1.3 Sociale wetten en kiesrecht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 4

§1.3 Sociale wetten en kiesrecht

Staatsinrichting van Nederland

Herhaling 1.2 

Examenvragen

Uitleg §1.3

Huiswerk 

Deze les 

Nederland werd in 1813 een constitutionele monarchie: een koninkrijk met een grondwet.

De ministers luisterden naar de koning, het parlement had weinig te zeggen.
Kortom: De koning had veel macht.

In 1848 kwam er een nieuwe grondwet, geschreven door Thorbecke. De koning had bijna geen macht meer:

 

De koning werd onschendbaar en er kwam ministeriële verantwoordelijkheid

Nederland werd een parlementaire democratie. 

Het werd pas duidelijk dat de koning geen macht meer had door de Luxemburgse kwestie

Herhaling

Herhaling

Stroming	Kernwoord	Kern
Liberalisme	Vrijheid	Hogere burgerij. Liberalen willen dat mensen zoveel mogelijk vrij zijn. De overheid moet zich niet veel bemoeien met mensen en de economie.
Socialisme	Gelijkheid	Arbeiders. Socialisten vinden dat iedereen gelijkwaardig is. De regering moet armen (arbeiders) helpen met wetten en regels.
Confessionalisme	Geloof	Het geloof moet centraal staan bij het besturen van het land. Er waren twee groepen confessionelen: protestanten en katholieken De protestanten werden ook wel de kleine luyden genoemd

Je mocht in Nederland alleen stemmen als je rijk genoeg was. Dit noemen we het censuskiesrecht.  Vrouwen mochten sowieso niet stemmen. De liberalen hadden de macht in het parlement. De socialisten wilden dit anders. Zij wilden algemeen kiesrecht. 

De opkomst van de industriële revolutie zorgde voor veranderingen in de maatschappij: verstedelijking en de sociale kwestie. Voorbeelden zijn lage lonen, massale werkloosheid, kinderarbeid en slechte woon- en werkomstandigheden. Er waren nog maar weinig sociale wetten die de armen konden helpen.

Een belangrijk conflict tussen liberalen, socialisten en confessionelen was de schoolstrijd. 

De burgers willen in de tweede helft van de 19e eeuw meer gelijke rechten. Dit noem je emancipatie. Om dit voor elkaar te krijgen gaan burgers samenwerken. Hierdoor raakt de samenleving verdeeld in groepen: de verzuiling.

Herhaling

Herhaling

Stroming	Partijnaam	Personen	Algemeen kiesrecht	Vrouwenkiesrecht	Geld voor bijz.onderwijs?
Protestanten Geloof	Antirevolutionaire partij (ARP)	Abraham Kuypers	Ja/nee	Nee	JA!
Liberalen Vrijheid	Liberale Unie	nvt	Nee	Ja	Nee
Socialisten (sociaal-democraten ) Gelijkheid	Sociaal-democratische arbeiderspartij (SDAP)	Pieter Jelles Troelstra	JA!	JA!	Nee
Katholieken Geloof	Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP)	Herman Schaepman	Nee	Nee	JA!

Examenvragen - vraag 1 

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

Examenvragen - antwoord vraag 1 

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

Examenvragen - vraag 2 

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

Examenvragen - antwoord vraag 2 

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

§1.3 Sociale wetten en kiesrecht

A: nieuwe wetten

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

A

Nieuwe wetten

Leerdoel:

Je kan beschrijven hoe sociale wetten werden ingevoerd en hoe het kiesrecht werd uitgebreid.

Begrippen:

caoutchouc-artikel

B

Rechten voor vrouwen

Leerdoel:

Je kan uitleggen waarvoor feministen streden tijdens de eerste feministische golf.

Begrippen:

feminisme

eerste feministische golf

vrouwenkiesrecht

C

Algemeen kiesrecht

Leerdoel:

Je kan uitleggen door welke veranderingen in 1917 en 1919 Nederland een echte democratie werd.

Begrippen:

pacificatie van 1917

evenredige vertegenwoordiging

parlementaire democratie

financiële gelijkstelling openbaar en bijzonder onderwijs

Sommige liberalen veranderden van mening:
 

• Extra armoede door economische crisis in 1873.
• Arbeiders werden uitgebuit + moesten maar leven van liefdadigheid.
• Ze zagen dat armoede niet altijd de schuld was van arbeiders zelf.
  
  --> Toch sociale wetten.

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

A

DeBoze burgers

Nieuwe wetten

Sociale wetten

Kinderwetje van Van Houten (1874)

Onder de 12 jaar niet in fabrieken werken

Ongevallenwet (1901)

Recht op uitkering als je door een ongeval in de fabriek niet meer kon werken

Woningwet (1901)

Woningen moeten aan bepaalde voorschriften voldoen
(bijv. ramen, eigen wc)

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

A

DeBoze burgers

Nieuwe wetten

1887: wijziging grondwet: censuskiesrecht afgeschaft.

--> nieuw grondwetsartikel; gaf mannen met ‘kentekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand’ kiesrecht.

 

 Het kiesrecht werd uitgerekt, net als rubber.

-->        caoutchouc-artikel. (is Frans voor rubber)

Hierdoor konden steeds meer mannen (met een huis, bepaald inkomen, bepaald bedrag aan huur)   stemmen.
(Van 11% in 1848 naar 65% van de mannen in 1913.)

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

A

DeBoze burgers

Nieuwe wetten

Hieronder staan vier sociale wetten. Geef bij elke wet een korte uitleg.

