12.3 Overerving

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

12.3 Overerving

Terugblik

Welke beschrijving hoort bij welk begrip?

Bevat informatie over één erfelijke eigenschap

Bestaat uit DNA en eiwitten

Is een variant van een gen

De stof die de code bevat over erfelijke eigenschappen

Chromosoom

Allel

DNA

Gen

Hieronder is een deel van een nucleotideketen aangegeven. Schrijf het deel op dat bij deze keten hoort voor een volledig DNA-molecuul.
TAGCAT

Wat is het genotype?

1. Alle eigenschappen
2. Je innerlijk
3. Alle erfelijke eigenschappen
4. Je uiterlijk

Je ziet de metamorfose bij een kikker. Wat blijft in alle stadia gelijk?

1. Het fenotype
2. Het genotype
3. Geen van beide
4. Beide

Leerdoelen

1. Je kunt de betekenis van de volgende termen noemen: co-dominant, dominant, drager, F1, F2, filii, heterozygoot, homozygoot, intermediair, kruisingsschema, parentes (P), recessief.

2. Je kunt aan de hand van een figuur de stappen beschrijven bij de overerving van een bepaalde eigenschap.

3. Je kunt zelf een monohybride kruising op papier uitvoeren (hierbij wordt gelet op één erfelijke eigenschap) en daarbij de mogelijke genotypen en fenotypen van de F1 en de F2 bepalen.

Terugblik : Structuur

Dit is een herhaling van de vorige lessen. Weet je het nog? Sla dan over

Terugblik: Basenparen: A-T / T-A en C-G / G-C

Dit is een herhaling van de vorige lessen. Weet je het nog? Sla dan over

Terugblik: overschrijven DNA

DNA wordt overgeschreven in mRNA

Verlaat de kern door poriën in het kernmembraan

In het cytoplasma afgelezen door ribossom

Eiwitten worden gemaakt. 

Dit is een herhaling van de vorige lessen. Weet je het nog? Sla dan over

Terugblik:  Genen en allelen

• Een gen is een stuk DNA dat codeert voor een eigenschap. 
• Sommige genen hebben miljoenen basen, andere honderden. 
• Een gen heeft een locatie op het DNA (locus - mv. loci).
• Een gen kan variaties hebben: allelen

Dit is een herhaling van de vorige lessen. Weet je het nog? Sla dan over

Genvariant - Allel

Allel of genvariant: informatie in een gen

Allelenpaar: twee allelen van een gen

Homozygoot: Gelijke allelen

Heterozygoot: Ongelijke allelen

Gen A: heterozygoot

Gen B: homozygoot

Co-dominante overerving

Dominante overerving

Dominante en recessieve eigenschappen

Dominant allel wordt weergegeven met een hoofdletter

Recessief allel wordt weergegeven met een kleine letter. 

Bijvoorbeeld: Sproetjes zijn dominant over geen sproetjes:

Het allel voor Sproetjes:'S', 

Het allel voor geen sproetjes:'s'

01:33-02:23

Stap 1: Benoem het dominante gen met een hoofdletter, benoem het recessieve gen met een kleine letter

Stap 2: Bepaal het genotype van de ouders (hoofdletter eerst)

Stap 3: Teken een kruissingschema waarin je de allelen verdeelt

Stap 4: vul het kruissingschema in

Stap 1: Benoem het gen met een hoofdletter en de mogelijke allelen met een superscript. (bijvoorbeeld x^r X^s) 

Stap 2: Bepaal het genotype van de ouders

Stap 3: een kruissingschema waarin je de allelen verdeelt. 

Stap 4: Vul het kruisingschema in

Kruissingschema Dominante overerving

Kruissingschema Co-dominante overerving

Bepaal van het gen wat de mogelijke allelen zijn en of deze dominant, recessief of co-dominant overerven

Probeer de volgende oefeningen zelf te maken. Morgen doen we een les in teams waar ik jullie kan helpen waar nodig. 

Een fruitvlieg met een zwart lichaam wordt gekruist met een fruitvlieg met een grijs lichaam. Alle individuen van de F1 zijn grijs. Deze F1-individuen worden onderling gepaard.
Van de 113 individuen van de F2 zijn er 84 grijs en 29 zwart.

Hoeveel van de 84 grijze individuen van de F2 zullen er, naar verwachting, heterozygoot zijn?

