Pretty Dark - voorbereidingsles met geschiedenis fotografie

• Kunst
• Beeldende vorming
• +1
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 2-4

27

juni

Binnenkort gaan we in Museum Flehite een kleine tentoonstelling bekijken met fotoportretten. Het zijn allemaal portretten van jongeren, die zijn geïnterviewd over hun privéleven. Waar lopen ze tegenaan bij het volwassen worden?

Fotografie, 

is dat kunst?

Wat vinden de leerlingen?

> Waarom wel/niet? Wanneer is iets kunst?

Fotografie is een beeldende techniek, net zoals schilderen, beeldhouwen en   tekenen.

En net zoals tekeningen soms kunst zijn en soms niet, zijn ook foto's soms kunst en soms niet. Hoe dat zit gaan we hier uitvinden.

Dit is geen kunst. Dit is een reclamefoto voor een voetbaltijdschrift.

(Het is een momentopname, geen kunst maar misschien wel heel "kunstig" gemaakt en bewerkt). 

Dit is wel kunst. Een foto gemaakt door Paul Huf. Waarom is de vorige foto geen kunst en deze wel?
Laat leerlingen  antwoorden geven. 

(Paul Huf heeft deze 4 voetballers (zijn het echte voetballers? jazeker!; herkennen ze Johan Cruijff?) in een speciale opstelling gezet, heel zorgvuldig "gecomponeerd", als een soort beeldhouwwerk.  Hij lette bij de compositie ook extra op de kleuren).

'Ajax', 1967; Ajaxspelers Johan Cruijff, Klaas Nuninga, Sjaak Swart en Piet Keizer voor de cover van Elsevier © Paul Huf / MAI

kunst

geen kunst

Wat vinden de leerlingen?

Als ze als antwoord geven "NEE": waarom niet? Wanneer is iets kunst?

foto's kunstenaars:

Hans Withoos ('melkmeisje')

Vivianne Sassen (portret geel rood groen)

Margriet Smulders (bloemen)

Eddo Hartman (met meisje in roze pak)

Gregory Crewdson (vrouw tussen bloemen)

Foto's die in een kunsttentoonstelling hangen zijn kunst.

Ze zijn namelijk gemaakt met een idee, een thema, een "concept".

De camera van de fotograaf is hetzelfde als de verf en penseel van een schilder.

Vaak heeft een fotograaf veel technische kennis nodig van zijn fotocamera of van een bewerkingsprogramma om tot een goede foto te komen die zijn of haar visie verbeeldt.

Ook heeft de fotograaf kennis van de geschiedenis van de fotografie. Hij/zij weet of zijn/haar idee origineel is.

Vaak hebben de kunstfotografen een eigen stijl. Dat wil zeggen dat ze foto’s maken in een serie, en dat de serie een geheel vormt.

Bijvoorbeeld een fotograaf maakt alleen foto’s in hele felle kleuren, of een fotograaf maakt alleen foto’s vanuit een hoog standpunt.

foto: Lars van de Brink

Lars van de Brink fotografeert vanuit een hoog standpunt. Hij fotografeert verschillenden momenten van de dag en maakt van al deze foto’s een geheel. Dat is zijn manier van fotograferen, zijn stijl.

Jonathan Chritchley fotografeert de kust met rotsen en de zee. Hij fotografeert niet in kleur maar in zwart-wit. Hij gebruikt lange sluitertijden. (laat de lens lang openstaan) De zee en de luchten worden daardoor een waas. Je ziet de golfslag niet meer. De lucht is donker. Daardoor worden de foto’s extra dramatisch. Dat is hoe Jonathan Chritchley een landschap ziet als fotograaf, en dat is zijn stijl.

een andere foto van Jonathan Chritchley 

Eddo Hartmann, Marciano, Milkshake, 2024

Eddo Hartmann, Koen op Zwarte Cross, 2024

Eddo Hartmann maakte een serie foto’s van festivals. Er staat altijd één persoon centraal in het midden. Deze persoon is scherp en goed verlicht. De rest van de mensen zijn wazig. Hij laat daarmee de drukte zien van een festival en hoe je in je eentje kan genieten. Dat is zijn stijl.

Geschiedenis van de fotografie

even een korte geschiedenis van de fotografie

Joseph Niepce was een Franse uitvinder. Hij maakte in 1826 het eerste permanent vastgelegde beeld en wordt gezien als de uitvinder van de fotografie.

