) in zijn Pop-shop T-shirts, buttons, posters en andere producten met tekeningen van hemzelf.

3  Beeldmerken uit de populaire cultuur verheven tot hoge kunst

4  Nieuwe disciplines geïntroduceerd die afkomstig zijn uit populaire cultuur

 Videokunst: Deze relatief jonge kunstvorm hangt nauw samen met technische vernieuwingen. Kunstenaars willen met hun werk geen verhaal vertellen, maar hun publiek verwarren. Waar kijken ze naar? Nam June Paik zoekt contact met zijn publiek en maakt

installaties waarbij het publiek kan reageren en kan meedoen met wat het ziet. Bill Viola toont zijn werk op enorme installaties op meerdere schermen.

 Videoclips: Om hun muziek te promoten

 nemen artiesten vaak een clip op. Soms lijken deze clips op kleine speelfilms. De scènes sluiten aan op het ritme van de muziek. Als de muziek uptempo is, levert dit snelle beeldwisselingen op. Hiermee beïnvloedt de clip de speelfilm, ook in speelfilms volgen beelden elkaar steeds sneller op. Clips worden uitgezonden door muziekzenders als MTV en TMF. Je kunt ook zelf je filmpje op YouTube zetten.

 Games: Ook in de games heeft de techniek een enorme vlucht gemaakt. Het is niet alleen een miljardenindustrie geworden, maar zelfs een kunstvorm. Speciaal opgeleide designers en technici houden zich met de ontwikkeling

 van games bezig. Met RPG (Role Playing

 Games) kies je je eigen karakter en word je zelf deel van het spel. Technische

 mogelijkheden als VR en AR laten je het spel ‘in het echt’ beleven.

 Virtuele sterren: De zangeres Hatsune Miku is razend populair in Japan. Zij treedt op voor volle zalen met gillende fans. Toch is zij geen ster van vlees en bloed, maar een hologram, ontworpen met het computerprogramma

 Vocaloid. Bijzonder is ook de interactie met haar publiek; zij kunnen voor Miku, met gebruik van Vocaloid, zelf bijvoorbeeld songs schrijven.

Beeldende kunst: Ook door beeldend

 kunstenaars wordt de computer ingezet als middel om kunst te maken. We spreken dan van internetkunst, netart of web-art. Internet roept nieuwe vragen op over kunst, want hoe bewaar je deze kunst? Internet is een vluchtig medium en het uiteindelijke ‘product’ is niet

 tastbaar. Je kunt het niet in een museum tentoonstellen.

Op welke manier vervaagt in dit voorbeeld de grens tussen hoge en lage kunst?

De grens tussen hoge en lage kunst vervaagt.

Locatie: galerie

Performance 

(hoge kunstvorm)

Stijlcitaat: zelfde concept/ruimte als performance Abramovic

Rapmuziek uit populaire cultuur

Opgenomen als videoclip

Vermaak voor een massa mensen

Samenwerking met Abramovic

De Servische performance kunstenaar Marina Abramovic speelde een rol in de clip. De clip is geïnspireerd op de performance 'The Artist is Present', waarbij Marina Abramovic 736 uur stil op een stoel zat in het MoMa in New York.

Abramovic werkte ook samen met Lady Gaga, dit beviel haar goed. 

“Just by having 45 million followers, she brought all these young kids into my public,” she said.

Check...Wat zijn de kenmerken van massacultuur?

Kenmerken massacultuur

• Laagdrempelig amusement (makkelijk te begrijpen, geen voorkennis vereist) > Herkenning/identificatie.

•  Massale consumptie (het trekt een groot en breed publiek) > Cultuurindustrie met als doel geld verdienen.

• Massamedia (gedrukte pers, radio, tv, film, internet) spelen een belangrijke rol in de massale verspreiding/reclame. > Reproduceren.

In 1962 vond 'The New Realists' expositie plaats in een galerie in New York. Later werd deze kunst Popart gedoopt.

Noem twee ontwikkelingen die van belang waren voor het ontstaan van de Popart.

Wat zie je allemaal in de voorstelling van deze collage/poster?

Richard Hamilton - Just What Is It That Makes Today’s Homes So Different So Appealing?

Wat zie je allemaal in de voorstelling van deze collage/poster?

Bodybuilder

Stofzuiger

Lolly

Tv toestel

Ingeblikte ham

Pin-up model

Maan op het plafond

Strip

Eerste Pop-art kunstwerk

De objecten in deze collage komen stuk voor stuk voort uit populaire massamedia (reclames, strips, magaines) en karakteriseren het nieuwe moderne leven van die tijd.

De nieuwe populaire kunst moest volgens Hamilton voldoen aan een aantal eisen: het moest massaal kunnen worden geproduceerd, vergankelijk, vervangbaar, goedkoop, aansluiten bij het grote publiek, gericht zijn op de jeugd, geestig, sexy, publiciteitsgericht, glamoureus en ‘big business’.

Check leerdoelen:

• Je kan uitleggen hoe Europa en de VS eruitzagen na de Tweede Wereldoorlog;
  
• Je kan uitleggen wat Massacultuur inhoudt en hoe dit te maken heeft met industrialisatie en massamedia;
  
• Je kan een aantal belangrijke kenmerken van massacultuur noemen;
  
• Je kan uitleggen waardoor de welvaart in Europa tot grote hoogte steeg;
  
• Je kan uitleggen wat de gevolgen zijn van de welvaart in Europa;
  
• Je kan uitleggen hoe Europeanen naar de VS keken na de Tweede Wereldoorlog en hoe dit samenhangt met de cultuur die vanuit de VS naar Europa kwam;
  
• Je kan voorbeelden van de Amerikaanse cultuur noemen en uitleggen wat de kenmerken zijn;
  
• Je kan uitleggen wat ‘hoge kunst/cultuur’, ‘lage kunst/cultuur’ is en voorbeelden geven waarin het verschil tussen deze twee kunstuitingen vervaagt;
  
• Je kent de volgende begrippen: subcultuur, engagement, fusion, postmodernisme, hippiecultuur, multidisciplinair, vrouwenbevrijdingsbeweging.
  

Kenmerken massacultuur

• Laagdrempelig amusement (makkelijk te begrijpen, geen voorkennis vereist) > Herkenning/identificatie.

•  Massale consumptie (het trekt een groot en breed publiek) > Cultuurindustrie met als doel geld verdienen.

• Massamedia (gedrukte pers, radio, tv, film, internet) spelen een belangrijke rol in de massale verspreiding/reclame. > Reproduceren.

Kan jij een voorbeeld laten zien van Massacultuur?