Cellen, weefsels

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Cellen en weefsels

Lesdoelen

Aan het einde van de les kun je vertellen:

• Wat anatomie en fysiologie is
• hoe de cellen opgebouwd zijn en welke functie ze hebben
• Welke weefsels er zijn

Waarom anatomie en fysiologie samen ?

Omdat anatomie en fysiologie zo nauw samenhangen begrijp je de leerstof beter

Pathologie: je leert over de ziektebeelden. Hier komt de anatomie en fysiologie ook terug

Anatomie

Fysiologie

Pathologie

Ziekteleer

Bouw menselijk lichaam

Functioneren menselijk lichaam

Opbouw van de mens

Cel = kleinste functionele bouweenheden van het lichaam

Weefsel = groep cellen met dezelfde bouw en functie

Orgaan = groep samenwerkende weefsels (een of meerdere functies)

Orgaan stelsel = groep samenwerkende organen

Organisme = groep samenwerkende stelsel, levend

 wezen

starten met de cel

wat wordt besproken:

• wat zijn cellen
• soorten cellen
• opbouw van een cel  per onderdeel
• celstofwisseling
• intracellulaire en extracellulaire vloeistof
• uitwisseling van stoffen
• celdeling

Cellen zijn vergelijkbaar met legoblokjes

Cellen zijn kleine bouwstenen waarmee je een lichaam kunt bouwen. Ze zijn opgebouwd uit verschillende onderdelen met een eigen eigen functie en orgaantjes.

Verschillende soorten cellen

opbouw van een cel

Het membraan is een dun, doorlaatbaar vlies, gebouwd om bepaalde stoffen goed te laten passeren. Het celmembraan is dus selectief doorlatend (semipermeabel). Niet alle stoffen kunnen erdoorheen. Stoffen die van buiten naar binnen worden getransporteerd, zijn stoffen die de cel nodig heeft om te kunnen functioneren, zoals voedingsstoffen en zuurstof. Deze stoffen worden opgenomen uit het weefselvocht waardoor alle cellen worden omgeven. Daarnaast kunnen stoffen worden afgevoerd die niet meer nodig zijn: de afbraakproducten. De stoffen worden doorgelaten via buisvormige openingen.

Het cytoplasma kun je zien als 'de werkplaats' van een cel. Het bestaat voor het grootste deel uit water (70 tot 80%). Het overige deel bevat stoffen als eiwitten, vetten, suikers en zouten. Tussen deze stoffen vinden veel chemische reacties plaats. Dit is de stofwisseling van de cel. Om de stofwisseling te ondersteunen, bevinden zich in het cytoplasma kleine orgaantjes. Dit zijn de organellen. Ieder organel heeft zijn eigen specifieke taak in de werkplaats van de cel. Het grootste organel is de celkern. 

De cel is vergelijkbaar met een boterhamzakje het zakje stelt het celmembraan voor het water cytoplasma

Celmembraan

Buitenste grenslaag van de cel, dun doorlaatbar vlies

selectief doorlatend

Invoer van stoffen die de cel nodig 

heeft om te kunnen functioneren

(vanuit weefselvocht  om de cel)

Afvoer van afbraakproducten

voedingstoffen

koolhydraten

eiwitten

vetten

vitamines

mineralen

zuurstof

hormonen 

Cytoplasma

Cytoplasma: gel-achtig vocht , water (70 %) en opgeloste stoffen in celmembraan

Celstofwisseling vindt hierin plaats (omstandigheden evenwichtig houden)

Celstofwisseling:  o.a. voedingstoffen opnemen en energie produceren  daarnaast  afvalstoffen kwijtraken. 

celstofwisseling wordt ondersteund door de 

organellen: orgaantjes die elk een specifieke taak hebben 

grootste organel: de celkern

Onderdelen van de celstofwisseling zijn:

het vrijmaken van energie uit voedingstoffen

bouwstoffen op de goede plaats inbouwen in de cellen en in de substantie tussen de cellen in

verwerken van afvalstoffen

aanleggen van reserves

reserves aanspreken als er gebrek is aan aanvoer van voeding

De volgende orgaanstelsels spelen hierin een rol: spijsverteringsstelsel, de bloedsomloop, de longen, de nieren, de huid. 

De celkern regelt alle activiteiten in de cel

In de celkern liggen de chromosomen

De chromosomen bestaan uit opgerold DNA. 

