Thema 4 Evolutie B5 Onderzoek naar evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 4 Evolutie

B5

Onderzoek naar evolutie

Leerdoelen B5

4.5.1 Je kunt enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap noemen.

4.5.2 Je kunt verschillen en overeenkomsten herkennen tussen organen en orgaanstelsels van de mens en van verschillende diersoorten.

4.5.3 Je kunt een stamboom aflezen en construeren.

Onderzoeksmethoden

Evolutietheorie biedt een verklaring voor waarnemingen verkregen uit:

1. Vergelijking van de bouw van organismen (vergelijkende anatomie)
2. Biochemische analyses
   
3. Fossielen (extra)

biologiepagina.nl

Samenvattend

Homologe organen vertonen een overeenkomst in bouw die voortkomt uit eenzelfde embryonale ontstaanswijze. De verschillende functies zijn ontstaan als aanpassing aan een verschillend milieu (divergentie/divergente evolutie). 

Analoge organen hebben door aanpassing aan hetzelfde milieu een vergelijkbare functie, maar een totaal verschillende bouw. Deze is ook niet terug te vinden in een gemeenschappelijke voorouder (convergentie/convergente evolutie).

Rudimentaire organen

Als organen hun functie verloren hebben in de loop van de tijd, kunnen deze nog wel aangelegd worden, maar zich niet verder ontwikkelen: rudimentaire organen.

Deze hebben ook een gelijke embryonale ontstaanswijze en duiden dus ook op een gemeenschappelijke voorouder.

Samenvattend

• Homologe organen vertonen een overeenkomst in bouw die voortkomt uit een zelfde embryonale ontstaanswijze. 

• Verschillende functies zijn ontstaan als aanpassing aan een verschillend milieu. 

• Analoge organen hebben eenzelfde functie, maar een totaal verschillende bouw. Deze is ook niet terug te vinden in een gemeenschappelijke voorouder.

Maak opdracht 67 t/m 69

Evolutionaire genetica

Argumenten die pas de laatste halve eeuw verzameld zijn:

•  In alle cellen vindt mitose en meiose op dezelfde manier plaats
• Organismen worden uit dezelfde stoffen opgebouwd. Hoe groter de overeenkomst in stoffen, hoe groter de verwantschap.
  

Maar veel nauwkeuriger:

• DNA-analyse: DNA van mensen wordt enkelstrengs gemaakt en ander enkelstrengs DNA wordt toegevoegd. Mate van reageren wordt bepaald.

Cladistiek

• cladistiek/cladisme = methode om organismen in te delen in groepen genaamd clades (grieks 'klados'=tak).
• clade = een gedeelde voorouder en alle evolutionaire nakomelingen
• Binnen een clade zie je gedeelde eigenschappen met dank aan de gedeelde voorouder. 

Voorbeeld

• clade (= tak)
  

- een groep organismen met overeenkomstige voorouder

• splitsingspunten in cladogram      

- boven splitsing verschillen clades slechts verschillend in één kenmerkende eigenschap

• splitsingspunt: gemeenschappelijke voorouder

• Hoe meer naar links hoe langer geleden. Hoe langer geleden, hoe kleiner de verwantschap

Voorbeeld 2

Opdracht 8 - Bron 16

• Welk uniek homoloog kenmerk delen de schildpadden, slangen, hagedissen, krokodillen en vogels volgens dit cladogram? - een gat in de schedel onder de oogkas
• Hoe heet deze groep in dit cladogram? reptilia
• Hoeveel clades zie je in het cladogram?12, elk blauw puntje vertegenwoordigt de voorouder met het unieke kenmerk dat de voorouder en de andere dieren in die clade gemeenschappelijk bezitten. Er zijn 12 van die puntjes.
• Mag je uit dit cladogram de conclusie trekken dat vogels meer verwant zijn aan krokodillen dan aan hagedissen? Licht toe.Ja, want vogels en krokodillen hebben meer gemeenschappelijke unieke homologe kenmerken dan vogels en hagedissen. Of: ja. Want de vogels en krokodillen delen een gemeenschappelijke voorouder die ze niet delen met de hagedissen.
• 
  

Fossielen

• Fossielen zijn versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten.
• Door paleontologie leveren deze veel informatie, zoals de ouderdom van het gesteente, hoe het fossiel behandeld moet worden.
• Gidsfossielen zijn fossielen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode en daardoor tijdsbepaling leveren.

https:

Trilobiet

Gidsfossiel voor het Cambrium

Extra: afstamming mens

• De mens stamt niet af van de mensapen, we hebben wel een gemeenschappelijke voorouder. Van hieruit hebben de apen zich ontwikkeld en als aparte groep de mensen.

• Fossielen (versteende overblijfselen of afdrukken in gesteente) hebben veel geleerd over de ontwikkeling van de mens.

• Een belangrijke stap was het rechtop gaan lopen en koken van ons eten.

Cladogram/stamboom

https:

Huiswerk 

• Leer B5 en maak opdracht 70 t/m 78
• Oefen de flitskaarten van B5
• Maak Test Jezelf B5

Klaar?

Neem de context 'Tweelingen' door en maak 

opdracht 79 t/m 82

Thema klaar? Maak de Samenhang 'Alleen mutanten smullen van softijs' en sluit het thema af met de Oefentoets en de Examenopgaven!

Waar begon het leven op aarde waarschijnlijk?

1. In de ruimte
2. In de lucht
3. In het water
4. Op het land

Wat is evolutie?

1. het veranderen van gedaante bij een organisme
2. ontwikkeling die een organisme tijdens zijn leven doormaakt
3. het ontstaan, veranderen en/of verdwijnen van soortenThis is a correct answer
4. het groter worden van een populatie

Wat is geen onderdeel van de evolutietheorie?

1. veranderingen in genotype
2. Natuurlijke selectie
3. Ontstaan van nieuwe soorten
4. Verandering in fenotype

Wat is geen voorbeeld van het evolueren van een soort?

1. Giraffen hebben door de eeuwen heen een langere nek gekregen
2. ijsberen hebben steeds lichtere vacht gekregen
3. kikkers zijn vanuit eitjes in kikkervisjes veranderd
4. berkenspanners (vlinders) hebben donkere vleugels gekregen

Hoe planten meercellige schimmels zich voort?

1. Door zaden
2. Door deling
3. Door sporen
4. Door uitlopers

Wat is een voorbeeld van een stroming die evolutie en schepping probeert te combineren?

1. Degeneratie
2. Neodarwinisme
3. Naturalisme
4. Intelligent design

Wat wordt er bedoeld met "Survival of the fittest"?

1. De best aangepaste organismen overleven
2. Als je te weinig sport ga je dood
3. De snelste organismen overleven
4. De best aangepaste organismen overleven en planten zich voort.

Extra uitlegvideo nodig?