5.2 Het hormoonstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Deze les

- Voorkennis

- Uitleg over hormonen

- Opdrachten maken

Leerdoelen

5.2.1 Je kunt beschrijven op welke manieren hormonen de cellen van weefsels en organen kunnen beïnvloeden.

5.2.2 Je kunt de werking van hormoonklieren beschrijven en uitleggen hoe doelwitorganen op de hormonen reageren.

Voorkennis hormonale regeling

Voorkennisvragen. 

Juist of onjuist:

a. De darmholte behoort tot het inwendige milieu.

b. Alleen cellen met de juiste receptor kunnen reageren op een hormoon.

c. Als hormoon A de aanmaak van hormoon B stimuleert en hormoon B remt de aanmaak van hormoon A, dan spreken we van positieve terugkoppeling.

d. Hormonen worden door het lichaam getransporteerd via het bloed.

e. Door homeostase blijft de lichaamstemperatuur van een organisme grotendeels gelijk.

a. onjuist

b. juist

c. onjuist

d. juist

e. juist

Hormonen

Homeostase --> communicatie tussen cellen 

nodig --> door hormonen.

- gemaakt door hormoonklieren

- vervoer via bloed naar:

Doelwitorgaan: bevat receptoren

waaraan het hormoon kan binden.

Reactie van doelwitorgaan wordt bepaald door:

- hormoonconcentratie

- aantal hormoonreceptoren op/in de cellen

Type klieren:

- Endocrien = direct aan bloed (secretie). Dit 

is een hormoonklier.

- Exocrien = afgifte via afvoerbuis (excretie).

Bij bijv. zweet en speeksel.

Hormoonklieren

De werking van een aantal hormonen + waar ze worden geproduceerd

-> staat ook in BINAS 89A!

Belangrijk: hypofyse. Hormoonklier in de hersenen!

Hypothalamus regelt de secretie van hormonen door de hypofyse.

Aan de slag (eerste 10 min. in stilte)

Maken: 

5.2 Opdracht 10 t/m 14

Klaar? 

- maak een 'braindump'  van blz. 15 en 16

- Teken een plaatje bij de stof van blz. 15 en 16

- Maak een begrippenlijst + mindmap van de begrippen in 5.2

of: ga leren voor de S.O. van vrijdag.

Deze les

- Voorkennis

- Uitleg over hormonen

- Opdrachten maken

Wat hebben hormonen te maken met

- een kater?

- reuzengroei

- dwerggroei

Leerdoelen

5.2.1 Je kunt beschrijven op welke manieren hormonen de cellen van weefsels en organen kunnen beïnvloeden.

5.2.2 Je kunt de werking van hormoonklieren beschrijven en uitleggen hoe doelwitorganen op de hormonen reageren.

Voorkennis

1. Wat is de formule van de verbranding van glucose?

2. De hypothalamus regelt de secretie van hormonen door de ... 

3. Welke organen zorgen voor de vorming van urine?

4. Hormoonklieren zijn (endocriene/exocriene) klieren.

5. Welke twee factoren beïnvloeden de mate van reactie van een doelwitorgaan?

6. Waar ligt de schildklier?

1. O2 + glucose --> CO2 + water

2. hypoyfse

3. nieren

4. endocriene

5. hormoonconcentratie en aantal hormoonreceptoren

6. In de hals, voor het strottenhoofd, tegen de luchtpijp.

Aansturen van hormonen vanuit hersenen

Voorkwab (adenohypofyse) en achterkwab (neurohypofyse):

• FSH en LH
• GH = groeihormoon
• TSH = thyroïd stimulerend hormoon
• Oxytocine
• ADH = antidiuretisch hormoon
• ACTH = adrenocorticotroop hormoon

Groeihormoon: regelt groei en ontwikkeling. Puberteit: beendergroei. Te veel? --> reuezengroei. Te weinig? --> dwerggroei.

Antidiuretisch hormoon (ADH)  werkt op nieren

- resorptie water naar bloed --> minder urine

- regelt osmotische waarde bloed

Alcohol remt ADH --> veel vocht verloren -->

uitdroging lichaam --> kater.

(diurese = urine volume)

De schildklier

Aansturing via TSH vanuit de hypofyse 

--> schildklier maakt dan de thyroxine (schildklierhormoon) --> zorgt voor stofwisseling + groei en ontwikkeling bij kinderen.

Jodium nodig voor de vorming van thyroxine.

