VZ 1.1 Wat is een verzorgingsstaat?

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Maatschappijleer

Begrippen bij Maatschappijleer

Waarden = uitgangspunten of principes die mensen belangrijk vinden in hun leven en die ze willen nastreven.
Bijv. eerlijkheid, betrouwbaarheid

Normen = Opvattingen over hoe je op grond van een bepaalde waarde je moet gedragen. 
Bijv. [eerlijkheid] niet stelen, [betrouwbaarheid] niet liegen

Normen en waarden verschillen

• Normen en waarden botsen regelmatig. Tolerantie betekent dat je mensen met andere normen en waarden accepteert.
  
  
• Soms zijn verschillen te groot, dan vind je gedrag van anderen asociaal. Je hoeft niet alles te tolereren.
  

Begrippen bij Maatschappijleer

Kernconcepten:

1. Macht = vermogen om het gedrag van anderen dwingend te beïnvloeden.

2. Sociale ongelijkheid = een ongelijke verdeling van maatschappelijke kansen, inkomen en politieke macht. 
3. Sociale cohesie = de mate waarin mensen door onderlinge bindingen het gevoel hebben bij elkaar te horen.

Begrippen bij Maatschappijleer

Maatschappelijk vraagstuk:

1. Grote groepen in de samenleving ondervinden de gevolgen.
2. Tegengestelde belangen spelen mee.
3. Er is een gemeenschappelijke oplossing nodig. 

Belang = voor- of nadeel dat iemand ergens bij heeft.

Dilemma = lastige keuze uit 2 of meer alternatieven die allemaal duidelijk nadelen hebben. 

Belang

Waarde

MATIG

Ideaal

Ideaal voor de hele samenleving

Voordeel

Gericht op de korte(re) termijn

Gericht op de langere termijn, op het leven

Voordeel voor eigen groep of persoon

Gericht op het vergroten van eigen geluk

Gericht op het vergroten van maatschappelijk geluk

Verschil waarde en belang 

In deze tabel worden de verschillen tussen waarden en belangen weergegeven. De tabel kunnen de leerlingen zelf invullen.

Antwoorden:

Belang

• Voordeel
• Voordeel voor eigen groep of persoon
• Gericht op korte(re) termijn
• Gericht op het vergroten van het eigen geluk

Waarde

• Ideaal
• Ideaal voor de hele samenleving
• Gericht op de langere termijn, op het leven
• Gericht op het vergroten van maatschappelijk geluk

Domeinen van Maatschappijleer

1. Wat is een verzorgingsstaat?

2. Ontstaan verzorgingsstaat

3. Sociale partners en de overheid

4. Verzorgingsstaat, de praktijk

5. Werk en sociale mobiliteit

6. Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt

7. De verzorgingsstaat onder druk

Verzorgingsstaat

• De overheid bemoeit zich actief met de welvaart en het welzijn van haar inwoners.

• Welvaart = de mate waarin mensen over voldoende middelen beschikken om hun behoeften te vervullen.
• Welzijn = de mate waarin mensen tevreden zijn over hun lichamelijke en geestelijke gezondheid.

De overheid heeft sociale grondrechten opgenomen in de grondwet: 
De overheid heeft een inspanningsverplichting, geen resultaatverplichting! 

Verzorgingsstaat

• Solidariteitsgedachte = in een groep of samenleving is er de bereidheid om risico's met elkaar te delen. 
• Overheid: wetten om solidariteit af te dwingen'
  >> bijvoorbeeld uitkeringen verschaffen. 
• Collectief belang = geldt voor meerdere mensen.
  >> het kan jou ook overkomen.
• Collectieve goederen = goederen waarvan 
  niemand uitgesloten kan worden, ook niet 
  degenen die er niet voor betalen. 
  >> dilemma: "free riders"

Wat is een verzorgingsstaat?

1. Een land waar genoeg ziekenhuizen beschikbaar zijn voor de burgers
2. Alle maatregelen die ervoor zorgen dat burgers hun basisbehoeften kunnen vervullen
3. Een land waar de overheid verplicht is om volledig voor haar inwoners te zorgen.
4. Een land waar de overheid de burgers helpt als dat nodig is.

In een groep op samenleving is er de bereidheid om risico's met elkaar te delen.
Welk begrip hoort hierbij?

1. Verzorgingsstaat
2. Solidariteitsgedachte
3. Collectief belang
4. Collectieve goederen

Aan de slag:

• Ga aan de slag met de opdrachten van paragraaf 1 uit je reader. 

1. Wat is een verzorgingsstaat?

2. Ontstaan verzorgingsstaat

3. Sociale partners en de overheid

4. Verzorgingsstaat, de praktijk

5. Werk en sociale mobiliteit

6. Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt

7. De verzorgingsstaat onder druk

Functies van de verzorgingsstaat

1. Verzorgen
   >> het bieden van zorg aan wie dat nodig heeft.
2. Verzekeren
   >> verzekeren tegen verlies van inkomen (Sociale zekerheidsstelsel)
   >> betaald met belastingen.
3. Verheffen
   >> iedereen krijgt de kans om zijn talenten te ontplooien en te ontwikkelen - bijv. via onderwijs, publieke voorzieningen (bibliotheken, musea etc.)
4. Verbinden
   >> zorgt voor verbinding en meer sociale cohesie. 
   - mensen betalen voor elkaar + overheid verkleint sociale ongelijkheid.

