basis Plaattektoniek

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Endogene krachten op Aarde

Platentektoniek basis

Leerdoelen

Je kunt:

• beschrijven op welke manieren de aardplaten ten opzichte van elkaar bewegen;
  
• de drie oorzaken van de plaatbewegingen noemen en beschrijven;
  

wat is platentektoniek

1. het verklaren van aardbevingen en vulkanen
2. het verklaren van de bewegingen van aardplaten

convectiestromen

de platen drijven op de convectiestromen

isostasie: drijvend evenwicht op mantel

Waardoor vinden de convectiestromen plaats

1. Door de platen die drijven
2. Door de afkoeling en opwarming van magma
3. Door vulkanisme in de mantel
4. Door afbreken en opbouwen van magma

Een voorbeeld van endogene krachten zijn de convectiestromen.

1. Juist
2. Onjuist

Wat is geen juiste plaatbeweging

1. divergentie
2. convergentie
3. transform
4. convectie

een grote ijskap van kilometers dik kan de isostasie beinvloeden?

1. klopt
2. klopt niet

een grote bergketen, daar zakt de plaat ook ietwat de mantel in door isostasie

1. klopt
2. klopt niet

Platentektoniek

Platentektoniek is het bewegen van platen. Bij breuklijnen en op de randen van aardplaten treden bewegingen op, als volgt:

1. Divergente plaatbewegingen            van elkaar af
2. Convergente plaatbewegingen        naar elkaar toe
3. Transforme plaatbewegingen            langs elkaar

3 type plaatbeweging

• Oceanische platen en continentale platen 

Oceanische plaat en de continentale plaat

De oceanische plaat is dunner dan de continentale plaat.

• De oceanische plaat is zwaarder (basalt) dan de continentale plaat (graniet).

Continentale plaat

Oceanische plaat

Wat wordt NIET veroorzaakt door plaatbewegingen?

1. seizoenen
2. aardbevingen
3. vulkanen
4. tsunami's

Transform: langs elkaar....wat komt daar voor?

1. tsunami
2. vulkaan
3. aardbeving

divergentie: uit elkaar, wat komt daar voor?

1. tsunami
2. vulkaan
3. zware aardbeving

continentaal plat = continent onder water

www.edudigi.nl

Platen (schollen), continentale en oceanische plaat

Platen (schollen), continentale
en oceanische plaat

Breuklijnen en gevolgen

1. Transversaal/transform: langs elkaar --> heftige aardbevingen
2. Divergent: uit elkaar
   2.1: 2 oceanische platen --> mid-oceanische rug
   2.2: 2 continentale platen --> slenk --> oceaan
3. Convergent: naar elkaar toe
   3.1: 2 continentale platen --> plooiingsgebergte, (heftige) aardbevingen
   3.2: 1 oceanische en 1 continentale plaat: oceanische duikt onder continentale --> subductie, vulkanen (explosief door taai magma!), eilanden, trog, aardbevingen, tsunami
   3.3: 2 oceanische platen: oudste plaat duikt onder jongere plaat --> subductie (let op de plaat waar eilanden/land op ligt dit is de lichte, dus jongere plaat). Gevolgen: zie 3.2
   

Convergente beweging: 

Platen bewegen naar elkaar toe

3 manieren:

1. 2 continentale platen botsen: Plooiingsgebergte
2. Een oceanische en continentale plaat botsen: Subductie
3. 2 oceanische platen botsen: Subductie

Plooiing

Als 2 continentale platen botsen, gaan ze plooiien (oftewel kreukelen) Er onstaat een gebergte.

Gebergten zoals de Alpen ontstaan op deze manier. Er kunnen zware aardbevingen onstaan bij deze beweging.

Subductie

Bij subductie verdwijnt de zware oceanische plaat onder de lichtere continentale plaat. De oceanische plaat smelt wanneer deze weer in de mantel komt.

Bij deze beweging onstaan gebergten zoals de Andes. Deze beweging kan zware aardbevingen veroorzaken. Een ander kenmerk is dat er vulkanen ontstaan bij deze beweging.

Diepzeetrog

Een diepzeetrog is de plek waar de oceanische korst onder de continentale korst verdwijnt. 

Dit is een hele diepe plek in de oceaan. De diepste diepzeetrog is de Marianentrog, vlakbij Japan. Die trog is ongeveer 11 kilometer diep.

Wegduikende platen

• Plaatbewegingen veroorzaken niet alleen aardbevingen, maar ook vulkanen. 
• Regel: hoe dieper in de aarde komt, hoe hoger de temperatuur wordt. Een onderduikende plaat smelt gedeeltelijk. Er ontstaat magma dat opstijgt en vulkaanuitbarstingen veroorzaakt.
• Dit kan zowel bij twee oceanische platen, als bij een continentale plaat en een oceanische plaat. De zwaarste plaat duikt weg!

Plooingsgebergte

Gebergte waarvan de gesteentelagen plooien vertonen. Deze plooiingen ontstonden meestal door de werking van endogene krachten. Bijv. botsingen van twee continententale schollen.

