De laatste illusie

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Les 1: Introductie

Liefde

RSG Enkhuizen

Iris Smit

[e-mail]

2024-2025

Atheneum Leerjaar 4 - beeldend semester 1

Deze les is een praktijkopdracht voor Kunst Beeldend op de RSG Enkhuizen.

Voor meer informatie, mail [e-mail]

Klik hier voor de syllabus (2025).

Exameneisen Kunst Beeldend 

Domein A, Vaktheorie: 

Subdomein A1: beeldend werk van kunstenaars en vormgevers

De kandidaat kan mede op basis van bronnenmateriaal het beeldend werk van kunstenaars en vormgevers beschrijven, onderzoeken en interpreteren, rekening houdend met visies, doelen, tijd, plaats, functie, kunstopvattingen, normen en waarden en de historische ontwikkeling.

Subdomein A2: Beeldend werk van kunstenaars en vormgevers in relatie tot het eigen beeldend werk van de kandidaat.

De kandidaat kan beeldend werk van kunstenaars en vormgevers onderzoeken in relatie tot het eigen beeldend werk.

Subdomein A3: Eigen beeldend werk

De kandidaat kan eigen beeldend werk en werkproces beschrijven en beargumenteerd evalueren

Domein B

Exameneis Kunst Beeldend Praktijk: 

De kandidaat kan probleemstellingen met betrekking tot zowel autonome als toegepaste beeldende kunst en vormgeving onderzoeken en de daaruit ontwikkelde ideeën in een beeldende verwerking uitvoeren, daarbij beeldende middelen aanwenden in een doelgericht werkproces en het werk zo presenteren dat de beschouwer inzicht krijgt in het werkproces.

De opdracht:

Maak een beeldend kunstwerk binnen het hoofdthema liefde.

Binnen dit thema heb je keuze uit vier sub-thema's.

Duur: 3 blokken (1 semester)

Presentatie: januari

1. Je kan een probleemstelling en/of thema onderzoeken en de daaruit ontwikkelde ideeën in een beeldende verwerking uitvoeren. 
   
   
2. Je kan beeldende middelen toepassen in een doelgericht werkproces.
   
   
3. Je kan jouw werk zo presenteren dat de kijker inzicht krijgt in jouw werkproces.
   
   
4. Je kan beeldend werk van andere kunstenaars en vormgevers onderzoeken in relatie tot jouw eigen beeldende werk.
   
   
5. Je kan jouw eigen beeldende werk en werkproces beschrijven en beargumenteerd evalueren.
   

Leerdoelen

1. Je leert hoe je jouw waarnemingen, ervaringen, gevoelens, gedachten, fantasieën en/of ideeën in beelden kan vormgeven in beeldend werk.
   
   
2. Je leert beeldende mogelijkheden van diverse materialen / technieken te onderzoeken.
   
   
3. Je leert beeldaspecten bewust te hanteren om jouw ideeën vorm te geven.

Leerdoelen beeldende middelen

SLO

 Ze leren beeldende mogelijkheden van diverse materialen / technieken te onderzoeken en ontdekken dat zij beeldaspecten bewust kunnen hanteren om hun ideeën vorm te geven. Daarbij leren leerlingen de drie componenten die de basis vormen voor beeldend vormgeven op elkaar te betrekken: betekenis-vorm-materie.

Kunstenaars verwerken al eeuwenlang hun emoties in de werken die zij maken. Liefde, haat, verdriet, schuld: soms zijn ze heel duidelijk te zien, soms moet je het vinden in subtiele symboliek. 

Deze lessenserie laat je kennismaken met emoties in de kunsten, met een nadruk op het thema 'Liefde' in de breedste zin van het woord.

Uiteindelijk kies je een subthema binnen dit thema en ga je zelf aan de slag met het creëren van een beeldend kunstwerk.

Theoretische context

De aankomende periode krijg je een aantal kunstenaars of kunstwerken te zien die op hun eigen manier passen bij het thema. 

