Voorbereidende les - algemeen

• Geschiedenis
• Basisschool
• Groep 5-8

Ontdek het planetarium!

Wat zie je hier?

Je zag net het bijzondere plafond in de woonkamer van Eise Eisinga.

Plafond

Aan het einde van de les:

• Weet je wie Eise Eisinga was.
• Weet je wat een Planetarium is.
• Weet je in welke tijd Eisinga leefde.
• Ben je goed voorbereid op je bezoek aan   het Planetarium.

Lesdoelen

Wie was Eise Eisinga?

Eise werd geboren in 1744 in Dronrijp. 

Wie was Eise Eisinga?

Zijn geboortehuis staat er nog steeds!

Wie was Eise Eisinga?

De vader van Eise had een beroep dat nu niet meer bestaat. Je ziet het hiernaast. Wat denk je dat hij deed?

Tip

Wie was Eise Eisinga?

De vader van Eise was wolkammer. Als je vader wolkammer was kon je tot je 12e naar school. Daarna moest je het vak van je vader leren. Zo ging dat ook bij Eise. 

Een wolkammer kreeg de wol van de schapen binnen en waste, kamde en verfde de wol. Daarna konden mensen het spinnen en de draden gebruiken om er kleding van te maken. Op de afbeelding zie je twee mannen aan het wolkammen.

Wie was Eise Eisinga?

Maar Eise was heel slim en zijn ouders wisten dat. Dus mocht hij één keer per week naar Franeker lopen om daar les te krijgen in wiskunde en sterrenkunde. 

Vraag

Hoe lang zou het ongeveer duren om van Dronrijp naar Franeker te lopen?

Antwoord

Bijna anderhalf uur!

Wie was Eise Eisinga?

Eise maakte een heleboel aantekeningen tijdens zijn lessen. 

Hier zie je wiskunde-aantekeningen. Eise moest een heleboel sommetjes maken.

Teken jij weleens een lachend gezichtje in de zon? Dat deed Eise ook! Kijk maar naar de aantekeningen van zijn lessen sterrenkunde.

Wie was Eise Eisinga?

Omdat de vader van Eise 'maar' wolkammer is, kan Eise niet studeren aan de universiteit.  

Wolkammers kamden niet alleen wol, maar verfden dit ook. Hier zie je een brief van Eise waarin hij wol in verschillende kleuren meestuurt, in de hoop deze te verkopen.

In 1786 trouwt Eise en samen met zijn vrouw Pietje verhuist hij naar Franeker, waar hij zijn eigen wolkammerij begint.

Het planetarium

Eise kan dan wel geen sterrenkunde studeren, toch is hij er in zijn vrije tijd veel mee bezig.

In 1774 bedenkt Eise dat hij een planetarium gaat bouwen. Gewoon in zijn eigen woonkamer.

Wat is een planetarium?

1. Een nagebouwd model van de aarde
2. Een nagebouwd model van de zon en de planeten.
3. Een soort klok waarop je de stand van de maan kunt zien.
4. Een soort kalender waarop je kunt zien welke dag het is.

Het planetarium

Een planetarium is een nagebouwd model van de zon en de planeten en wordt gebruikt om uit te leggen hoe deze ten opzichte van elkaar bewegen.

Een Planetarium zag er vroeger vaak zo uit. In het midden zie je de zon, met op verschillende afstanden de planeten eromheen. Eise maakt ook een planetarium, maar dan eentje in zijn plafond!

Het planetarium

Om het Planetarium te bouwen verlaagt Eise zijn plafond in de woonkamer en maakt daarboven een raderwerk. Het raderwerk bestaat uit zo’n 60 houten tandwielen met ijzeren pinnen als tanden. 

Hoeveel ijzeren pinnen gebruikt Eise voor zijn planetarium?

1. Ongeveer 60
2. Ongeveer 600
3. Ongeveer 6000
4. Ongeveer 16.000

Het planetarium

Het duurt zes jaar om het hele planetarium te bedenken en bouwen. En nog eens een jaar om het te schilderen. In 1781 is het planetarium af. 

Je ziet hier het leitje waar Eise al zijn ingewikkelde berekeningen op maakte. Je kunt deze bekijken in het Planetarium!

Het planetarium

Het Planetarium is zo bijzonder dat het gelijk beroemd is. Mensen reizen uit verschillende landen om het te komen bekijken. En zelfs de koning (Willem I) brengt een bezoek aan Eises woonkamer.

In welke tijd bouwde Eise zijn Planetarium? Sleep het Planetarium naar het juiste tijdvak.

Tijd van ontdekkers en hervormers (1500-1600)

Tijd van regenten en vorsten

 (1600-1700)

Tijd van pruiken 

en revoluties

 (1700-1800)

Tijd van burgers 

en stoommachines

 (1800-1900)

Het planetarium

De planeten in het planetarium draaien net zo snel (of langzaam) om de zon als in het echt. Eén kleine klok zorgt er samen met acht gewichten voor dat alles kan bewegen.

Het planetarium

 Dat ziet er ongeveer zo uit:

Het planetarium

Ook al is het planetarium al meer dan 200 jaar geleden gebouwd, het laat nog steeds de goede stand van de planeten zien!

Ook kun je zien welke dag het is, welke datum, welk jaar en hoe laat het is.

Het planetarium

Elk jaar op 31 december verschuift de jaarplank. Dat ziet er zo uit:

Het planetarium

Het planetarium van Eise Eisinga is het oudste nog werkende planetarium ter wereld! En jullie komen het binnenkort bekijken.

.

Wat zou jij nog over Eise Eisinga of het Planetarium willen weten?

Museuminspecteur

Kom je als jezelf? Of als museuminspecteur?

https://www.museumkids.nl/

Tot snel!