 

Waar staat de 'R' in 

TRH voor?

TSH --> aanmaak thyroxine --> 

veel thyroxine in bloed --> remt

aanmaak/secretie TSH --> minder

aanmaak thyroxine door

schildklier.

Wat voor terugkoppeling is dit?

Thyroxine: stimuleert verbranding glucose (stofwisseling).

Bij kinderen: stimuleert de groei/ontwikkeling van beenderstelsel en ontwikkeling centrale zenuwstelsel.

Te veel? intensiteit stofwisseling neemt toe --> gewichtsverlies, meer eetlust en rusteloosheid.

Te weinig? intensiteit stofwisseling neemt af --> gewichtstoename en vermoeidheid.

Lage productie vanaf geboorte --> 

dwerggroei en beperkte geestelijke 

ontwikkeling.

Alvleesklier: eilandjes van Langerhans

• Deze cellen maken de hormonen insuline en  glucagon 
• Deze hormonen hebben invloed op de glucose- concentratie in het bloed

Alvleesklier: exocrien en endocrien. Andere functie?

Wat worden koolhydraten als ze afgebroken worden?

Bloedsuikerspiegel/glucoseconcentratie

Insuline: - cellen nemen glucose op vanuit je bloed 

                   - opgeslagen in je lever en spieren als glycogeen.

• glycogeen = lange keten van glucose.

Glucagon: - glycogeen omzetten  tot glucose

                       - glucose afgeven aan bloed 

Wanneer heb je een hoge bloedsuikerspiegel? En wanneer is deze laag?

Oxytocine + weeën en melksecretie.

Epo + productie rode bloedcellen in rode beenmerg.

EPO

Bijnieren

Produceren adrenaline in stressvolle situaties.

Het zorgt ervoor dat je snel kunt reageren op een situatie.

Adrenaline zorgt ervoor dat:

- de lever/spieren glycogeen omzetten in glucose (+ stofwisseling)

- harts sneller kloppen

- sneller ademen

- verteringsstelsel remmen

- bloedvaten spieren/hersenen verwijden

Aan de slag!

Paragraaf 5.2: opdracht (10 t/m 14) 15 t/m 19

Gebruik BiNaS 89A+C

Klaar? 

- oefenen voor S.O.

Laatste 10-15 minuten: leerdoelencheck (evt. met binas!)

De hypofyse is een ...

1. endocriene klier
2. exocriene klier

In de hersenen ligt een hormoonklier: de hypofyse.
Pieter doet twee uitspraken over de hypofyse:

1. Hormonen uit de hypofyse beïnvloeden de groei
2. Hormonen uit de hypofyse beïnvloeden de stofwisseling
Wat is juist?

1. Geen van beide uitspraken is juist
2. Alleen uitspraak 1 is juist
3. Alleen uitspraak 2 is juist
4. Beide uitspraken zijn juist

Het schildklierhormoon (thyroxine) kan niet gemaakt worden zonder het element jodium (I). Stel dat een patiënt jodiumtekort heeft.
Zal er meer of minder TSH gevormd worden?

1. meer TSH
2. minder TSH

Glucagon zet glycogeen om in ...

Vul de woorden op de juiste plek in.

Lever

daalt

stijgt

glycogeen

glucose

insuline

glucagon

daalt

stijgt

Op welke twee plekken wordt glucose opgeslagen als glycogeen?

Welk hormoon wordt niet in de hypofyse geproduceerd?

1. GH
2. ADH
3. epo
4. FSH

Als er veel resorptie plaatsvindt in de nieren, zal de bloeddruk ...

1. Dalen
2. Stijgen

Nieren

Rode bloedcellen

Rood beenmerg

EPO

Lever

Adrenaline

Bijnier

Geel beenmerg

Als ik meer ADH heb, dan moet ik...

1. meer plassen
2. minder plassen

Adrenaline wordt gemaakt in de ...

Extra (verdieping)

Glycogeen in lever en spieren

Diabetes

Type 1: Het afweersysteem heeft de eilandjes van Langerhans vernietigd of inactief gemaakt -> geen insuline

Type 2: De eilandjes van Langerhans maken te weinig insuline of het lichaam reageert er niet meer goed op. Dit werd vroeger vaak ouderdomsdiabetes genoemd omdat het vaak op latere leeftijd voorkwam. Nu krijgen ook steeds meer jonge mensen het.

Vraag

Wanneer is het lichaam minder gevoelig voor insuline?