Daarop liggen je erfelijke eigenschappen

Chromosomen

23 paar chromosomen, van elk paar is één van je moeder en één van je vader. 

Van de 22 paar zijn ze gelijk,

Bij  één paar, de geslachtschromosomen, verschillen ze van elkaar. XY  (man) en XX (vrouw)

starten met de cel

wat wordt besproken:

• wat zijn cellen
• soorten cellen 
• opbouw van een cel  per onderdeel
• celstofwisseling
• intracellulaire en extracellulaire vloeistof
• uitwisseling van stoffen
• celdeling

Intracellulaire vloeistof

Vloeistof binnen in de cel 

(cytoplasma)

Extracellulaire vloeistof

Vloeistof buiten de cel

weefselvocht (tussen de cellen): zorgt voor voeding van de cellen

Extracellulaire stof:

- Bloedvocht

- hersenruggemergvocht

- lymfevocht

- Weefselvocht

60% uit water

38% in de cellen

Weefselvocht bevochtigd alle cellen behalve buitenste huidlaag. Zorgt dat de cel voedsel krijgt en voert zijn afvalstoffen af 

Passieve uitwisseling :

Transport door het celmembraan om evenwicht te vinden in de concentratie binnen of buiten de cellen:

Diffusie

Opgeloste stoffen gaan vanuit een plaats met een hoge concentratie naar plaats met een lagere concentratie. 

Osmose

De stoffen blijven op hun plaats, maar nu verplaatst de oplossingsvloeistof

starten met de cel

wat wordt besproken:

• wat zijn cellen
• soorten cellen 
• opbouw van een cel  per onderdeel
• celstofwisseling
• intracellulaire en extracellulaire vloeistof
• uitwisseling van stoffen
• celdeling

Cellen en weefsels 

Lesdoelen

Aan het einde van de les kun je vertellen:

• Wat anatomie en fysiologie is
• hoe de cellen opgebouwd zijn en welke functie ze hebben
• Welke weefsels er zijn

Weefsels

• wat zijn weefsels
• welke weefseltype 

Weefsel wat is het en welke type:

Weefsels: groepen cellen met dezelfde bouw en functie

Weefseltypen: Er worden vier groepen weefsels onderscheiden: zoek op in het boek welke dit zijn

Dekweefsel (huid, slijmvlies, klierweefsel)

Bindweefsel (bot-, kraakbeen-, vet- en bindweefsel;)

Spierweefsel (maken geen nieuwe cellen aan)

Zenuwweefsel (maken geen nieuwe cellen aan)

Dekweefsel = epitheelweefsel

Zoek op in je boek:

2 hoofdgroepen epitheelweefsel bedekkend epitheel en  Klier epitheel

• Waar vind je bedekkend epitheel
• Noem voorbeelden waar je bedekkend epitheel vindt
• wat is de belangrijkste taak van bedekkend epitheel

Bedekkend epitheel                     klier epitheel

Binnenbekleding van bloedvat : dekweefsel

staat niet in contact met de buitenwereld : endotheel

bedekkend epitheel binnen en buitenbekleding van het lichaam Buitenbekleding: huid 

binnenbekleding: lichaamsholten, holle organen en verschillende kanalen en afvoerbuizen 

vb: slijmvlies van de neusholte, de luchtpijp en de darmen

Taak : beschermen van onderliggende weefsels

Klier epitheel: vind je in verschillende klieren in het lichaam

Bijvoorbeeld: speekselklieren 

Taak: maken en afscheiden van stoffen

Taken epitheelweefsel 

1. Beschermen

2. Uitwisselen

3. Afscheiden 

4. Waarnemen 

Beschermen 

beschermt onderliggend weefsel tegen beschadiging, binnendringen van vuil of chemische stoffen en ziekteverwekkende kiemen 

Beschermt tegen uitdroging van het lichaam (zonnestralen tegenhouden)

Uitwisselen 

uitwisselen van stoffen:

- opnemen (resorptie) en afgeven van stoffen 

bijvoorbeeld: in de longen wordt zuurstof en koolzuur uitgewisseld 

Waarnemen 

gewaarwording van pijn, warmte, koude of een streling 

(prikkels worden doorgegeven aan zintuigcellen)

Afscheiden (secretie)

epitheelcellen kunnen zelf stoffen aanmaken zoals slijm, verteringssappen en hormonen

klieren zijn gevormd door instulpingen van het epitheelweefsel in dieper gelegen  weefsellagen

Bindweefsel

Functie: steunen, verzorgen of verbinden

Vier soorten:

1. Bindweefsel
2. Kraakbeen
3. Bot                           5
4. Bloed en lymfe.

  5. Vetweefsel

3.4 Bindweefsel 

groep weefsels die er voor zorgt dat het lichaam stevig is en in vorm blijft. 

