5.3 Stamboomonderzoek

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

5.3: Stamboomonderzoek 

Vandaag

-Vragen over 5.2? Individueel bij zelfstandig werken

-Uitleg 5.3

-Oefenen en verwerken

Doel en begrippen 

Je leert hoe je uit een stamboom de overerving van een bepaalde eigenschap kunt afleiden.

Je leert met kruisingsschema's erfelijkheidsvraagstukken oplossen

dominant, recessief, homozygoot, heterozygoot, drager, Mendel, P generatie, F1 en F2 generatie, monohybride kruising, geslachtscellen, stamboom, intermediaire overerving, multipele allelen, co-dominantie, X-chromosomale overerving, bloedgroepen

Begrippen

Voor we erfelijkheidsvraagstukken maken moeten een paar begrippen helder zijn! 

Dominant/ recessief

Een dominant allel zie je altijd terug in het fenotype (ook als er maar één dominant allel is).

In het genotype noteren met een HOOFDLETTER.

Een dominant allel 'hoor' je altijd.

Dominant/ recessief

Een recessief allel zie je alleen terug in het fenotype als er geen dominante allelen aanwezig zijn.

In het genotype noteren met een kleine letter.

Een recessief allel 'hoor' je alleen als er geen dominant allel is.

Dominant/ recessief

Allelen van hetzelfde gen hebben dezelfde letter (HOOFD of klein)

Dus H en h, R en r, A en a

Bij sommige vragen mag je de letter zelf bedenken, bij anderen is hij gegeven.

Homozygoot

Een individu met twee dezelfde allelen.

Twee dominante allelen of twee recessieve allelen.

Genotype is AA (homozygoot dominant) of aa (homozygoot recessief).

Geeft maar 1 type allel door.

Heterozygoot

Een individu met twee verschillende allelen.

Een dominant en een recessief allel.

Genotype is Aa.

Dit individu kan allel A of allel a doorgeven aan volgende generatie.

Drager

Een heterozygoot individu heeft het dominante fenotype maar is wel drager van het recessieve allel.

Kan dus wél het recessieve allel doorgeven en zorgen voor recessieve fenotype in de volgende generatie.

Begrippen

P generatie: de beide ouders

F1 generatie: de kinderen van de P generatie

F2 generatie: de kinderen bij doorkruisen van de individuen van de F1 generatie.

Monohybride kruisingen

Bij een monohybride kruising kijken we naar de overerving van 1 enkel gen. 

Met een stamboom kan je helderheid krijgen over de overerving van een eigenschap. 

Stamboom

In een stamboom let je goed op de legenda.

           

            Man

            Vrouw

Onthouden!

Om te zoeken naar welk allel dominant is bij een autosomale overerving:

Ga op zoek in de stamboom naar een kind met een afwijkend fenotype van beide ouders.

Je weet dan de genotypes van ouders (Aa) en kind (aa).

Oefenen stamboom

Welke eigenschap is dominant?

Wat is het genotype van:

4?

5?

7?

Tekst

Oefenen stamboom (oplossing)

a) eigenschap C

b) Aa

c) Aa

d) AA of Aa

Monohybride kruisingen

- 'Gewoon' =  autosomale overerving

- X-chromosomale overerving

- Intermediair fenotype (autosomaal)

- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)

- Letale allelen (autosomaal)

Monohybride kruisingen

- 'Gewoon' =  autosomale overerving

- X-chromosomale overerving

- Intermediair fenotype (autosomaal)

- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)

- Letale allelen (autosomaal)

Twee zwarte cavia's krijgen een nestje jonge cavia's, waarvan 2 zwart en 2 wit. Het genotype van de ouders was...

1. Aa
2. AA
3. aa

A = zwart, a = wit

P: Aa x Aa

Kruisingsschema

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

In een caviafamilie is de helft van de caviababy's zwart en de andere helft is wit, wat zijn de genotypen van de ouders?

1. Aa x Aa
2. AA x aa
3. Aa x aa
4. aa x aa

https:

Monohybride kruisingen

- 'Gewoon' =  autosomale overerving

- X-chromosomale overerving

- Intermediair fenotype (autosomaal)

- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)

- Letale allelen (autosomaal)

X-chromosomale overerving

Allelen op het X chromosoom erven anders over omdat een man maar 1 X chromosoom heeft.

Notatie: XA en Xa 

Vrouw:  

Man:

Oefenen X-chromosomaal (3)

Hieronder staat een stamboom. De personen die met grijs aangegeven zijn, hebben een
ziekte. De rode personen zijn gezond. De ziekte wordt veroorzaakt door een gen dat X-chromosomaal is. Vrouw 7 is in verwachting van kind 11. De baby blijkt een meisje te zijn. 

Hoe groot is de kans dat meisje 11 de ziekte heeft?

Oefenvraag

https:

Nu en huiswerk

-Lees paragraaf 5.3 helemaal

-Maak de oefening stamboom autosomaal en X-chromosomaal op biologiepagina.nl 

-Maak bij paragraaf 5.3 opdracht 2, 3, 4 en 5 

Onthouden!

Een verhouding 3:1 of 75%/25% van een eigenschap in de nakomelingen wijst altijd op een kruising van 2 heterozygote ouders.