Hoofdstuk 6 paragraaf 2 De gouden eeuw van Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

H6 Regenten en vorsten

Paragraaf 2 De gouden Eeuw van Nederland

• Je kan het volgende kenmerkend aspect in je eigen woorden uitleggen: ‘De bijzondere plaats in staatkundige opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.’

• Je kan uitleggen welke staatkundige situatie er was in de Republiek.

• Je kan uitleggen hoe in Nederland een bloeiende economie ontstond.

• Je kan uitleggen hoe de Nederlandse cultuur tot grote bloei kwam.

• Je kan uitleggen wie er de macht had in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

• Je kan uitleggen wat het verschil was tussen de Republiek en de andere landen.

• Je kan uitleggen hoe de zeven gewesten samenwerkten.

• Je kan voorbeelden van Generaliteitslanden noemen.

• Je kan uitleggen wat regenten zijn.

• Je kan uiteggen wie het hoogste bestuur had.

• Je kan uitleggen welke macht de stadhouder had.

• Je kan uitleggen hoe de stadhouder zich als vorsten ging gedragen.

• Je kan uitleggen waarom Amsterdam belangrijkste stapelplaats in Europa werd.

• Je kan uitleggen hoe Amsterdam de belangrijkste stapelplaats in Europa werd.

• Je kan uitleggen waarom de groei van de welvaart en handel positief was voor de nijverheid.

• Je kan uitleggen dat de groei van de welvaart positief was voor de landbouw.

• Je kan het verschil uitleggen tussen de kunst in de Republiek en de rest van Europa.

• Je kan belangrijke namen noemen van Nederlandse kunstenaren in de gouden eeuw.

• Je kan uitleggen waarom de Republiek een gewilde plek was om te wonen voor buitenlandse geleerden.

• Je kan het verschil uitleggen tussen gewetensvrijheid en godsdienstvrijheid.

Je kan het volgende kenmerkend aspect in je eigen woorden uitleggen: ‘De bijzondere plaats in staatkundige opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.’

Kenmerkend Aspect

De bijzondere plaats en de bloei van de Nederlandse Republiek

Politiek

Economisch & Cultureel

KA ontleden:
wat betekent 'staatkundig opzicht' en geef een Gouden Eeuw voorbeeld dat past

Staatkundig

De manier waarop de staat wordt bestuurd en is ingericht

Wie heeft de macht? Wie heeft welke taken?

KA ontleden:
wat betekent 'economische bloei' en geef een Gouden Eeuw voorbeeld dat past

Economisch

Economische bloei is een periode waarin de economie groeit en de levensstandaard stijgt.

KA ontleden:
wat betekent 'culturele bloei' en geef een Gouden Eeuw voorbeeld dat past

Cultuur

Cultuur is hoe mensen dingen doen en denken in een bepaalde groep of samenleving. Het omvat hun gewoonten, tradities, taal, en wat ze belangrijk vinden.

Wat was de naam van Nederland in de 17e eeuw?

1. De Republiek der Verenigde Nederlanden
2. Nederland
3. Holland
4. De Zeven verenigde gewesten van Holland

In de Republiek:

1. Hadden de gewesten weinig te vertellen en was de Staten-Generaal erg machtig.
2. Nam de stadhouder alle belangrijke beslissingen en gaf de Staten-Generaal hem advies.
3. Waren de gewesten erg zelfstandig, maar namen ze sommige beslissingen samen in de Staten-Generaal.
4. Werden alle belangrijke beslissingen in de Statenvergaderingen van de gewesten genomen.

Leg uit waarin het bestuur van de Nederlanden verschilde van dat van andere landen

1588

• Republiek der Zeven Verenigde Provinciën
• Geen koning, geen centraal bestuur
  

Regenten

• Rijke koopmannen die bestuursmacht kregen
  
• in stedelijke, gewestelijke en plattelandsbesturen
• verdeelden de baantjes in een kleine kring van families

De Staatskundige situatie in de Republiek

Generaliteitslanden:  Landen veroverd op de Spanjaarden. 

Voorbeelden: 

• Noord-Brabant.
• Zeeuws-Vlaanderen
• Limburg

Leg uit wat de rol was van een stadthouder.

Johan van Oldenbarnevelt (1568-1619)

Johan de Witt 

(1653-1672)

Raadspensionaris 

voorzitter van de Staten van Holland en Zeeland

Stadhouder

• opperbevelhebber van leger en vloot
  
• meebeslissen over benoeming van nieuwe regenten
• 1650-1672 stadhouderloos tijdperk

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Stadhouder

Rijke burgerij

Arme burgers

Regenten

Middenstanders

Rijksstudio

• Maak een account aan voor de volgende les 

Je kan het volgende kenmerkend aspect in je eigen woorden uitleggen: ‘De bijzondere plaats in staatkundige opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.’

Een bloeiende economie

17de eeuw was voor Nederland een economische bloeiperiode genaamd de Gouden Eeuw. 

Dit kwam door de handel. 

Na de val van Antwerpen werd Amsterdam de belangrijkste stapelplaats van Europa. 

Dit kwam doordat veel rijke kooplieden geld, contacten en deskundigheid meenamen naar Amsterdam

Een bloeiende economie

De groei van de welvaart en handel had ook invloed op de:

• Huisnijverheid
• Landbouw.
• Internationale status van steden en producten. 

Culturele bloei

Tijdens de gouden eeuw beleefde Nederland ook cultureel een gouden eeuw. 

Bijvoorbeeld: 

• Rembrandt van Rijn
• Johannes Vermeer
• Frans Hals
• Jan Steen

Noem de 3 kenmerken van de bijzondere kunst in de Republiek.

Culturele bloei

Verschil tussen kunst in de Republiek en rest van Europa: 

• Kunst was in Europa vooral voor vorsten, adel en de kerk. 
• In de Republiek waren het vooral burgers die kunst kochten. 
• Kunst in Europa werd vooral geloof of belangrijke dingen uitgebeeld. 
• In de Republiek werd vooral dagelijkse dingen uitgebeeld. 

Culturele bloei

Wetenschap kreeg de Republiek ook een vooraanstaande rol: 

De Republiek kon zo groot worden omdat in Nederland geestelijke vrijheid groot was. 

Leg het verschil uit tussen gewetensvrijheid en godsdienstvrijheid

Culturele bloei

In de Republiek was geen godsdienstvrijheid, maar er was wel gewetensvrijheid. 

Dit betekende dat je mocht geloven wat je wilt, maar je mocht niet alle geloven in het openbaar belijden. 

Rijksstudio

• Zoek straks in de Rijksstudio 4 schilderijen uit de Gouden Eeuw

Uit de Nederlanden

portret 

landschap

zeegezicht

 stilleven

1 portret (burger of schutters)
1 landschap
1 zeegezicht
1 stilleven

Je kan het volgende kenmerkend aspect in je eigen woorden uitleggen: ‘De bijzondere plaats in staatkundige opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.’

Huiswerk: paragraaf 6.2. 

1. Maken paragraaf 6.2. 
2. Leren leerdoelen 6.2.