Bindweefsel is het meest aanwezig in het lichaam 

3 hoofdsoorten: 1. bindweefsel 2. bindweefsel met speciale taak 3. steunweefsel 

Taken Bindweefsel

Beschermen

schadelijke stoffen onschadelijk maken ( witte bloedcellen inzetten)

weefsel herstellen 

Verzorgen

Verzorgt het bovenliggende weefsel

Steunen

andere cellen blijven op hun plaats

Biedt steun 

Bindweefsel met speciale taken 

Vetweefsel

bevat meer vezels en minder cellen dan bindweefsel

* in onderhuids bindweefsel

Functie: opslaan van energie

Steun geven aan organen

bloed

bloedvormend weefsel (lymfe en beenmerg) behoort tot bindweefsel 

Spierweefsel

Contractiel weefsel: kan samentrekken

Drie soorten:

1. Skeletspieren
2. Hartspier
3. Gladde spieren.

Spierweefsel 

spierweefsel: groep weefsels die ervoor zorgt dat het lichaam bewegingen uit kan voeren 

- stevigheid aan het lichaam

Spierweefsel 

kan samentrekken (contraheren)

ontspannen

Goede aanvoer van O2 en voeding

Afvoer van afvalstoffen

3 soorten cellen gespecialiseerd in samentrekken 

* dwarsgestreepte spiercellen

* gladde spiercellen

* hartspiercellen 

Spiervezels, onder te verdelen in :

-

dwarsgestreept spierweefsel/ skeletspierweefsel

aan botten van skelet

Zorgen ervoor dat botten bewegingen kunnen uitvoeren

- met behulp van pezen aan botten vastgehecht

* willekeurig spierweefsel (ook ademhalen)

voordeel; kan snel reageren werken

nadeel: weefsel is snel vermoeid 

glad spierweefsel

in de wanden van holle organen zoals maag, darmen, bloedvaten, urineleiders en blaas

* Staat niet onder controle van de wil

onwillekeurig spierweefsel: kan uit zichzelf samentrekken en ontspannen

Voordeel: het is onvermoeibaar

Nadeel: samentrekken gaat veel trager dan bij dwarsgestreept

hartspierweefsel

komt alleen in de hartwand voor

- hartspiercel heeft 1 kern

- staat niet onder controle van je wil (niet op commando je hart sneller laten kloppen)

Zenuwweefsel

• Communicatienetwerk: informatie verzamelen en doorsturen
  
• Zenuwcellen = neuronen
  
• Gliacellen = ondersteunende cellen.

Zenuwweefsel

bevindt zich in de hersenen en het ruggenmerg (= Centrale zenuwstelsel)

(100 miljard zenuwcellen) 

 Zenuwweefsel 

zorgt voor contact tussen weefsels en organen 

boodschappen (systeem)

Impuls: elektrische prikkels 

2 soorten cellen:

zenuwcellen en steuncellen 

Zenuw =

Bundeling van lange uitlopers van zenuwcellen buiten het Centrale zenuwstelsel

neuron(zenuwcel)

onderverdelen naar taken:      

  ontvangende (dendrieten)

  geleidende (neurieten)

  overdragende (synapsen)

Soorten zenuwcellen 

gevoelszenuwcellen(sensorische)

bewegingszenuwcellen (motorische)

Schakelzenuwcellen (interneuronen)

Steuncellen 

bevinden zich tussen de zenuwcellen

zorgen voor steun en voeding 

bescherming tegen schadelijke stoffen

 Weefselvorming en/of herstel

1. Weefsels waarin cellen zich verdubbelen 

(huid, slijmvliezen, klieren en bindweefsel)

2. Weefsels waarin cellen zich kunnen vervangen en verdubbelen 

(lever en gladde spiercellen)

3. Weefsels die zichzelf niet kunnen vervangen en of verdubbelen 

( zenuwcellen, skelet- en hartspieren)