Dit is de allereerste foto, die bewaard is.

- Joseph Niepce, Uitzicht uit een raam, 1826

Deze foto is een stilleven en gemaakt door Joseph Niepce in 1827.

Een stilleven is een tafel met allerlei voorwerpen die je fotografeert (of schildert).

Een andere uitvinder was Louis Daguerre. Joseph Niepce en Louis Daguerre werkten vaak samen. 

Louis Daguerre specialiseerde zich in portretfotografie en maakte rond 1840 één van de eerste portretten. Een portret is een afbeelding van een persoon. Het werd en wordt vaak gemaakt in een fotostudio. Oude fotoportretten zijn nu meestal beschadigd. Maar met de huidige digitale technieken kunnen de portretten gerestaureerd worden.

- Links: Louis Daguerre, Boulevard du Temple, 1838

- Rechts: Louis Daguerre, portret van een vrouw, ongeveer 1840 + gerestaureerde versie

1861: de eerste kleurenfoto door James Clerk Maxwell. Hij projecteerde  een rood, groen en blauw gefilterd beeld over elkaar heen. Zo konden deze kleuren mengen. Op de foto is een lint met een Schots ruitpatroon te zien.

- Eerste kleurenfoto van James Clerk Maxwell, 1861

1888: George Eastman richtte het bedrijf Kodak op. Met de slogan "You press the button, we do the rest" (je drukt op het knop, wij doen de rest) werd de eerste draagbare camera aan de man gebracht. Deze camera kreeg de naam "KODAK". Hiermee konden 100 opnames per filmrol worden gemaakt. Als de rol vol was stuurde de fotograaf de camera met filmrol naar de KODAK fabriek. Vervolgens drukte het bedrijf de foto's tegen betaling af en stuurde de afgedrukte foto's en de camera met nieuwe filmrol terug naar de fotograaf.

- Posters van reclame Kodak

En hoe fotograferen we nu?

1947: polaroidfoto’s (polaroidfoto’s zijn direct klaar)

1981: de eerste digitale camera

2004: je kunt een foto maken met je telefoon

Zet de gebeurtenissen op de juiste volgorde

1826

1840

1861

1888

1947

1981

2004

Polaroidcamera's

Het eerste portret

Foto's maken met de telefoon

Eerste foto in kleur

Oprichting bedrijf Kodak

Eerste foto gemaakt

Eerste digitale camera

De leerlingen proberen de gebeurtenissen naar de juiste jaartallen te slepen. Klik op de vraagtekens om de afbeeldingen en gebeurtenissen te zien. Wanneer alles is ingevuld kun je de antwoorden controleren. 

De eerste camera’s waren grote apparaten waar je een plaat in kunt schuiven. De plaat werd eerst behandeld met chemicaliën om de plaat lichtgevoelig te maken. Na de opname moest de foto ontwikkeld worden met nieuwe chemicaliën in een donkere kamer, ook wel doka genoemd. Er waren een paar baden met vloeibare chemicaliën voor nodig om de foto te ontwikkelen, te fixeren, en tenslotte schoon te spoelen. 

- Fotostudio 1846

Op reis gebruikten fotografen een mobiele doka. Links afgebeeld.

Nog steeds kun je je eigen foto’s afdrukken in een donkere kamer op fotopapier, als je foto’s maakt met een fotorolletje. Het fotopapier is niet gevoelig voor rood licht. Daarom werk je met een rode gloeilamp, zodat je nog een beetje kunt zien wat je aan het doen bent. 

Zet de camera's op de juiste volgorde

1897

1950

1929

1977

1970

1980

2006

2007

2024

2015

Sleep de camera's naar de juiste jaartallen. Wanneer alles is ingevuld kun je de antwoorden controleren. 

Portretfotografie

Een portret is een afbeelding van een persoon. Het wordt vaak gemaakt in een fotostudio met fotolampen. Maar een portret kan ook gemaakt worden bij een  gebouw of landschap met zonlicht.

Er zijn verschillende soorten portretten.

Een pasfoto.

Een profielfoto op Instagram.

Een foto die zakelijk moet zijn omdat je werk gaat zoeken via LinkedIn.

Een selfie voor Facebook.

Deze portretten zijn natuurlijk geen kunst die je in een museum ziet.

Zet de portretten op de juiste plek

Zakelijk portret

Profielfoto

Foto op LinkedIn

Selfie

De leerlingen proberen de camera's naar de juiste plekken te slepen. Wanneer alles is ingevuld kun je de antwoorden controleren. 