Dit wordt gedaan onder het kopje: 

Inspiratie

Een brede kijk op liefde

Egon Schiele

1890-1918

Expressionisme

www.avrotros.nl

Link naar aflevering:

https://www.avrotros.nl/archive/man-en-kunst-egon-schiele-portret-van-edith-08-04-2019~9kkifyee/

Kijkvraag

Bekijk beide werken van Schiele. De presentator zegt dat het schilderij van Edith een uniek werk is in het Oefre van Schiele, bijvoorbeeld omdat er geen naakt in zit en het werk is niet provocerend. Het werk komt zelfs lief over. Verklaar a.d.h.v. de verschillend in de vormgeving waarom het portret van Edith als liever overkomt dan het zelfportret van Schiele.

Dit schilderij is een huwelijksportret van politicus Johan de Witt (1625-1672) en zijn vrouw Wendela
Bicker (1635-1668). 

Kijkvraag

Zijn zij uit liefde of plicht getrouwd, denk je? Hoe kun je dat aan het schilderij zien?

Natasja Kensmil (2020)

Natasja Kensmil, twee delen van 'Het Huwelijksportret van Johan de Witt en Wendela Bicker', 2020, Dordrechts Museum, c/o Pictoright Amsterdam 2023.

Notitie: voorbeelden van Museum Dordrecht

Bas Kosters (2016)

Bas Kosters, Love is all alone, 2016, courtesy Bas Kosters, foto's: Marc Deurloo.

Kijkvraag

Leg uit hoe Bas Kosters in dit kunstwerk troost probeert te vinden na het overlijden van zijn vader.

(Klik op het plusje rechtsboven voor meer uitleg over het werk.)

Bas kosters, Love is all alone, 2016. Na het overlijden van zijn vader in 2015 naait Bas Kosters, modeontwerper en kunstenaar, een wandkleed van de nagelaten kleding. Op het grote kleed naaide Kosters een kleinere jas, als een soort cocon om in weg te kruipen.

Bas Kosters die wordt omhuld door zijn wandtapijt, vervaardigd uit de nagelaten kleding van zijn overleden vader. 

Keuzeopdracht 1:

• Probeer twee verschillende vormen van liefde in één kunstwerk uit te beelden. Denk bijvoorbeeld aan: liefde en seks, romantische liefde en vriendschappelijke liefde, moederliefde en broederliefde, etc.
  
  
• Om inspiratie op te kunnen doen kun je kijken naar het volgende kunstwerk: "I promise to love you" (slide 4).
  
  
• Laat beide kanten van de liefde in één creatief werk terugkomen. Dit kan van alles zijn: een tekening of schilderij, een collage, sculptuur, digitaal werk, filmpje, performance, dans,  kledingstuk, meubel(ontwerp)...
  

Keuzeopdracht 2:

• Kies één vorm van liefde uit (bijv. (groot)ouderliefde, broeder-/zusterliefde, romantische liefde, liefde voor een vriend(in) etcetera). 
  
  
• Neem een object dat van deze persoon is (geweest) en verwerk dit tot een monument van jouw liefde voor deze persoon. Dit kan van alles zijn: een tekening of schilderij, een collage, sculptuur, digitaal werk, filmpje, performance, dans, kledingstuk, meubel(ontwerp)...
  
  
• Als je het voorwerp niet hiervoor wil gebruiken, kun je er ook een deel van gebruiken of er bijv. een foto/scan van maken en deze gebruiken.

Huiswerk

Les 2

Liefde  en het leven - een verslag

1. Je kan een probleemstelling en/of thema onderzoeken en de daaruit ontwikkelde ideeën in een beeldende verwerking uitvoeren. 
   
   
2. Je kan beeldende middelen toepassen in een doelgericht werkproces.
   
   
3. Je kan jouw werk zo presenteren dat de kijker inzicht krijgt in jouw werkproces.
   
   
4. Je kan beeldend werk van andere kunstenaars en vormgevers onderzoeken in relatie tot jouw eigen beeldende werk.
   
   
5. Je kan jouw eigen beeldende werk en werkproces beschrijven en beargumenteerd evalueren.
   

Leerdoelen

1. Je leert hoe je jouw waarnemingen, ervaringen, gevoelens, gedachten, fantasieën en/of ideeën in beelden kan vormgeven in beeldend werk.
   
