4.3: Kritiek en idealen: De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Hoofdstuk 4

4.3: Kritiek en idealen: De Verlichting

Pak je laptop en log in bij Lessonup!

4.3: Kritiek en idealen: De Verlichting

Onder invloed van het rationalisme gaan filosofen nadenken over een betere samenleving en een nieuw bestuur. Belangrijke filosofen die bijgedragen hebben aan het debat zijn Locke, Montesquieu en Rousseau. Via discussies in salons worden de ideeën onder rijke burgers verspreid. 

4.3: Kritiek en idealen: De Verlichting

Leerdoelen:

• Welke kritiek hadden de verlichtingsfilosofen op de absolute heersers?
• Welke ideeën hadden zij over een beter bestuur?

Encyclopedie

• Lodewijk XV: Verzamelen kennis!
• Schrijven van encyclopedie door Denis Diderot
• Verbod nadat Lodewijk ziet dat er ideeën in staan die hem niet bevallen (absolutisme, de kerk)
• Echter werd het een groot succes!

Ontstaan Verlichting

• Rationalisme: Uitgaan van verstand in plaats van geloof
• Revolutie in wetenschap -> gedachtes over verbeteringen in de politiek en het bestuur
• Absolutisme en 'droit divin' kreeg hierdoor steeds minder steun
• Ideeën over verbeteren van de samenleving en het bestuur door eigen verstand te gebruiken = begin van de Verlichting!
• Verspreiding door filosofen

John Locke

• Geleerde uit Oxford
• 'Rede' brengt mens vooruitgang
• In Engeland meer vrijheid door grondwet ('Bill of Rights')
• Absolutisme in tegenspraak met de rede, vorst regeert uit naam van het volk
• Mens bij geboorte een 'onbeschreven blad' -> gelijke rechten
• 'Natuurwetten' bepalen dat mens recht heeft op 'leven, vrijheid en bezit'
• Ook vorsten moeten wetten respecteren!

Montesquieu

• Baron (adel), functie in bestuur
• Eerst verborgen kritiek
• Ontwerpt 'trias politica', scheiding der machten om macht (van de koning) in te perken
• Machten nooit in handen van één persoon, machten moeten elkaar voortdurend controleren en bedwingen
• Geen voorstander democratie, armen hadden te weinig scholing gehad om algemeen belang voorop te zetten

Trias politica

1. Wetgevende macht; wetten goed- of afkeuren
2. Uitvoerende macht, zorgen dat wetten worden uitgevoerd
3. Rechtsprekende macht, naleving wetten controleren en straffen uitdelen op basis van de wetten

Ze moesten elkaar controleren! 

Rousseau

• Filosoof en romanschrijver
• Natuur en het 'hart' (emoties) allerbelangrijkste
• Teveel wetenschap niet goed voor een mens -> ga de natuur in!
• Schrijver van 'Het maatschappelijk verdrag': hoe kun je het beste samen leven?
• 'Sociaal contract': wat maakt je een goede burger?
• Geen koning nodig!

Verspreiding ideeën

• In Frankrijk niet eenvoudig vrijuit te discussiëren of boeken te publiceren
• Rijke burgers: konden boeken kopen en wisten zo de nieuwe ideeën
• Bijeenkomsten in 'salons', georganiseerd door rijke dames
• Verspreiding ideeën filosofen
• Ontstaan gedachte 'Het moet anders in Frankrijk!'

Toepassen Trias Politica op Nederland

Wetgevende macht

Uitvoerende macht

Rechtelijke macht

Rechters

Parlement

Ministers (van de regering

Voeren wetten uit

Maken wetten / passen wetten aan

Passen wetten toe en bepalen straffen

Verklaar waarom de ideeën van Rousseau typerend zijn voor de Verlichting.

Waarom zouden vooral rijke burgers discussiëren over veranderingen in bestuur en maatschappij?

Wat wordt gezien als een oorzaak voor het ontstaan van de Verlichting?

1. Kolonialisme en handelsrevolutie
2. Rationalisme en wetenschappelijke revolutie
3. Feodalisme en absolutisme
4. Religieuze dogma's en bijgeloof

Wat is een voorbeeld van de wetgevende macht in de trias politica van Montesquieu?

1. De premier sluit internationale verdragen
2. Het parlement maakt wetten
3. Rechters interpreteren de grondwet
4. De koning bepaalt nieuwe regels

Aan de slag!

• Maak voor jezelf een overzicht van de drie belangrijke filosofen die we besproken hebben; Locke, Montesquieu en Rousseau.
• Schrijf bij iedere filosoof:

1. Welke verlicht ideeën hij had, 
2. Hoe hij deze verspreidde,
3. Waarom deze ideeën typerend zijn voor de verlichting.

• Huiswerk voor volgende week woensdag: Bovenstaande opdracht + alle readeropdrachten t/m 4.3!