Les 3 - hofstelsel

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 1

Les 3 

Het hofstelsel

Lesdoelen

Je kan uitleggen:

• Wat een domein is
• Wat horigheid is
• Hoe de landbouw was georganiseerd
  
• Hoe het hofstelsel werkte
• Welke sociale groepen er waren

Tijdens het Romeinse Rijk

Steden

Landbouw

Bestuur

Leger

Na het Romeinse Rijk

Steden

Landbouw

Bestuur

Leger

Is hier sprake van verandering of continuiteit in de geschiedenis?

Waarom?

Het Domein

In de middeleeuwen was bijna iedereen een boer

Boeren werkten op het land, maar dat was vaak niet van hen

Dit was vaak van een rijke heer of van een klooster

Dit gebied van de heer werd het domein genoemd

Wat is een domein?

1. Kasteel van de leenheer
2. Land waar de leenmannen wonen, vlakbij het grote huis van de leenheer.
3. Al het gebied van Karel de Grote
4. Landgoed dat wordt bewerkt volgens het hofstelsel.

Wie was de baas van een domein?

1. Een horige
2. Een vrije boer
3. Een heer
4. De Romeinse keizer

De horige

De boeren op het domein waren geen slaven

Maar ze waren ook niet echt vrij

Zo mochten ze bijvoorbeeld niet weg zonder toestemming

Deze halfvrije boeren noemen we horigen

Komt van het oude woord "ghehorich" wat gehoorzamen betekent. Horigen waren dus gehoorzaam (aan de heer)

Wat is geen reden om horige te worden?

1. Armoede
2. Vrijheid
3. Honger
4. Onveiligheid

Wat zijn horigen?

1. Boeren die op het gebied van de graaf werken.
2. Boeren die hun eigen stuk land hebben.
3. Ridders die voor de graaf vechten
4. Boeren met een uitstekend gehoor.

Waarom horige worden?

De boeren kozen er vaak voor om horige te worden

Dit deden ze omdat het een onveilige en arme  tijd was

De heer kon de boeren beschermen

In ruil daarvoor deden ze klusjes voor de heer: herendiensten

Hij had wapens en een burcht (kasteel)

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

Het hofstelsel

Het domein werd soms ook wel het hof genoemd

De horigen werkten dus op het hof van de heer

Daarvoor gaf de heer bescherming op het hof

Deze afspraak noemen we het hofstelsel

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

De eerste kastelen waren gemaakt van...

1. Steen
2. Hout
3. Beton

Waar werden de kastelen voor gebouwd?

1. Voor bescherming
2. Om lekker te wonen
3. Om te laten zien hoe rijk je bent.
4. Voor de koning

Wat was het doel van een kasteel?

1. Zorgen dat de graaf genoeg te eten had.
2. Zodat koeien een goede droge plek hadden.
3. Zorgen dat rovers een schuilplek hadden.
4. Zorgen dat mensen een veilige plek hadden.

Waarom moest er in een kasteel veel voedsel zijn?

1. Vanwege de hoge belastingen
2. Zo kan je het tijdens een aanval langer vol houden
3. Vanwege de grote feesten van de heer
4. Dit was om de horigen eten te geven

Van wie was het land, het vee en het kasteel?

1. Van de mensen zelf.
2. Van niemand.
3. Van de landheer.
4. Van Ollie B. Bommel.

Vul aan:
Een kasteel werd vaak op een heuvel gebouwd omdat ...

1. ...je dan van ver vijanden aan kon zien komen. Dan kon je je makkelijker beschermen.
2. ...je dan van ver vrienden aan kon zien komen. Dan kon je je makkelijker beschermen.
3. ...je dan van dichtbij vijanden aan kon zien komen. Je kon je dan makkelijker overgeven.
4. ...je dan van dichtbij vrienden aan kon zien komen. Je kon je dan sneller voorbereiden op hun komst.

Begrippen 

• domein
• heren
• horigen 
• hofstelsel
• herendiensten
• stand
• privileges
• heerlijke rechten 

Filmpje

Horigen

Een horige is een

1. Boer die geen eigen grond had
2. Een boer die vrij was

Hoe noemen we de werkjes die de horigen moesten doen?

1. Ridderwerken
2. Herendiensten
3. Herenwerken
4. Ridderdiensten

De 3 standen in de middeleeuwen zijn

1. Boeren, geestelijken en edelen
2. Boeren, advocaten en koningen
3. Geestelijken, burgers en ridders
4. Edelen, reizigers

Wat hoorde niet bij de plichten van een horige boer?

1. het betalen van pacht
2. het beschermen van de heer in tijden van oorlog
3. het blijven wonen op het domein
4. het verrichten van herendiensten

Hofstelsel = boeren krijgen bescherming in ruil voor grond, voedsel en klusjes.

1. Onjuist
2. Juist

Alleen de boeren moesten belasting betalen, adel en geestelijken niet.

1. waar
2. niet waar

Geen belasting hoeven betalen is een voorbeeld van een privilege.

1. waar
2. niet waar

Maken:

Maak taak 12, opdrachten 5 t/m 10