   
2. Je leert beeldende mogelijkheden van diverse materialen / technieken te onderzoeken.
   
   
3. Je leert beeldaspecten bewust te hanteren om jouw ideeën vorm te geven.

Leerdoelen beeldende middelen

SLO

 Ze leren beeldende mogelijkheden van diverse materialen / technieken te onderzoeken en ontdekken dat zij beeldaspecten bewust kunnen hanteren om hun ideeën vorm te geven. Daarbij leren leerlingen de drie componenten die de basis vormen voor beeldend vormgeven op elkaar te betrekken: betekenis-vorm-materie.

De aankomende periode krijg je een aantal kunstenaars of kunstwerken te zien die op hun eigen manier passen bij het thema. 

Dit wordt gedaan onder het kopje: 

Inspiratie

Liefde  en het leven - 

een fotografisch verslag

Afbeelding uit 'The ballad of sexual dependency' van Nan Goldin. 

Nan Goldin

Ballad of Sexual Dependency (1985) 

Afbeelding uit 'The ballad of sexual dependency' van Nan Goldin. 

Dit is The Hug uit de serie van Nan Goldin, de afbeelding waar ze over praat in videofragment 2. 

Tengbeh Kamara

Yes, I do - Tentoonstelling 2023

Tentoonstelling

Hoe kun je gelukkig zijn in je liefdesleven? Imitatie is de gemakkelijkste weg. Doe iemand na die de liefde lijkt te hebben die jij zoekt.

Maar daar ligt meteen al wel een probleem. In deze tijd van ironie, bindingsangst en keuzestress, een tijd waarin meer huwelijken voortijdig stranden dan standhouden, en app-ontwikkelaars hun geld verdienen door ons constant te stimuleren om vooral de vluchtige, lichamelijke kant van liefde te consumeren. Niet dat met dit laatste per se iets mis is – maar, zo kan een hele batterij filosofen, sociologen en romanschrijvers je in koor toebrullen, een vervanging voor romantische liefde is het niet.

Afbeelding: Tengbeh Kamara (2023, voor Nieuw Dakota)

 https://tengbehkamara.com/yes-i-do-for-nieuw-dakota

Quote van de website van Kamara:

This project was an ode to my partner, Sophie Engels, as a part of a group exhibition with 5 other couples at Gallery Nieuw Dakota fall/winter 2023. Each couple consisted of two artists creating a work for each other. 

Ook van Tengbeh Kamara: Tessel in Cyberspace

Tengbeh Kamara (1996) is een fotograaf gevestigd in Amsterdam. Diens werk gaat vaak over thema’s die henzelf aangaan, zoals gender, seksualiteit en identiteit. Tengbeh exposeerde in verschillende steden in Nederland, en is op dit moment te zien bij een expositie over de Gay Games in Het Amsterdam Museum. Naast eigen projecten werkt Tengbeh veel voor organisaties op het sociaal-maatschappelijke vlak, zoals onder andere COC, Transgender Netwerk Nederland, en Greenpeace. Tengbeh maakte al vaker korte video’s, maar het project “Tessel in Cyberspace” is de eerste keer dat die aan de slag is gegaan als regisseur. Het opzetten van de webserie, samen met diens vrienden Casper en Tessel, was een uitdaging, een leerproces, maar uiteindelijk vooral een hele hoop plezier.

https://npo.nl/npo3/3lab/makers/tengbeh-kamara

Afbeeldingen voor: YES I DO 

Bron: Nieuw Dakota 

Tentoonstelling

Hoe kun je gelukkig zijn in je liefdesleven? Imitatie is de gemakkelijkste weg. Doe iemand na die de liefde lijkt te hebben die jij zoekt.