Fotografen maken portretten in opdracht voor de krant of een tijdschrift. Ze maken portretten van bekende mensen die later op de cover staan van een tijdschrift, of portretten die gebruikt kunnen worden bij een artikel in de krant.

Sommige van deze fotografen hebben een eigen stijl, dan maken ze een portret in hun eigen stijl, dat is hun signatuur. De opdrachtgever weet ook dat hij een portret krijgt in die stijl.

Er zijn ook fotografen die een interesse hebben in een onderwerp en die met de portretten de aandacht van willen vestigen op dit onderwerp.

Koos Breukel laat zijn modellen vaak poseren vaak tegen een donkere, effen achtergrond. In de foto’s is veel aandacht voor het verhaal dat de huid en ogen van de geportretteerden vertellen. Hij maakt eerlijke, rauwe portretten van mensen. 

- Links: Koos Breukel, Roos, 2014

- Rechts: Koos Breukel, Mees, 2010

Rineke Dijkstra is bekend geworden door haar serie van strandportretten, in 1992-1994 gemaakt in onder meer Polen en Kroatië.

Het lijkt op het eerste gezicht simpel om foto’s te maken van pubers in badkleding op het strand. Maar de serie van Rineke Dijkstra vereist veel werk en voorbereiding.

Rineke Dijkstra werkt met een grote analoge camera en is veel tijd bezig met het berekenen van het goede licht en het wisselen van platen met negatieven. Hierdoor ontspannen haar modellen zich en zoeken een natuurlijkere houding. Dit moment probeert Rineke Dijkstra te vangen, als haar modellen de gemaakte pose loslaten. Je ziet hierdoor de kwetsbaarheid, de onzekerheid, van de meisjes en jongens.

Stephan Vanfleteren maakte in 2016 – 2018 een serie foto’s van surfers. De foto’s laten de echte mensen achter de surfers zien, in al hun kracht en kwetsbaarheid. Wat hen verbindt, is de liefde voor het water. Het gevoel van nietigheid tegenover de krachten van de natuur.

Volgens Stephan Vanfleteren : “Het is de manier waarop ze staan, de manier waarop ze kijken. Hun houding is zelfverzekerd maar nuchter, hun blik vastberaden maar oneindig. Ze balanceren allemaal op diezelfde grens tussen angst en adrenaline. “.

- Links: Stephan Vanfleteren - Tamaroaarii Kalama, Oahu, Hawaii, US surf talent

-Rechts: Stephan Vanfleteren Leo Cabral, Florianópolis, Santa Catarina, Brazil, free surfer/airport employee 

Hoe zie je dat dit geen spontane foto is?

Hoe zie je dat deze foto van Hans Withoos geen spontane foto is ?

Hoofdredenen die genoemd moeten worden:

• Het model draagt kleren die ze anders nooit zou dragen.
• Ze heeft een attribuut in haar hand. Haar gezicht is extra verlicht, dat komt door de fotolampen.
• Ze staat in een pose. De fotograaf heeft tegen haar gezegd waar ze moet gaan staan en hoe ze moet gaan staan.

Deze foto, gemaakt in 2003, is een foto van Gregory Crewdson. Het lijkt misschien een spontane foto van een straat, maar dat is het niet. Alles werd voor de foto in het kleinste detail van te voren bedacht. De auto in de straat, de persoon die staat te wachten. Hij maakt zijn foto’s vaak vroeg in de ochtend, als er al daglicht is, maar de lantaarnlampen nog aan zijn. Zijn foto’s lijken op scènes uit een film. 

Deze foto is van Erwin Olaf. Je ziet een vrouw die uit het raam kijkt. Ze is niet erg vrolijk. De vrouw draag een kapsel uit de jaren 1960/1965. De gordijnen, de vaas met bloemen, de kleding van de vrouw, daar is van te voren over nagedacht. De vrouw is een model. Het is geen spontane foto. Het is als een scene uit een film, die je even op pauze hebt gezet. De foto is een foto uit de serie “Grief” ( droefheid) uit 2007. 

Dit is een foto van Maxima, ook door Erwin Olaf. Hoewel de foto in opdracht is gemaakt, kun je de stijl van Erwin Olaf zien. 