1. 28
2. 42
3. 56
4. Alle 84

Zwart: a         Grijs: A

P: aa x AA

F1: Aa

P: Aa x Aa

geslachtscellen: A of a voor beide

F2: 1/4 AA - 2/4 Aa - 1/4 aa

Hoeveel uit 84 grijze zijn heterozygoot? 2/3 x 84 = 56

(de aa individuen zijn zwart...)

Bij cavia's is korte haren dominant over lange haren.
Twee heterozygote cavia's paren met elkaar en krijgen jongen.

Welke verhouding in fenotypes verwacht je bij de nakomelingen?

1. 100% lange haren
2. 100% korte haren
3. 25% lange haren / 75% korte haren
4. 25% korte haren / 75% lange haren

Bij konijnen is de vachtkleur zwart dominant over wit. Een homozygoot zwart konijn wordt enkele malen gekruist met een wit konijn.
Hoe groot is de kans op witte konijntjes?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Een zwarte muis en een witte muis krijgen grijze nakomelingen (de F1). Deze worden onderling met elkaar gekruist. Hoeveel procent van de nakomelingen in de F2 is grijs?

Bij een runderras is de vachtkleur rood of wit of rood-wit gevlekt. De vachtkleur is een erfelijke eigenschap. Als een homozygoot rood rund wordt gekruist met een homozygoot wit rund zijn alle nakomelingen rood-wit gevlekt. Het fenotype van deze nakomelingen wordt intermediair genoemd.

Twee rood-wit gevlekte runderen worden met elkaar gekruist. Hoe groot is de kans op een witte nakomeling bij deze kruising?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Bij katten is het gen voor een gevlekte vacht (R) dominant over dat voor een ongevlekte vacht (r). Een vrouwtje met gevlekte vacht krijgt nakomelingen van een mannetje met gevlekte vacht. Onder de jongen zijn dieren met een gevlekte vacht en dieren met een ongevlekte vacht.

Wat zijn de genotypen van de ouderdieren?

1. Rr x rr
2. Rr x Rr
3. rr x rr
4. Rr x RR

Bij het gen van oogkleur is bruin dominant over blauwe ogen. Harm zijn vader heeft blauwe ogen, terwijl Harm zelf bruine ogen heeft.

Is Harm heterozygoot of homozygoot voor oogkleur?

1. Heterozygoot
2. Homozygoot

Bij het gen van oogkleur is bruin dominant over blauwe ogen. Harm zijn vader heeft blauwe ogen, terwijl Harm zelf bruine ogen heeft.

En heeft Harms moeder bruine of blauwe ogen?

1. blauwe ogen
2. bruine ogen
3. blauwe of bruine ogen

Sommige planten zijn niet in staat bladgroen te vormen. Dit zogenaamde albinisme berust op de aanwezigheid van een recessief allel. Bij een tabaksplant die heterozygoot is voor deze eigenschap treedt zelfbestuiving op. Er ontstaan 600 zaden. Na kieming ontstaan hieruit kiemplanten.

Hoeveel van deze kiemplanten zullen naar verwachting albino zijn?

1. 0
2. 150
3. 300
4. 600

Cavia's kunnen zwartharig en witharig zijn. Zwart is dominant. Gegeven zijn de volgende vier kruisingen:

BIj welke van de kruisingen is de kans op een witte cavia het grootst?

1. Heterozygoot x homozygoot dominant
2. Homozygoot dominant x homozygoot recessief
3. Homozygoot recessief x heterozygoot
4. Heterozygoot x heterozygoot

PKU is een erfelijke stofwisselingsziekte. Dit wordt onderzocht met bloed uit een hielprik bij pasgeboren baby's. Wanneer het kind PKU heeft zal het kind een speciaal dieet moeten volgen.

Twee ouders die beide gezond zijn hebben al een kindje met PKU. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind ook PKU heeft?

1. 0 %
2. 25 %
3. 50 %
4. 100 %

Bij mensen is het gen voor bruine ogen dominant over het gen van blauwe ogen. De vader van Juul en Jacques heeft blauwe ogen. Moeder heeft bruine ogen. Juul heeft blauwe ogen.

Hoe groot is de kans dat Jacques bruine ogen heeft?

1. 25%
2. 50%
3. 0%
4. 100%

Huiswerk

Quayn 12.3 Overerving

Schrijf je vragen op voor morgen!