Maar daar ligt meteen al wel een probleem. In deze tijd van ironie, bindingsangst en keuzestress, een tijd waarin meer huwelijken voortijdig stranden dan standhouden, en app-ontwikkelaars hun geld verdienen door ons constant te stimuleren om vooral de vluchtige, lichamelijke kant van liefde te consumeren. Niet dat met dit laatste per se iets mis is – maar, zo kan een hele batterij filosofen, sociologen en romanschrijvers je in koor toebrullen, een vervanging voor romantische liefde is het niet.

De groepstentoonstelling Yes, I Do bij Nieuw Dakota viert de romantische liefde. Je krijgt kunstwerken van vijf ‘geslaagde’ liefdeskoppels voorgeschoteld die als voorbeeld kunnen dienen voor je eigen liefdesleven. Ze hebben individueel hun inspiratie gezocht in datgene wat hen het meest vertrouwd is: de relatie met hun wederhelft.

Kijkvraag

Welke verschillen en welke overeenkomsten zie je tussen het werk van Nan Goldin en het werk van Tengbeh Kamara?

Je mag zowel de vormgeving als de voorstelling gebruiken in je antwoord.

Tijdens de les / huiswerk

• Scroll door de foto's in jouw fotogalerij. Kies hieruit de foto's die jou het meeste aanspreken. Het hoeven geen mooie foto's te zijn, maar foto's waar jij iets mee hebt.
  
  
• Kies uit jouw galerij vervolgens 10 tot maximaal 20 foto's en verzamel die in een mapje. 
  
  
• Laat jouw foto's printen en knip ze uit. Neem de uitgeknipte foto's mee naar de les. 
  (Let op: er zijn mensen die jouw foto's gaan zien, dus probeer minimaal 10 foto's te hebben waarbij jij je comfortabel voelt om ze te delen. Overige foto's mag je natuurlijk in je dummy plakken).

U

Uitleg

Nan Goldin legde haar leven vast door middel van snap shots. Haar foto's geven blijk van haar liefde voor haar vrienden, haar omgeving en voor het leven. 

Onbewust (of bewust) leg jij ook momenten vast die je graag wilt herinneren, die je grappig vindt of waar je een emotie bij voelt. 

Jullie gaan op zoek naar de foto's die jullie het meest aanspreken. 

Hierbij hoef je NIET specifiek opzoek naar een bepaald type foto, kies simpelweg welke foto's jou het meest aanspreken of waar jij het meest mee hebt.

Huiswerk na les 2

De aankomende periode krijg je een aantal kunstenaars of kunstwerken te zien die op hun eigen manier passen bij het thema. 

Dit wordt gedaan onder het kopje: 

Les 3

Liefde +

L.A. Raeven - Annelies

De aankomende periode krijg je een aantal kunstenaars of kunstwerken te zien die op hun eigen manier passen bij het thema. 

Dit wordt gedaan onder het kopje: 

Inspiratie

Liefde  + technologie

L.a. Raeven - Annelies

De aankomende periode krijg je een aantal kunstenaars of kunstwerken te zien die op hun eigen manier passen bij het thema. 

Dit wordt gedaan onder het kopje: 

Inspiratie

Liefde  + de psyche

Die Erwartung - Hedendaagse uitvoering van de opera van Arnold Schönberg (1909).

Expressionistische opera

Samenvatting verhaal, scene 1

Op een maanverlichte nacht verschijnt een vrouw aan de rand van een donker en onheilspellend bos, op zoek naar haar geliefde. Verwarde emoties en gedachten, springend van uitingen van angst voor het bos naar herinneringen aan de tuin van haar geliefde met zijn bloemen. De natuur volgt haar emoties: een krekel zingt, de maan verandert haar contouren in spookbeelden.