Rechten en plichten

In de grondwet staan sociale grondrechten >> overheid moet hier actief naar streven. 

• Voldoende werkgelegenheid.
• Bestaanszekerheid en de spreiding van welvaart.
• De bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu.
• Volksgezondheid, voldoende woongelegenheid en maatschappelijke/culturele ontplooiing.
• Goed onderwijs.

Rechten en plichten

Daar staan ook verplichtingen tegenover:

• Sollicitatieplicht >> invloed op uitkering. 
• Betalen van premies voor verzekeringen

Verschillen in de verzorgingsstaat

Onze verzorgingsstaat is een gevolg van een keuze uit ons verleden:

• Communistische staatsopvatting:
  - Ideaal van gelijkheid
  - Planeconomie: overheid beheert productiemiddelen. 
  - Mislukt in de SU: onderdrukking en geweld >> veel doden.
  - China: lieten planeconomie los >> dus ook totale staatsverzorging (gelijkheid lijkt verdwenen).
• Kapitalistische opvatting:
  - Ideaal van vrijheid
  - Vrijemarkteconomie: overheid grijpt niet actief in economie in.
  - VS: lage belastingen >> eigen verantwoordelijkheid: verzekeren.

Drie typen verzorgingsstaten

Onze verzorgingsstaat zit tussen plan- en vrijemarkteconomie in. Alle verzorgingsstaten zijn gebaseerd op solidariteit en gelijke kansen.

1. Sociaal-democratische verzorgingsstaat: 
- Gelijkheid = belangrijkste waarde. 
- Rol van overheid is groot>> leveren van goederen & diensten.
- Ook wel Scandinavisch model genoemd >> Zweden, Denemarken en Finland
- Hebben flexibele arbeidsmarkt.
- Sociale zekerheid: goed en uitgebreid.

Drie typen verzorgingsstaten

2. Liberale verzorgingsstaat: 
- Liberale waarden als eigen verantwoordelijkheid, vrijheid en particulier initiatief = belangrijk. 
- Rol van de overheid beperkt en die van de markt juist groot. 
- Vooral in Angelsaksische landen, VS en Verenigd Koninkrijk.
- Ondernemingsklimaat = prioriteit / lonen = marktconform / flexibele arbeidsmarkt >> impulsen voor werkgelegenheid.
- Gezondheidszorg & onderwijs = eigen initiatief / verantwoordelijkheid.
- Uitkeringen bestaan wel >> kortdurend. 
- Lage belastingen / premies

Drie typen verzorgingsstaten

3. Corporatistische verzorgingsstaat:
- Mengeling van de twee modellen (sociaaldemocratisch & liberaal)
- Vrije markt flink ingeperkt door sterk ontwikkelde collectieve sector & harmonieuze samenwerking tussen overheid, werkgeversorganisaties en vakbonden. 
- Werknemers goed beschermt tegen risico's van ontslag en ziektes >> betalen verplicht en automatisch pensioenpremies.
- Bescherming van het gezin is in deze staten ook belangrijk >> te zien aan kinderbijslag etc.

En Nederland?

Nederland is een buitenbeentje. 
- Tot 1960 was NL een corporatistische verzorgingsstaat.

- Door o.a. wetten >> meer in de richting van sociaaldemocratische verzorgingsstaat. 

- Laatste jaren: verzorgingsstaat onder druk >> heel duur + marktwerking is ingevoerd (weer liberaal idee). 

Welke functies van de verzorgingsstaat kunnen worden vervuld door het basisinkomen?

WEL functie verzorgingsstaat

GEEN functie verzorgingsstaat

Verzekeren

Vernemen

Verheffen

Verbinden

Verdelen

Verzorgen

Welke van de volgende zinnen is juist?

1. De overheid is door de grondwet verplicht om de sociale grondrechten na te streven. Je kan hiervoor naar de rechter stappen.
2. De overheid is niet verplicht om te sociale grondrechten na te streven.
3. De overheid is niets verplicht ten aanzien van de sociale grondrechten. De burgers heeft de rechten en de plichten.
4. De overheid is bij grondwet verplicht om actief naar sociale grondrechten te streven, maar je kan er niet voor naar de rechter.

Sociaaldemocratische verzorgingsstaat

Liberale verzorgingsstaat

Corporatistische verzorgingsstaat

Scandinavische model

Verenigd Koninkrijk & VS

Gelijkheid = belangrijkste waarde

Vrijheid / eigen verantwoordelijkheid = belangrijkste waarde

Mengeling van modellen

Overheid heeft grote rol

Overheid heeft grote rol

Overheid heeft kleine rol

Angelsaksische model

Aan de slag:

• Ga aan de slag met de opdrachten van paragraaf 1 uit je reader.