PO - Bovenbouw - Actie-reactie!

• Burgerschapskunde
• Levensbeschouwing
• +1
• Basisschool
• Groep 6-8

Introductie

Hoe reageer jij als er iets pittigs gebeurt of als er iemand hulp nodig heeft? Het is handig om te weten hoe mensen kunnen reageren in bepaalde situaties en vooral ook waaróm je zo reageert. Daar gaan we in deze les mee aan de slag. En wist je dat hoe meer je hier over leert en hoe meer je hier mee oefent, hoe steviger je in je schoenen staat? Actie-reactie!

Instructies

Doel van de les

Deze les gaat niet alleen over begrijpen hoe reacties werken maar ook over het herkennen van verschillende reacties in verschillende situaties. Ook denken de leerlingen na over hoe zij zouden reageren bij de verschillende situaties, want inzicht in je reactie is de eerste stap naar het beheersen ervan. 

Daarnaast zoomt de les ook nog in op hulpbereidheid. Het doel is leerlingen te laten verkennen hoe reacties er in verschillende situaties bij verschillende personen uit kunnen zien, en hoe je dus verschillend kan reageren. Dit gebeurt door ze te prikkelen om na te denken over verschillende reacties en hen aan te moedigen om met elkaar in gesprek te gaan. Het creëert inzicht en handelingsbekwaamheid bij kinderen en draagt zo bij aan kennis en weerbaarheid.

Deze les is in samenwerking gemaakt met Maud, Sara, Nouska, Jiska en Mirte van de PABO Leiden.

Werkvormen
Klassikaal gesprek, individueel en in tafelgroepjes (bij de cirkels en scenario’s). Klassikale kennisoverdracht, individuele oefening, probleemoplossing aan de hand van verschillende korte scenario’s, klassikale reflectie.


Benodigdheden/voorbereiding

Bijlagen

• A4 Werkblad Actie-reactie, 1 per leerling
• (kleur)potloden
  

Kennis/competenties/vaardigheden
Bewustwording, zelfbewustzijn, empathie, betrokkenheid, samenwerken, terugblikken, evalueren, vooruitblikken, aanpassingsvermogen, zelfkennis.

Leerdoelen
De leerling…
…leert wat de termen vechten, vluchten, bevriezen en volgen (pleasen/fawn-respons) inhouden.
…leert dat iedereen in een vecht-, vlucht-, bevries- of volgen- reactie schiet bij stressvolle situaties.
…vergroot de kennis over de verschillende vormen van stressrespons.
…kan in hypothetische situaties aangeven hoe hij/zij zou reageren.
…is zich ervan bewust dat kennis bijdraagt aan kunde.
…kan reflecteren op zichzelf en de les.

Burgerschap

Deze les sluit aan bij de volgende actuele burgerschapskerndoelen:

• Kerndoel 1. Veilige schoolcultuur:
• Zorgen voor een veilige schoolomgeving met aandacht voor diversiteit en inclusie.
• Stimuleren van kritische denkvaardigheden, morele en ethische oordeelsvorming en het offline en online respectvol communiceren daarover.
  

• Kerndoel 2. Diversiteit:
• In gedrag rekening houden met ervaringen en perspectieven van anderen. 

• Kerndoel 3. Democratische waarden:
• Verkennen op basis van morele en ethische perspectieven wat rechtvaardigheid en verantwoordelijk handelen betekent voor jezelf.
• Afwegen hoe het eigen handelen effect heeft op de omgeving en het welzijn van anderen, nu en in de toekomst. 

• Kerndoel 4. Maatschappelijke betrokkenheid:
• Benoemen en waarderen van de eigen bijdrage aan de samenleving in dagelijkse situaties.
• Verkennen van de eigen mogelijkheden om maatschappelijke betrokkenheid vorm te geven.
  

• Kerndoel 6. Maatschappelijke vraagstukken:
• Uitdrukken van persoonlijke idealen en opvattingen.
• Reflecteren op hoe de eigen identiteit en waarden het handelen kunnen beïnvloeden.
• Verkennen welke individuele en collectieve bijdragen aan oplossingen mogelijk zijn.
  

Instructies

Werkblad_Actie Reactie_PO.pdf

Intro Actie-reactie

Hoe reageer jij als er iets lastigs gebeurt of er iemand hulp nodig heeft?

Het is goed om te weten hoe mensen kunnen reageren in stressvolle situaties en hoe jij zelf zou reageren. Daar gaan we in deze les mee aan de slag. En wist je dat hoe meer je hier over leert en hoe meer je hiermee oefent, hoe steviger je in je schoenen staat en kan handelen? Actie-reactie!

Hoe kun je allemaal reageren?

Er zijn vier manieren hoe we kunnen reageren in stressvolle situaties. We gaan ze zo per dier langs en leggen uit wat ze betekenen. 