De Armenwet

Het Kinderwetje van Van Houten

De Ongevallenwet

De Woningwet

Hieronder staan vier sociale wetten. Geef bij elke wet een korte uitleg.

De Armenwet

Het Kinderwetje van Van Houten

De Ongevallenwet

De Woningwet

§1.3 Sociale wetten en kiesrecht

B: Rechten voor vrouwen 

19e eeuwse beeld van de vrouw:

• Rijke vrouw verzorgt thuis gezin. 
• Arme vrouw werkte, verdiende minder dan de man
• Getrouwde vrouwen mochten niet zonder toestemming van man geld uitgeven
• Vrouwen mochten niet doorleren
• Vrouwen mochten bepaalde beroepen niet uitoefenen

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

B

DeBoze burgers

Rechten voor vrouwen

Opkomst feminisme. 

Feministen strijden voor gelijke rechten en kansen voor vrouwen (vrouwenemancipatie)

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

B

DeBoze burgers

Rechten voor vrouwen

Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs waren bekende feministen.

Hoorden bij de eerste feministische golf
 

• 1889: Drucker richtte de VVV (Vrije Vrouwen Vereeniging) op. Deze vereniging wilde dat mannen en vrouwen voor de wet gelijk zouden worden.
• Later richtten Drucker en Jacobs samen de VvVK op (Vereeniging voor Vrouwen Kiesrecht)
• De eerste feministen kwamen ook op voor toelating tot hoger onderwijs

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

B

DeBoze burgers

Rechten voor vrouwen

De meningen over het vrouwenkiesrecht (het recht van vrouwen om te stemmen (actief kiesrecht) en gekozen (passief kiesrecht) te worden) verschilden:
 

• Socialisten steunden het, maar vonden algemeen mannenkiesrecht belangrijker: de arbeider gaat voor de vrouw
• De confessionelen vonden het maar niets: politiek was iets voor het gezinshoofd (de man)
• Liberalen waren verdeeld: de meesten wilden kiesrecht voor vrouwen

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

B

DeBoze burgers

Rechten voor vrouwen

Aletta Jacobs

Strijdt voor vrouwen

§1.3 Sociale wetten en kiesrecht

C: Algemeen kiesrecht

1917:

• deel liberalen wilde algemeen kiesrecht
• liberalen, socialisten, confessionelen besloten om voor elkaars wensen te stemmen.
• de grondwet werd met tweederde meerderheid aangenomen
• Dit wordt de pacificatie van 1917 genoemd (pacificatie betekent vrede)

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

C

DeBoze burgers

Algemeen kiesrecht

Veranderingen grondwet 1917:
 

• Algemeen kiesrecht
• Passief kiesrecht voor vrouwen
• Financiële gelijkstelling openbaar en bijzonder onderwijs
• evenredige vertegenwoordiging

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

C

DeBoze burgers

Algemeen kiesrecht

Algemeen kiesrecht

Alle mannen die ouder waren dan 23 jaar mochten stemmen.
 

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

C

DeBoze burgers

Algemeen kiesrecht

Financiële gelijkstelling openbaar en bijzonder onderwijs

• Overheid betaalde nu ook het bijzonder onderwijs. 
• Einde schoolstrijd

Evenredige vertegenwoordiging

• Districtenstelsel wordt vervangen door stelsel van evenredige vertegenwoordiging.
• Aantal procent stemmen = aantal procent zetels in de kamer
• Nu konden kleine partijen ook een zetel krijgen. Dit heeft als nadeel dat samenwerken soms erg lastig is. 

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

C

DeBoze burgers

Algemeen kiesrecht

1917: vrouwen passief kiesrecht. Vrouwen waren wel verkiesbaar, maar mochten niet stemmen.

1919: actief kiesrecht voor vrouwen

Vanaf dit moment is NL een volledige parlementaire democratie

§1.3

Sociale wetten en kiesrecht

C

DeBoze burgers

Algemeen kiesrecht

app.nos.nl

Examenvragen

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

Examenvragen

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

Examenvragen

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(2 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

Examenvragen

Zes personen:                                     Zes politieke organisaties:

1. Drucker                                             A ARP

2.Jacobs                                               B Liberale Unie

3.Kuyper                                               C RKSP

4.Schaepman                                     D SDAP

5.Thorbecke                                         E VVV

6.Troelstra                                             F VvVK

Zet de personen en organisaties
op de juiste plaats in het schema

	Persoon	Politieke organisatie
Confessionelen
Feministen
Liberalen
Socialisten

Zes personen:                                     Zes politieke organisaties:

1. Drucker                                             A ARP

2.Jacobs                                               B Liberale Unie

3.Kuyper                                               C RKSP

4.Schaepman                                     D SDAP

5.Thorbecke                                         E VVV

6.Troelstra                                             F VvVK

Zet de personen en organisaties
op de juiste plaats in het schema

	Persoon	Politieke organisatie
Confessionelen
Feministen
Liberalen
Socialisten

Examenopdrachten bespreken

Examenopdrachten bespreken

Examenopdrachten bespreken

Examenopdrachten bespreken

Aan het einde van de 19e eeuw werden er sociale wetten ingevoerd:
Kinderwetje van Van Houten, Ongevallenwet, Woningwet.

Het caoutchouc-artikel zorgde ervoor dat steeds meer mannen kiesrecht kregen.

Feministen strijden voor gelijke rechten en kansen.
Tijdens de Eerste Feministische Golf streden Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs voor o.a. vrouwenkiesrecht.

De pacificatie van 1917 zorgde voor een aantal veranderingen van de grondwet: 

• De financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs
• Algemeen mannenkiesrecht
• Evenredige vertegenwoordiging

Afsluiting