Misschien heeft hij kunnen kiezen voor deze zaal in het paleis. Misschien heeft hij tegen Maxima gezegd dat ze voor deze foto grijze kleren moest aantrekken omdat het beter past bij de grijze deur en muren. Hij heeft zeker gezegd: “ Maxima, kijk door het raam, en wilt u uw handen even zo houden bij het gordijn ? Dit is geen spontane foto, dit is een geënsceneerde foto.

Een geënsceneerde foto is als een stilstaand shot van een film. Je kunt het vergelijken met een film op tv die je even op pauze zet. Voor een film heb je nodig een decor, attributen, en acteurs en actrices die in het decor bewegen. Het geheel noem je een filmset. Attributen worden ook wel props of rekwisieten genoemd.

Bij een foto noem je het een fotoset. De fotograaf fotografeert modellen, die staan in een decor en niet bewegen. Ze zijn aangekleed door een stylist, en een visagist en kapper zorgen voor de make-up en het kapsel. Soms zijn er ook assistenten die zorgen voor een ventilator, of die de fotolampen instellen en de reflectieschermen vasthouden.

Angèle Etoundi Essamba fotografeert alleen maar vrouwen met een donkere huid. Ze doet dit op een experimentele manier. Ze gebruikt ook vaak voorwerpen of attributen die als hoed of kleding kunnen dienen. In haar foto’s wil ze de kracht en schoonheid van zwarte vrouwen laten zien.

In deze foto zie je twee gezichten. Een gezicht met het oog gesloten en een gezicht met het oog open. Rupture betekent breuk. De twee gezichten worden gescheiden door een zwarte schaduw.

- Angèle Etoundi Essamba, Rupture, 1993

- Angèle Etoundi Essamba, Tisser une nouvelle histoire, 2019

Tisser une nouvelle histoire, betekent: een nieuw verhaal weven. In deze foto zie je een mooi contrast tussen de witte draadjes en de vrouw met een donkere huid.

Vivianne Sassen gebruikt veel kleur in haar foto’s. Het lijkt of er in haar foto’s is geschilderd. Ook zie je harde donkere schaduwen in haar foto’s. Vroeger heeft ze gewoond in Afrika, en haar inspiratie komt daar vandaan. Ze fotografeert onder meer mode voor het tijdschrift Vogue, maar haar stijl is zo uniek, dat haar werk kunst is en in musea te zien is.

Annabel Oosteweeghel

Er zijn fotografen die een interesse hebben in een onderwerp en die met de portretten de aandacht willen vestigen op dit onderwerp.

Binnenkort gaan jullie naar de tentoonstelling Pretty Dark, van fotograaf Annabel Oosteweeghel in Museum Flehite

Annabel Oosteweeghel : “ ‘Omdat ik voor kranten zoals NRC en het AD werk, kom ik door het hele land bij mensen thuis. Dan kom je vanzelf ook in aanraking met het mentale welzijn van jongeren. Ik vond dat ik daar een verhaal over moest vertellen en ben gaan onderzoeken wat er aan de hand is. Veel jongeren hebben te maken met depressies, angsten, eenzaamheid en onzekerheid. De druk is heel hoog bij deze groep want ze hebben het gevoel dat ze alles perfect moeten doen. Dat verhaal wilde ik vertellen.”

- Annabel Oosteweeghel, Tip, 2024

Annabel Oosteweeghel portretteert de jongeren op een krachtige manier. Ze zijn gekleed door de stylist Frank Visser. Het zijn vaak kleurrijke kleren. Je kunt aan de foto´s zien hoe ze zich voelen door de houding, of gezichtsuitdrukking.

- Annabel Oosteweeghel, Elisa, 2024

Het is niet nodig altijd een gezicht te zien op de foto. En portret kan ook zijn dat je iemand fotografeert met de rug naar je toe. De houding kan ook vertellen hoe iemand zich voelt of wilt uitstralen.

- Annabel Oosteweeghel, Hillary, 2024

Annabel Oosteweeghel heeft de fotoserie “Pretty Dark” genoemd : “Jongeren zijn veel met hun uiterlijk bezig, ze zien er prachtig uit, terwijl hun gedachten zo donker zijn. Dat contrast vond ik schokkend - de naam Pretty Dark was snel bedacht.”

- Annabel Oosteweeghel, Jobbe, 2024

Binnenkort gaan we dus naar Museum Flehite.

Daar zien jullie veel van de portretten die Annabel heeft gemaakt en krijgen jullie een workshop portretfotografie.