Vervolgens gaan we aan de slag!

De vecht-reactie

We kunnen als een stier reageren. Dan wil je de ander beschermen, te hulp schieten. Misschien stamp je wel op de grond of ga je in de aanval. Als je als een stier reageert noemen we dat ook wel de vecht-reactie.

Acties bij vechten om eventueel aan te vullen:

• Je wordt boos
• Je gaat de strijd aan
•  Je spieren spannen zich aan of je balt je vuisten
• Je bent klaar voor actie

De vlucht-reactie

We kunnen ook als een hert reageren. Dan ren je het liefst weg van de situatie. Je voelt je niet op je gemak en wil vluchten. Als je als een hert reageert noemen we dat ook wel de vlucht-reactie.

Acties bij vluchten om eventueel aan te vullen:

• Je loopt weg
• Je trekt je terug
• Je wordt stiller
• Je ogen kijken de andere kant op

De bevries-reactie

We kunnen ook als een stokstaartje reageren. Dan bevries je: je staat plotseling stil en weet niet meer wat je moet doen. Zoals een stokstaartje ook weleens staat in de dierentuin. Als je als een stokstaartje reageert noemen we dat ook wel de bevries-reactie.

Acties bij bevriezen om eventueel aan te vullen:

• Je verstijft
• Je weet niet hoe je moet reageren of wat je moet zeggen
• Je houdt je adem in
• Je kan niet meer goed nadenken

De volg-reactie

Als laatste kunnen we ook als een schaap reageren. Dan ga je mee met de rest: je gaat de ruzie uit de weg door het overal mee eens te zijn en vooral geen nee te zeggen. Je volgt de groep! Ook laat je je eigen emotie wat minder zien, bijvoorbeeld als je verdrietig bent. Als je als een schaap reageert noemen we dat ook wel de volg-reactie.

Acties bij volgen om eventueel aan te vullen:

• Je spreekt niet uit wat je wilt of denkt
• Je hebt moeite met je grenzen aangeven
• Je begint sorry te zeggen
• Je past je mening/voorkeur aan aan die van anderen.

Aan de slag met scenario’s!

Deel de klas op in groepjes van 3 à 4 leerlingen.

We gaan straks een aantal scenario’s* bespreken. Bij de scenario’s ga je samen met je tafelgroepje bedenken hoe ieder dier zou reageren: hoe reageert een stier, hoe reageert een hert, etc.?

We bespreken de scenario’s zo meteen in drie stappen:

Stap 1: bespreek met je groepje hoe elk dier zou kunnen reageren en waarom!
Stap 2: dan bespreken we klassikaal wat elk groepje heeft bedacht bij elk dier.

Stap 3: vervolgens kiest elke leerling individueel 1 dier dat volgens hen het beste bij hen past. Kleur deze in! (Benadruk hierbij dat er geen goed of fout is!).

Deel nu het werkblad uit. Iedere leerling krijgt er één.

*Weet iedereen wat het begrip ‘scenario’ betekent? Een scenario is een beschrijving van een gebeurtenis die heeft plaatsgevonden of nog moet plaatsvinden. Een scenario kan ‘echt’ zijn of ‘fictief’/verzonnen, denk aan een script van een film!

Scenario 1*

Je loopt op straat en ziet dat iemand de weg kwijt is. Deze persoon weet echt niet waar die heen moet, maar durft het niet te vragen.

Stap 1: In groepjes
Wat is de reactie van elk dier? En waarom? Ga alle cirkels met je groepje af.

Stap 2: Klassikaal

Bespreek de reacties klassikaal na. Enkele voorbeelden kunnen zijn:

Stier: je stapt er meteen op af, je kan vast helpen! / je vraagt iemand anders om die persoon te helpen
Hert: ik vind het spannend om zomaar een vreemde aan te spreken, ik loop door / ik bemoei me er liever niet mee
Stokstaartje: ik weet het even niet, wat moet ik doen!?
Schaap: wat doen de anderen? / ik kijk of iemand anders gaat helpen, dan kan ik misschien ook wel helpen

Stap 3: Individueel
Welke reactie past het best bij jou? Kleur deze in op je werkblad.

*Dit scenario kan aangepast/uitgebreid worden zodat het passend is bij de groep.

Scenario 2*
Je bent aan het spelen op straat met een paar vrienden en er komt iemand op jullie af die jullie aanspreekt op jullie gedrag.

Stap 1: In groepjes
Wat is de reactie van elk dier? En waarom? Ga alle cirkels met je groepje af.