Diepzeetroggen

Diepzeetroggen zijn super diepe inzinkingen van de zeebodem. Troggen bevinden zich altijd langs plaatgrenzen. Er moet sprake zijn van een convergente beweging, waarbij twee platen naar elkaar toe bewegen. Hier zal dus één plaat onder de andere duiken en afsmelten, dit noem je subductie.

Aantekening

Divergente beweging:

Platen bewegen uit elkaar

2 manieren:

1. oceanische platen bewegen uit elkaar: Mid-Oceanische-Rug (MOR)
2. continentale platen bewegen uit elkaar:

MOR

Bij een Mid-Oceanische-Rug bewegen 2 oceanische platen uit elkaar. Tussen die platen onstaat een ruimte (een spleet) Door die spleet komt magma uit de aarde. Dit is dus een soort vulkaan. (spleetvulkaan)

Wanneer de magma uit de aarde is stolt het snel omdat het onder water is en het daar koud is. 

Mid-oceanische rug(MOR)

Een voorbeeld van een mid-oceanische rug is de Mid-Atlantische rug in de Atlantische Oceaan. De mid-oceanische ruggen spelen een belangrijke rol in het proces van platentektoniek. Bij de ruggen bewegen verschillende tektonische platen van elkaar af. Het gevolg is dat er een ruimte ontstaat tussen de platen, deze ruimte zal worden opgevuld door magma uit de asthenosfeer (de laag in de Aarde onder de lithosfeer). De magma zal aan het oppervlak stollen, waardoor hier nieuwe oceanische lithosfeer zal worden gevormd. Dit zorgt ervoor dat op mid-oceanische ruggen veel vulkanisme voorkomt.

Spreidingszone?

Omdat de platen uit elkaar blijven bewegen, zal het proces door blijven gaan, waarbij steeds nieuwe lithosfeer worden gevormd bij de oceaanruggen. Men noemt in de platentektoniek een mid-oceanische rug daarom een spreidingszone. Het proces waarbij op spreidingszones oceanische korst wordt gevormd wordt oceanische spreiding genoemd.

Opdracht 5a t/m e

Breukgebergten

Breukgebergten ontstaan waar twee continentale platen uiteen drijven. Een

deel van het gebied langs de breuk komt omhoog (horst) of zakt weg (slenk).

Breuklijnen en gevolgen

1. Transversaal/transform: langs elkaar --> heftige aardbevingen
2. Divergent: uit elkaar
   2.1: 2 oceanische platen --> mid-oceanische rug
   2.2: 2 continentale platen --> slenk --> oceaan
3. Convergent: naar elkaar toe
   3.1: 2 continentale platen --> plooiingsgebergte, (heftige) aardbevingen
   3.2: 1 oceanische en 1 continentale plaat: oceanische duikt onder continentale --> subductie, vulkanen (explosief door taai magma!), eilanden, trog, aardbevingen, tsunami
   3.3: 2 oceanische platen: oudste plaat duikt onder jongere plaat --> subductie (let op de plaat waar eilanden/land op ligt dit is de lichte, dus jongere plaat). Gevolgen: zie 3.2
   

Samenvattend: de plaatbewegingen en gevolgen voor de lithosfeer

Ancient Earth globe

Op de volgende site kun je zien hoe de aarde er miljoenen jaren geleden uitzag. 

Wat zie je als je kijkt bij het landschap dat je gaat onderzoeken?

dinosaurpictures.org

Botsing twee oceanische platen

Leerdoelen

Als je deze paragraaf hebt bestudeerd, kun je:

• beschrijven op welke manieren de aardplaten ten opzichte van elkaar bewegen;
  
• de drie oorzaken van de plaatbewegingen noemen en beschrijven;
  

koppel de begrippen met de juiste cijfers

1

2

3

4

5

convectiestromen

vorming lithosfeer / divergentie

afkoeling lithosfeer

subductie

lithosfeer duikt weg en smelt op

Zet de begrippen bij de juiste uitleg.

Het bewegen van de aardplaten door de convectiestromen in de aardmantel

Stromingen in de magma die zich bevinden in de aardmantel.

Het vloeibare gesteente in de aardmantel dat rondom de aardkern stroomt.

Krachten die vanuit het binnenste van de aarde komen

Convectiestromen

Magma

Plaattektoniek

Endogene krachten

Het bewegen van aardkorstplaten noemen we?

1. Plaatgrenzen
2. Plaattektoniek
3. Aardmantel
4. Vulkanisme

Als er geen plaattektoniek zou bestaan dan...…..

1. Was er maar 1 continent
2. stond alles onder water

Wat is de drijvende kracht achter de plaattektoniek?

1. Convergente stromingen
2. Convergentie stromingen
3. Connectie stromingen
4. Convectie stromingen

Als platen divergeren ontstaat er

1. een gebergte
2. een oceaan
3. een rivier
4. een tsunami

Als de ene plaat onder de andere duikt noemen we dat

1. Divergeren
2. Convergeren
3. Subductie
4. Transforme breuk