HFF - De wereld onder hoogspanning

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

De wereld onder hoogspanning

Hoofdstuk 7

7.1 Van wereldoorlog naar Koude Oorlog

7.2 Aan de leiband van Moskou

7.3 Europese samenwerking

7.4 Het einde van de Koude Oorlog

Supermachten <1914 vóór WO I

Britse Rijk (oranje)     Franse Rijk (rood) 

Russische Rijk (geel)    Duitse Rijk (groen) 

Italiaanse Rijk (paars)      Oostenrijk-Hongarije (roze)

Supermachten <1939 vóór WO II

Britse Rijk (oranje)      Franse Rijk (blauw)
Sovjet-Unie (rood)      Verenigde Staten (groen)

Voorgeschiedenis: Vermindering supermachten

Supermachten >1945 na WO II / in Koude Oorlog

Westblok (VS + bondgenoten) (blauw)
Oostblok (USSR + bondgenoten) (rood)     

* overigen, geen samenwerking (groen)

• Verenigde Staten & bondgenoten (blauw)
• Sovjet-Unie & satelietsstaten (rood)
  
  
  = twee (2) in totaal

Voorgeschiedenis: Vermindering supermachten

Europese grootmachten zijn na WO II verzwakt > golf van Aziatische en Afrikaanse landen die onafhankelijk worden > H8

bv: Indonesië (Nederland onder druk gezet door VS)

• Verenigde Staten & bondgenoten (blauw)
• Sovjet-Unie & satelietsstaten (rood)
  
  
  = twee (2) in totaal

Voorgeschiedenis: Vermindering supermachten

Kenmerken Koude Oorlog

• Periode van koude/kille relatie tussen VS en USSR

• Geen directe oorlog VS en USSR, 
  wel indirect (Korea, Vietnam)

• Grote spanningen en angst in de wereld (bv. rond Cubacrisis)
  
  
• Beide landen hebben namelijk veel krachtige kernwapens

Kenmerken Koude Oorlog

• Beide landen geloven in hun eigen (economische) systeem

• Beide landen willen in de wereld hun eigen systeem verspreiden
  
  
• Er ontstaat een wapenwedloop en conflictgebied: Duitsland en specifieker Berlijn

• Wie: Churchill (GB), Roosevelt (VS), Stalin (USSR)
• Wat: Regeringsleiders die samenwerkten om Nazi-Duitsland te verslaan en de toekomst van de wereld te bespreken wanneer de Tweede Wereldoorlog voorbij zou zijn
• Waar: Conferentie van Teheran (1943), Moskou (1944) en Jalta (1945)
• Wanneer: 1943-1945
• Waarom: Nazi-Duitsland leek op den duur verslagen te gaan worden, zo kwam samenwerking tot stand (gezamenlijke vijand)

Voorgeschiedenis: De Grote Drie

1945: Conferentie van Jalta, afspraken:

• Oprichting Verenigde Naties (VN)

• Democratische regeringen Europa (wens VS en GB)

• Straffen oorlogsmisdadigers en denazificatie van Duitsland
  
  
• Verdeling Europa in invloedssferen en bezettingszones: Duitsland en Berlijn

1945: Oprichting VN, afspraken:

• 193 landen worden lid
  
  
• Veiligheidsraad:

5 permanente leden
(VS, GB, Frankrijk, China, USSR)

10 wisselende leden

• De 5 permanente leden hebben het vetorecht. Hiermee kunnen ze ten alle tijden een plan blokkeren.

• Zo nodig kan er een leger geformeerd worden  (blauwhelmen)

1945: Verdeling van Duitsland, afspraken:

• Duitsland (tijdelijk) niet meer zelfstandig
  

• Vier bezettingszones onder leiding van: Frankrijk, GB, de USSR en VS
  

• Berlijn wordt ook in vier zones verdeeld
  

• Reizen tussen bezettingszones is geen probleem
  

• Vergeet dit ook niet: Berlijn ligt in de bezettingszone van de Sovjet-Unie
  

Berlijn is, net als Duitsland, verdeeld in 4 bezettingszones. Omdat Berlijn in de Sovjet-zone ligt, liggen de Berlijn-bezettingszones van Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten dus ook in de Sovjet-zone.

