Basisstof 1: Fenotype en genotype

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 3

Basisstof 1: Fenotype en genotype

Wat gaan we doen?

• Leerdoelen doornemen
• Herhaling
• Uitleg basisstof 1: fenotype en genotype
• Aan het werk!

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan ik...

• Uit een karyogram afleiden hoeveel autosomen en hoeveel geslachtschromosomen er zijn;
• Uitleggen wat trisomie is en hoe het ontstaat;
• De bouw van DNA beschrijven met behulp van de volgende begrippen: dubbele helixstructuur, nucleotide en basenparing

Herhaling/verwerking

• Je krijgt van mij het invulblad over de hormonale regeling bij de vrouw
• Gebruik je BINAS en de aantekeningen/lessonup (geen boek)
• Bestudeer de organen en de fasen betrokken bij de menstruatiecyclus, en schrijf de gebeurtenissen in chronologische volgorde (met oorzaak/gevolg).

Chromosomen

• Genetische eigenschappen van de mens liggen vast op 46 chromosomen (lichaamscel -> celkern);
• 23 van je vader, 23 van je moeder
• Chromosomen komen in paren voor -> in elk paar 1 van je vader, 1 van je moeder
• Aantal verschillende chromosomen noem je n (mens: n=23)

Fenotype

• Onder het fenotype van een organisme vallen alle uiterlijke kenmerken.
• Het fenotype komt tot stand door een combinatie van het genotype en milieufactoren. 
• Bijvoorbeeld: Je hebt een witte huid, maar door de zon word je huid bruin (of rood!)

Genotype

• Onder het genotype van een organisme vallen alle erfelijke eigenschappen van dat organisme.
• Het genotype kan je niet veranderen. 
• Deze informatie komt vast te liggen bij de bevruchting

Genen

• Een gen is een deel van een chromosoom dat de informatie bevat voor één of meer erfelijke eigenschappen (of een deel ervan).
• Bijvoorbeeld bij de erfelijke eigenschap oogkleur zijn al 65 (!) genen betrokken

DNA (DesoxyriboNucelinezuur (Acid))

• DNA is opgebouwd uit vier verschillende bouwstenen: nucleotiden.
• Een nucleotide bestaat uit een fosfaatgroep, desoxyribose (suiker) en een stikstofbase. 
• Er zijn 4 verschillende stikstofbasen

Welke 4 stikstofbasen zijn er? En wat is hun naam? (Kijk in je BINAS)

Welke basen vormen een paar met elkaar?

DNA

• De stikstofbasen in een  gen zijn in een bepaalde volgorde gerangschikt dit in een specifieke volgorde. Dit heet DNA-sequentie.
• Binnen deze volgorde kunnen variaties voorkomen, dat zijn allelen. Hierbij zijn er verschillende vormen van een gen voor ene bepaalde eigenschap.
• Zwart haar/blond haar hebben een andere DNA-sequentie

DNA

• Genen kunnen worden aan- en uitgezet.
• Als erfelijke eigenschappen tot uiting komen, heet dat genexpressie.  
• Staan genen uit, dan heet dat inactivatie. 
• In cellen van je hoofdhuid staan genen aan die betrokken zijn bij de vorming van hoofdhaar. Genen die betrokken zijn bij de vorming van speeksel staan uit.

Van genotype naar fenotype

Gen = stuk DNA dat codeert voor een erfelijke eigenschap (genotype) --> Gen kan vertaald worden in een eiwit --> eiwitten bepalen eigenschappen --> bepalen hoe je eruit ziet (fenotype)

Milieufactoren en modificaties

• Je fenotype is een combinatie van je genotype en milieufactoren.
• Milieufactoren zijn invloeden van buitenaf (licht, lucht, vochtigheid, temperatuur, voeding, ziekte, opvoeding)
• Een verandering van het fenotype noem je een modificatie.
• Denk bijvoorbeeld aan je haar stijlen, verven, krullen etc.

Genotype: Krullen

Fenotype: Krullen (geen modificatie)

Genotype: Krullen

Fenotype: Stijl (wel modificatie)

Milieufactoren en modificaties

• Wanneer een afwijking, aandoening of ziekte in de baarmoeder ontstaat, spreek je van een aangeboren afwijking/aandoening
• Als deze genetisch wordt doorgegeven, spreek je van een erfelijke ziekte. 

Aan het werk!

Wat: Thema 2 afmaken + Basisstof 1 van thema 3

Hoe: Fluisteren met je buur

Tijd: 15 minuten

Hulp: Kijk nog eens in je boek/binas en overleg met je buur. Steek anders je vinger op!

Klaar: Nakijken + verbeteren

Uitkomst: Thema 2 + Basisstof 1 van thema 3 zijn af