Stap 2: Klassikaal

Bespreek de reacties klassikaal na. Enkele voorbeelden kunnen zijn:

Stier: je vraagt wat deze persoon precies bedoelt want jullie zijn echt niet asociaal ofzo! / je zegt iets in de trant van: waar bemoei je je mee? / je wordt boos
Hert: je houdt niet zo van conflict en je maakt dat je wegkomt
Stokstaartje: ik weet het even niet, wat moet ik doen!? / Ik sta verstijfd stil
Schaap: ik wacht tot een van mijn vrienden wat zegt en sluit me daarbij aan

Stap 3: Individueel
Welke reactie past het best bij jou? Kleur deze in op je werkblad.

*Dit scenario kan aangepast/uitgebreid worden zodat het passend is bij de groep.

Scenario 3*
Je loopt op de gang op school en ziet een klasgenootje huilen. Er is verder niemand in de buurt.

Stap 1: In groepjes
Wat is de reactie van elk dier? En waarom? Ga alle cirkels met je groepje af.

Stap 2: Klassikaal
Bespreek de reacties klassikaal na. Enkele voorbeelden kunnen zijn:
Stier: vragen wat er is / je haalt hulp
Hert: ik wil niet bij iets betrokken worden hoor! / straks maak ik het erger! Dus ik loop snel door of keer om
Stokstaartje: ik doe alsof mijn klasgenootje me niet ziet en keer stilletjes om want ik weet het even niet / ik ga ernaast staan of zitten zodat diegene niet alleen is maar weet ook niet zo goed wat ik moet doen
Schaap: ik kijk of iemand anders gaat helpen, dan kan ik misschien ook wel helpen / ik blijf wachten tot er iemand anders komt

Stap 3: Individueel
Welke reactie past het best bij jou? Kleur deze in op je werkblad.

*Dit scenario kan aangepast/uitgebreid worden zodat het passend is bij de groep.

Scenario 4*
Je ziet op het schoolplein dat een leerling uit een lagere groep geplaagd wordt. Hij/zij heeft al een paar keer gezegd dat hij/zij dat niet leuk vindt, maar ze blijven doorgaan met plagen.

Stap 1: In groepjes
Wat is de reactie van elk dier? En waarom? Ga alle cirkels met je groepje af.

Stap 2: Klassikaal
Bespreek de reacties klassikaal na. Enkele voorbeelden kunnen zijn:
Stier: je springt ertussen, zo is het genoeg! / je spreekt de pester aan op gedrag / je haalt hulp
Hert: ik vind het té spannend om iets te zeggen, straks word ik ook gepest! / ojee! Ik loop snel door want dit vind ik niet fijn
Stokstaartje: ik weet het even niet, wat moet ik doen!?
Schaap: ik kijk of iemand anders gaat helpen, dan kan ik misschien ook wel helpen

Stap 3: Individueel
Welke reactie past het best bij jou? Kleur deze in op je werkblad.

*Dit scenario kan aangepast/uitgebreid worden zodat het passend is bij de groep.

Optioneel: eigen scenario

Bedenk zelf een scenario of laat de klas dit doen. Volg vervolgens de stappen die jullie bij de vorige scenario's ook hebben uitgevoerd.

• Wat is de reactie van elk dier? Ga alle cirkels met je groepje af.
• Bespreek de reacties klassikaal
• Welke reactie past het best bij jou? Kleur dit in op het werkblad.

Wist je dat …?

• er vier manieren zijn om te reageren in stressvolle situaties: vechten, vluchten, bevriezen en volgen.
• de reactie die je laat zien in een stressvolle situatie geen bewuste keuze is: je lichaam bepaalt hoe je reageert.
• de meeste mensen reageren als een kip zonder kop? Een klein deel gaat gelijk op zoek naar een oplossing.
• je met veel oefenen invloed kan hebben op de reactie die je laat zien in een stressvolle situatie.

Wat vonden jullie van de les?

Bespreek vervolgens klassikaal de les na. Maak eventueel gebruik van de onderstaande vragen: ·

• Wat vonden jullie van de les?
• Wat heb je geleerd dat je eerst nog niet wist?
• Wie kan er omschrijven wat vechten/vluchten/bevriezen of volgen is?
• Ben je je bewust(er) geworden van je eigen gedrag?
• Heb je iets gehoord van een klasgenoot dat je nog niet wist?
• Heb je het idee dat je nu weet hoe je in bepaalde scenario’s kan reageren?

Afsluiting

In deze les hebben we het gehad over wat er met ons en in ons gebeurt wanneer we geconfronteerd worden met spannende of onverwachtse situaties. Hoe reageren we en waarom doen we dat? Dit herkennen is de eerste stap naar het beheersen ervan!

LINK

Evaluatie invullen? Graag!

We zijn bij Respect Foundation heel blij met alle reacties, tips en feedback op onze lessen. We zijn altijd op zoek naar verbeterpunten. Vul onderstaande vragenlijst in, als docent of samen met je klas! Klik op de link!