Samenvatting verhaal, scene 2

Op een maanverlichte nacht verschijnt een vrouw aan de rand van een donker en onheilspellend bos, op zoek naar haar geliefde. Verwarde emoties en gedachten, springend van uitingen van angst voor het bos naar herinneringen aan de tuin van haar geliefde met zijn bloemen. De natuur volgt haar emoties: een krekel zingt, de maan verandert haar contouren in spookbeelden

Samenvatting verhaal, scene 3

De vrouw komt in het bos op een open plek. Weer wordt ze overvallen door hallucinaties over een zwart schepsel met honderd handen, vervolgens een kruipend wezen met grote gele ogen. Ze is zeer angstig.

Samenvatting verhaal, scene 4

De vrouw komt warrig en bebloed door het lopen door het bos bij een weg, bij een afgesloten huis beschenen door de maan. Alles ziet er dood en beangstigend uit en zij is er zeker van dat de vrouw in het huis haar niet zal binnenlaten. Als ze bij een bank komt waar ze op wil gaan zitten, raakt haar voet een lijk waar nog bloed uit druppelt. 

Samenvatting verhaal, scene 4

Maar in tegenstelling tot de eerdere verschijningen verdwijnt deze niet. Als ze aan het lichaam gaat trekken ziet ze dat het haar geliefde is. Ze spreekt het lichaam toe, vraagt hem te spreken en wakker te worden. Haar gedachten gaan weer naar haar slaapkamer, vervuld van bloemengeur als ze op haar geliefde wacht. Maar hij is al drie dagen niet meer geweest, en ook daarvoor was hij altijd gehaast en bezet geweest. 

Samenvatting verhaal, scene 4

Maar hij is al drie dagen niet meer geweest, en ook daarvoor was hij altijd gehaast en bezet geweest. Langzaam realiseert zij zich dat hij dood is, en haar medelijden verandert dan in wrok en zij vervloekt hem en schopt zijn levenloze lichaam. Bij het dageraad beseft zij de strekking van haar verbintenis: haar hele wereld zat in hem, alle kleur ervan zat in zijn ogen. Haar lot is nu om alleen in de duisternis te blijven.

"In Erwartung is het doel om in slow motion te laten zien wat gedurende een enkele seconde van maximale geestelijke opwinding gebeurt{...}'

Hoe wordt liefde in Die Erwartung (1909) uitgebeeld?

Die Erwartung - Hedendaagse uitvoering van de opera van Arnold Schönberg (1909).

Expressionistische opera

De aankomende periode krijg je een aantal kunstenaars of kunstwerken te zien die op hun eigen manier passen bij het thema. 

Dit wordt gedaan onder het kopje: 

Inspiratie

Liefde  + hekel

Koos Buster - Sierborden van bijna alles wat ik niet leuk vind (2020)

De opdracht:

Maak een beeldend kunstwerk binnen het hoofdthema liefde.

Binnen dit thema heb je keuze uit 6 opdrachten.

Duur: 2 blokken 

Presentatie: januari

Keuzeopdrachten 

1. Maak een beeldend kunstwerk bij een lied dat gaat over (het verlies van) liefde.

3. Maak een serie beeldende werken die uitlegt wat liefde is.

4. Maak een illustratie bij een gedicht met het thema liefde.

2. Maak een beeldend werk dat de liefde van de toekomst laat zien.

5. Maak een beeldend kunstwerk waarin je een wereld laat zien waarin geen liefde aanwezig is.

6. Maak een beeldend kunstwerk waarin je laat zien waar je absoluut geen liefde voor hebt.

De eisen:

1. Je werkt a.d.h.v. het creatief proces: oriëntatie, onderzoek, uitvoering en reflectie.
2. Je experimenteert tijdens het onderzoek om tot nieuwe oplossingen te komen. 
3. Bij jouw onderzoeksfase betrek je tenminste drie kunstenaars/kunstwerken die jou inspireren. Dit is terug te zien in jouw dummy.
4. Jouw thema (dat ontstaat vanuit jouw opdracht) komt duidelijk naar voren in jouw beeldende werk(en). 
5. Je legt jouw proces vast in je dummy, dmv schetsen / foto's / teksten / experimenten, etc. Hiermee biedt je een uitgebreide inzage in je proces.