1945: begin van de Koude Oorlog

• Geen gezamenlijke vijand meer: Nazi-Duitsland verslagen

• Andere leiders: Truman (VS) en Attlee (GB) vanaf Conferentie van Potsdam (1945)
  
  

• Hierdoor verlopen gesprekken in toenemende mate moeizaam tussen VS en USSR

Containment

• 1945: Opvolger president Roosevelt:
  Harry Truman (VS)
  
  
• Was fel anti-communistisch
  
  
• Relatie tussen Truman en Stalin komt steeds meer onder druk.
  
  
• Containment: Verenigde Staten doen er alles aan om te voorkomen dat communisme zich verspreid.

Wantrouwen Westen

• Stalin vestigt communistische regeringen in Oost-Europa: begin vorming Oostblok, tegen de wens van GB en VS
  
  
• 1949: Het Westen slikt: de USSR heeft eigen atoombom ontwikkeld

Wantrouwen Oosten

• Josef Stalin: paranoïde leider
  

• Teleurgesteld over het uitblijven van een Westers front tot 1944 in WO II
  
  
• 1945: VS / Truman hebben atoombom ingezet tegen Japan (wantrouwen Stalin en USSR)
  
  
• 1947: Trumandoctrine (anti-communisme vanuit Westen)

Wederzijds wantrouwen

• De USSR sluit gebiedsgrenzen naar Westen af: Niemand vanuit Oosten naar het Westen (wantrouwen Westen)
  
  
• Begin van de bouw fysieke grens vanuit communistische landen
  
  
• Churchill (oud premier GB): "Er ontstaat een ijzeren gordijn tussen West- en Oost- Europa"
  

Invloedssferen

Ontstaan West- en Oostblok in Europa. Grens: IJzeren Gordijn.

• USSR heeft invloed op landen die zij veroverd heeft op Duitsland en bondgenoten, bepaald economie en politiek in Oostblok.

• Het Westblok kan niet ingrijpen in Oostblok uit angst voor WO III.
  

Vorming van Oostblok

Alle landen die veroverd waren door de USSR op Duitsland: satellietstaat

• Oost-Duitsland, Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije
  
  
• Communistische dictaturen, dus deelname aan het Oostblok is niet vrijwillig, opgelegd vanuit Moskou
• De Sovjet-Unie bepaald

1948-1949: Blokkade van Berlijn

1. 1948: Invoering D-Mark (munt) in westelijke bezettingszones, tegen wens USSR
   
   
2. USSR sluit alle toegangswegen over land naar West-Berlijn af
   Doel: uithongeren West-Berlijners
   
   
3. De VS, GB en Frankrijk gaan een luchtbrug creëren, vliegtuigen droppen continu voedsel e.d.
   
   
4. 1949: Stalin ziet in dat blokkade zinloos is, USSR heft blokkade op

Conclusie: overwinning Westen, 

voortzetting toenemend wederzijds wantrouwen

Vorming van Westblok

• De VS helpt West-Europa middels het Marshallplan
  
  
• De VS heeft drie belangen om dit te doen:
  
  1. Tegengaan communisme (Trumandoctrine)
  
  2. Het aan zich binden van bondgenoten (vorming Westblok)
  
  3. Economisch terug op de been brengen van West-Europa (handelspartner)
  
  
• Stalin verbied Oostbloklanden Marshallhulp te ontvangen van de Verenigde Staten 

1949: gevolg van
Blokkade van Berlijn 

• mei 1949: Oprichting West-Duitsland (BRD)
  
  
  
  
• oktober 1949: Oost-Duitsland (DDR)

1949: Oprichting NAVO 

• Oprichting Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (Engels: NATO)

• Militair samenwerkingsverband tussen Noord-Amerika en West-Europa tegen het communisme

1955: Oprichting Warschaupact

• Militaire bondgenootschap van de Sovjet-Unie en Oostbloklanden

• Opgericht als reactie op toetreding van BRD tot de NAVO

Leider: Verenigde Staten (VS): 

