3A 5.8 Dominant en recessief NOG AANPASSEN

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Programma

• Leerdoelen
• Uitleg basisstof 2 --> Genen
• Opdrachten maken
• Afsluiting --> leerdoelen checken
  

Thema 3 Erfelijkheid en evolutie

5.1 Genotype en fenotype les 2

5.2 Chromosomen

5.3 Genen en allelen

5.4 Transcriptie

5.5 De evolutietheorie

5.6 Geschiedenis, leven op aarde

5.7 DNA-technieken

5.8 Dominant of recessief

5.9 Kruisingen

Leerdoelen 

• Je kunt uitleggen hoe elke van de ouders 50% van de chromosomen levert
• Je kunt uitleggen dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door geslachtschromosomen
• 
  

Homozygoot en heterozygoot

Twee dezelfde genen/allelen voor een bepaalde eigenschap op de chromosomen van 1 paar: 

HOMOZYGOOT

Twee verschillende genen/allelen voor een bepaalde eigenschap op de chromosomen van 1 paar:

HETEROZYGOOT

homo = hetzelfde            hetero = anders

Homozygoot

Hetzelfde

De 2 genen/allelen voor één erfelijke eigenschap zijn hetzelfde.

Heterozygoot

Verschillend

De 2 genen/allelen voor één erfelijke eigenschap zijn verschillend.

Dominant en recessief

Bepaald de eigenschap die het kind krijgt.

Het gen waarvan het kind de eigenschap krijgt noemen we DOMINANT. (Dit gen 'wint') 

Het gen dat heeft 'verloren' heet RECESSIEF.

Hoe schrijven we dit op?

Dominant gen --> HOOFDLETTER 

Recessief gen --> kleine letter

Homozygoot dominant: AA = heeft de dominante eigenschap

Homozygoot recessief: aa = heeft de recessieve eigenschap

Heterozygoot: Aa = heeft dominante eigenschap --> A wint van a

Er zijn dus altijd 3 mogelijkheden

Homozygoot

Hetzelfde

De 2 genen/allelen voor één erfelijke eigenschap zijn hetzelfde

AA

aa

Heterozygoot

Verschillend

De 2 genen/allelen voor één erfelijke eigenschap zijn verschillend

Aa

3.8

Dominant en recessief

Genen en allelen

Voorbeeld: 

Gen: B - oogkleur, A - haarkleur

Gen A - twee verschillende allelen voor haarkleur

Gen B - twee dezelfde allelen voor oogkleur

Belangrijke termen

Genotype

Fenotype

Dominant

Recessief

Heterozygoot

Homozygoot

Eigenschappen doorgeven

We nemen een ander voorbeeld dan uit het boek

Versimpelde weergave

Op deze chromosomen 

ligt het gen 

voor haarkleur

allel: donker haar

allel:

rood haar

Wat is het genotype van vader?

Wat is het fenotype van vader?

Welke van de twee genen is dominant?

Welke van de twee genen is recessief?

donker haar

rood haar

Schrijf de antwoorden in je schrift!

Wat is het genotype van vader?  donker / rood

Wat is het fenotype van vader?   donker haar

Welke van de twee genen is dominant?    donker

Welke van de twee genen is recessief?     rood

donker haar

rood haar

allel: rood haar

allel:

rood haar

Wat is het genotype van Sander?

Wat is het fenotype van Sander?

Wanneer komt een recessief gen tot uiting in het fenotype?

rood haar

rood haar

Schrijf de antwoorden in je schrift!

Wat is het genotype van Sander?  rood / rood

Wat is het fenotype van Sander?   rood haar

Wanneer komt een recessief gen tot uiting in het fenotype?

Alleen als er GEEN dominant gen aanwezig is

rood haar

rood haar

Sander heeft twee genen die hetzelfde zijn: rood/rood.

Dit noemen we:

HOMOZYGOOT

(denk aan homoseksueel. Een homoseksueel stel, dat zijn twee mannen of twee vrouwen, dus allebei hetzelfde geslacht)

allel: rood haar

allel:

rood haar

Vader heeft twee genen die verschillend zijn: donker/rood.

Dit noemen we:

HETEROZYGOOT

(denk aan heteroseksueel. Een heteroseksueel stel, dat is een man en een vrouw, dus allebei een ander geslacht)

allel: donker haar

allel:

rood haar

va

                      vader                           moeder                     Sander                        zus

genotype   donker/rood             donker/rood             rood/rood              donker/donker

fenotype    donker                       donker                       rood                       donker

                       heterozygoot           heterozygoot           homozygoot        homozygoot

                                                                                                rood                        donker

Een eenvoudigere schrijfmethode voor het genotype

dominante gen: hoofdletter

recessieve gen: kleine letter

Gebruik altijd de A of B (dus Aa of BB)

(Bijv: een grote C lijkt te veel op een kleine c)

va

                      vader                           moeder                     Sander                        zus

genotype   Aa                                Aa                               aa                            AA

fenotype    donker                       donker                       rood                       donker

                       heterozygoot           heterozygoot           homozygoot        homozygoot

                                                                                                rood                        donker

Intermediair fenotype

Beide allelen zijn even sterk. 

Intermediair: Beide fenotypen komen tot uiting bij een heterozygoot genotype

Intermediair fenotype

Intermediair fenotype

Beide genen zijn even sterk 

 

Wit leeuwenbekje = A_wA_w

                                                      Roze leeuwenbekje = A_rA_w

                                                        Rood leeuwenbekje = A_rA_r

Huiswerk

Lezen 5.1 

Maken opdracht 2 t/m 7 en 9

Herhalen en/of extra oefenen

Oefeningen erfelijkheid

Playlist uitlegvideo's (havo)

Effectief leren video's