Les 1: De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

De Verlichting

Verlichting

'Periode (18e eeuw) waarin een kritische houding ontstond tegenover geloof en traditie en een groot vertrouwen in de mogelijkheid de wereld rationeel te doorgronden.'

Europa 18e eeuw

verschillende bestuursvormen:

- absoluut vorst(Frankrijk)

- regenten en stadhouder (Republiek)

- koning en parlement (Engeland)

traditie en geloof (nog) erg belangrijk (dogmatisch).

Wetenschappelijke Revolutie

systematisch kennis verwerven:

- rationalisme (verstand)

- empirisme (waarneming)

gevolgen:

- ontdekking van natuurwetten

- vooruitgangsgedachte

Verlichting

Rationalisme leidt tot een ideale samenleving:

- sociale verhoudingen

- rechtspraak

- politiek

- godsdienst

- economie

Sociale verhoudingen

Uitgangssituatie:
- veel ongelijkheid

- standensamenleving

Verlichte denkers:

- alle mensen hebben natuurrechten

- gelijkheid voor alle achtergestelde groepen

- vrijheid voor individuele burger

Rechtspraak

Uitgangssituatie:
- lijfstraffen

- bewijzen in rechtspraak vaak onbetrouwbaar

Verlichte denkers:

- straffen moeten doel dienen

- mensen moeten hun leven kunnen verbeteren

- geen lijstraffen/doodstraf

Politiek

Uitgangssituatie:
- absolutisme

- koning en parlement

- regenten

Verlichte denkers:

- sociaal contract (John Locke) vv

- volkssoevereiniteit (Jean-Jacques Rousseau)

- Trias Politica (Charles Montesquieu)

Sociaal contract

Uitgangssituatie:

vorst heeft absolute macht door droit divin

Locke

contract tussen burgers en vorst:

* burgers dragen taken over aan vorst

* vorst beschermt burgers door wetgeving

* als een vorst dit niet goed doet, mag hij afgezet worden

John Locke (1632-1704)

Volkssoevereiniteit

Uitgangssituatie:

vorst heeft absolute macht door droit divin

Rousseau

* alle mensen zijn gelijk

* soevereiniteit ligt bij het volk

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)

Locke en Rousseau

Locke

volk = adel + rijke burgers

(Engeland)

Rousseau
volk = alle burgers

(Frankrijk)

uitgangspunt:

alle mensen zijn gelijk

dus: volkssoevereiniteit

uitgangspunt:

beperkte groep burgers vormen het volk

Trias Politica

Kenmerken:
- uitvoerende macht (regering)

- wetgevende macht (parlement)

- rechterlijke macht (rechtspraak)

DEMOCRATIE

Godsdienst

Uitgangssituatie:
- (natuur)rampen zijn een straf van God

- De Bijbel is de waarheid/leidend 

- bijgeloof

Godsdienst

Verlichte denkers:

- mechanistisch wereldbeeld/deïsme

- religieuze tolerantie (Voltaire) vv

- scheiding kerk en staat

- God is de schepping (Spinoza) vv

Francois-Marie Arouet (Voltaire) (1694-1778)

Baruch Spinoza (1632-1677)

Economie

Uitgangssituatie:

mercantilisme

Verlichte denkers:

economisch liberalisme

- vrije markteconomie

- laisser faire politiek

> burgers moeten op verstandige wijze eigen belang nastreven

Adam Smith (1723-1790)

In 1759 verscheen zijn The Theory of Moral Sentiments, waarin hij zijn ethiek uiteenzet. Het werk kan gezien worden als de voorbereiding op de The Wealth of Nations. Waar in The Wealth of Nations de meest rechtvaardige samenleving het resultaat is van burgers die op verstandige wijze hun eigen belang nastreven, blijkt uit Theory of Moral Sentiments dat dat eigen belang wel gezien moet worden in het kader van de verantwoordelijkheden van die burger. Met andere woorden, het eigenbelang van de kapitalistische samenleving is volgens Smith niet gebaseerd op egoïsme, maar op zorg voor anderen, vanuit een goed begrip van de eigen positie.

Radicale en gematigde Verlichting

Radicale Verlichting: kleine veranderingen nastreven

- balans zoeken tussen oude en nieuwe ideeën

Gematigde Verlichting: grote veranderingen nastreven

- democratie, vrijheid en gelijkheid vormen de basis van de samenleving

Durf te denken!

Immanuel Kant (1724-1804)

- waarschuwde voor radicalisme:

* kan leiden tot intolerantie

- waarschuwde voor ongeduld:

* Verlichting is traag proces

- waarschuwde voor teveel optimisme:

* beperkingen aan vrijheid van het individu

* we kunnen niet alles weten

Verspreiding van de ideeën

- brieven

- publicaties (tijdschriften, boeken)

- discussies in koffiehuizen en salons

Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?

De ideale samenleving is gebaseerd op:

- vrijheid

- gelijkheid

* sociale verhoudingen: geen standensamenleving

* rechtspraak: geen lijfstraffen / eerlijk bewijs
* politiek: sociaal contract / volkssoevereiniteit / Trias Politica

* godsdienst: religieuze tolerantie

* economie: liberalisme