Democratie

Kapitalisme en vrijheid

Vrijemarkteconomie

Leider: Sovjet-Unie (USSR): 

Dictatuur

Communisme en gelijkheid

Planeconomie

Ideologische verschillen Westblok en Oostblok

0

7.2 Terreur onder Stalin

• Iedereen loopt in de USSR en het Oostblok het risico naar een Goelag: strafkamp gestuurd te worden
  
  
• Er vinden schijnprocessen plaats
  
  
• Nieuwe zuiveringen: Stalin laat iedereen doden of verdwijnen die hij beschouwd als een bedreiging, niemand is veilig in de USSR, zelfs trouwe medewerkers

1953: Stalin overlijdt, tot opluchting verschillende partijleden

• Zijn opvolger: Nikita Chroesjtsjov
  
  
• 1956: Chroesjtsjov beschuldigd Stalin van machtsmisbruik: begin van de destalinisatie in de USSR (verwijdering Stalin uit boeken, standbeelden, slachtoffers van Stalin worden hun naam gezuiverd)
   
• Hierdoor: Hoge verwachtingen voor beter toekomst, vooral in Oostblok

0

1956: Uitbreken van de
Hongaarse Opstand

• In Hongarije hoopt de bevolking meer vrijheid te kunnen krijgen
  
  
• Duizenden Hongaarse jongeren protesteren, nieuwe premier Nagy belooft een vrij, democratisch en onafhankelijk Hongarije
  
  
• Chroesjtsjov grijpt in, USSR slaan opstand hard neer door inzet leger, Nagy veroordeeld. Westen: doet niets

1961: De Berlijnse muur

• Veel Oost-Berlijners zien het rijke westen en willen weg. Vooral mensen met een hogere opleiding vluchten naar het westen.

• De Oost-Duitse regering ziet dit als een grote bedreiging voor de toekomst van hun land: Berlijn moet dicht.

1968: De Praagse lente

• 1968: Alexander Dubcek nieuwe leider van Tsjechoslowakije
   
• Dubceck wil verandering: "communisme met een menselijk gezicht", democratische hervormingen, persvrijheid"
  
  
• Breznjev (USSR) accepteert dit niet en grijpt militair in met tanks: Breznjevdoctrine

7.4   Het einde van de Koude Oorlog

tweede helft van de jaren '80

1985: Koerswijziging USSR onder Gorbatsjov

• Invoering Perestrojka 
  (economische hervormingen)
  
  
• Invoering Glasnost (kritiek mogen geven, openheid van de regering)
  
  
• Verandering buitenlands beleid, in harmonie VS: einde wapenwedloop
  
  
• Onbedoeld gevolg: einde van het communisme / Koude Oorlog

Val van de Berlijnse Muur

9 november 1989

Revolutiejaar 1989

De val van het communisme in Oost-Europa:

• 16 november 1989: communistische leider van Bulgarije wordt afgezet
  
• 28 november 1989: communistische partij van Tjechoslowakije staat macht af
  
• 25 december 1989: communistische leider Roemenië wordt terechtgesteld
  
• april 1990: vrije verkiezingen in delen van Joegoslavië

Duitsland wordt herenigd

3 oktober 1990

• Sommigen zien een herenigd Duitsland als een gevaar voor de vrede in Europa. 
• Dat blijkt erg mee te vallen: Duitsland is één van de grote voorvechters voor een sterk Europa.

Einde van de Sovjet-Unie

25 december 1991

• Veel verschillende volken willen niet meer bij de Sovjet-Unie horen. 
  
• In 1991 houdt de Sovjet-Unie dan ook op te bestaan: grote delen van de Sovjet- Unie worden onafhankelijke landen, zoals Oekraïne, Wit-Rusland en Armenië.
  
• Het deel dat nog overblijft gaat verder als Rusland o.l.v. Boris Jeltsin.
  

• 1951: Oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS)
  
  
• 1957: Oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG)
  
  
• 1992: Oprichting van de Europese Unie (EU)

Europese integratie