Herhaling H2: De Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Herhaling H2: De Opstand

Leerdoel:

Aan het eind van deze les kun je een beknopte samenvatting geven over alle leerdoelen van H2.

Hoe ontstond tussen 1550 en 1650 een Nederlandse staat? 

16e eeuw: de Nederlanden (17 gewesten: eigen wetten, regels, privileges) bestuurd door landheer: Karel V -> centralisatie => Alle gewesten zelfde wetten + regels + Bestuur vanuit 1 plek: Brussel, door ambtenaren uit burgerij.

Adel + gewesten + Steden ontevreden -> Aantasting zelfstandigheid + traditionele posities.

Bij afwezigheid landheer werd het gebied bestuurd door de landvoogd(es). Binnen ieder gewest was er als plaatsvervanger van de landheer ook een stadhouder.

1555: Karel V treedt af, Filips II neemt bestuur Nederlanden over, zet centralisatie door + strengere kettervervolging -> onrust! 

Onrust door Centralisatie, maar voornamelijk kettervervolgingen leidden tot opstand.

Leerdoel 2: Hoe leidde kritiek op de rooms-katholieke kerk tot de reformatie?

Leerdoel 3: Hoe leidde de reformatie tot een splitsing in de kerk?

Veel misstanden in de kerk (aflatenverkoop, priesters die hun taken niet goed uitvoeren/ zich niet houden aan celibaat, bisschoppen die zich als vorsten gedragen etc.) -> Maarten Luther heeft kritiek -> 1517: 95 stellingen  => doel: Hervorming/ reformatie van katholieke kerk => De kerk moest weer terug naar het oude voor alle misstanden 

1555: vrede van Ausburg -> uitkomst: vorming Protestantse kerk.

Andere protestante stroming: Calvinisme 

Verschil met Lutheranisme: 

- predestinatie: het staat van tevoren vast of je in de hemel komt.

- Een slecht vorst hoef je niet te gehoorzamen.

Hoe leidde kritiek op de rooms-katholieke kerk tot de reformatie?

Hoe leidde de reformatie tot een splitsing in de kerk?

leerdoel 4: Waardoor ontstond er in de 16e eeuw grote onrust in de Nederlanden?

Centralisatie -> ontevredenheid bij adel, steden en gewesten vanwege aantasting zelfstandigheid + traditionele posities => ONRUST!

Ketterplakkaten -> 1550: Bloedplakkaat: Protestanten ter dood veroordeeld.

1555: Filips II neemt het over van Karel V

1559: Filips vertrekt naar Spanje, wijst halfzus Margaretha van Parma aan als landvoogdes.

Filips II eiste dat bloedplakkaat werd gehandhaafd + verbood Margaretha de Staten Generaal bijeen te roepen.

Vervolging door Ketters door inquisitie => ONRUST!

Waardoor ontstond er in de 16e eeuw grote onrust in de Nederlanden?

Hoe leidde de onrust in de Nederlanden tot de Opstand?

1566: Groep edelen komt in actie -> tocht naar Margaretha van Parma in Brussel: Smeekschrift der Edelen = Verzoek om inquisitie te beperken, wanneer er niet werd gedaan: opstand van het volk.

Margaretha schrok, zou boodschap over brengen naar Filips II + tijdelijke opschorting plakkaten.

Tijdelijke opschorting plakkaten -> Hagenpreken => beeldenstorm!

Margaretha gaf stadhouders opdracht een einde te maken aan de Beeldenstorm. Willem v. Oranje (Stadhouder Holland, Zeeland en Utrecht) stond in sommige steden toe dat protestanten enkele kerken kregen -> ging te ver voor Filips II + Margareta.

Fillips II besluit dat hardere aanpak nodig is -> Stuurt de Hertog van Alva.

Willem v. Oranje vlucht naar Dillenburg!

Alva neemt taak Margaretha over en stelde de Raad van Beroerten in. De bezittingen van Willem v. Oranje worden vervolgens afgepakt door raad van beroerte.

1568 W.v.O. vanuit Dillenburg met een leger Nederlanden ingevallen -> mislukte -> 1572 nieuwe poging -> mislukt...

1april 1572: Watergeuzen nemen Den Briel in. Na Den Briel sluiten andere steden zich aan bij Willem van Oranje. -> opnieuw benoemd tot stadhouder: Holland, Zeeland, Utrecht.

Alva zeer impopulair onder Nederlanders vanwege terreur en De tiende penning..

De Geuzen reageerden met propaganda tegen de Spanjaarden ('Liever turks dan Paaps')

Hoe leidde de onrust in de Nederlanden tot de Opstand?

Waardoor werd de breuk tussen de opstandige gewesten en Filips II definitief?

1576: Spaanse Furie: Spaanse geld op + geen bevelhebber => Spaanse soldaten plunderen en verkrachten zich door de Nederlanden. => Staten - Generaal komen op eigen initiatief bijeen

Staten Generaal sluit vredesverdrag met opstandige gewesten Holland + Zeeland = Pacificatie van Gent. Nog steeds onduidelijkheid over godsdienst: Wel of niet protestantisme toestaan...?

Calvinisten nemen in veel steden met geweld de macht over. 

Franstalige gewesten in het Zuiden sluiten zich aaneen in Unie van Atrecht (1579). 

De gewesten en steden die door wilden gaan met de opstand verenigden zich in de Unie van Utrecht (1579) -> Gaat Filips II veel te ver: 1580: Willem v. Oranje vogelvrij.  

Zoon Margaretha van Parma: De Hertog van Parma = Landvoogd.

Spaanse schatkist weer vol -> Soldaten konden betaald worden.

Heroverd de Zuidelijke gewesten. -> Unie van Utrecht beseft dat zonder bondgenoot, geen kans van slagen. => Hertog van Anjou

1581: Filips II wordt afgezworen als officieel landheer (Plakkaat van Verlatinghe). 

1582: Hertog van Anjou wordt landsheer der Nederlanden. -> Mislukt, niet geschikt.

1584: Balthazar Gerards vermoord Willem v. Oranje.

1588: Unie van Utrecht staakt zoektocht naar landheer en gaat verder als Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden!

Waardoor werd de breuk tussen de opstandige gewesten en Filips II definitief?

1588: Spaanse armada/ vloot vergaan -> Filips II veel geld/ soldaten kwijt.

Maurits van Oranje erg succesvol vanwege hervorming van het leger (in vaste dienst, beter getraind en gedisciplineerd).

1598: Filips II overleden/ Spanje bijna bankroet.

1609 -1621 : Twaalfjarig bestand

Frederik Hendrik (halfbroer Maurits): veroverde nieuwe gebieden (bleven katholiek): Generaliteitslanden -> door de Staten-Generaal bestuurd.

1648: Vrede van Munster