Thema 6 Waarneming regeling en gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Basisstof 1

Wat is een prikkel?

Wat is een zintuig?

Wat is een zintuigstelsel?

Wat is een prikkel? 

Een invloed uit het milieu op een organisme

Wat is een zintuig?

een orgaan dat reageert op bepaalde invloeden uit de omgeving.

Wat is een zintuigstelsel?

Al je zintuigen samen

Wat zijn impulsen?

Impulsen zijn elektrische seintjes

die komen van de zintuigen via de zenuwen naar de hersenen.

Wat is de werking van de zintuigen?

In de zintuigen zitten ZINTUIGCELLEN, die aangesloten zijn op ZENUWEN.

Zintuigcellen vangen PRIKKELS op ( het ruiken en zien van chocola) en er ontstaan dan 

IMPULSEN in de zintuigcellen. 

Die IMPULSEN gaan via de zenuwen naar je HERSENEN. 

Wat is drempelwaarde?

Drempelwaarde is de kleinste prikkelsterkte die een impuls veroorzaakt.

De drempelwaarde is niet altijd even hoog. Dat komt door gewenning ( je went eraan)

of door de motivatie ( die beinvloed de drempelwaarde)

Wat is adequate prikkel?

Het type prikkel waar een zintuigcel speciaal gevoelig voor is.

Bijvoorbeeld, een gezichtszintuig  ( oog) is speciaal gevoelig voor LICHT.

of.... een gehoorzintuig ( oor) is speciaal gevoelig voor GELUID

vul in:  Noem de zintuigen met hun ligging en adequate prikkel

zintuig                                        ligging

1

2

3

4

5

6

7

8

9                   

adequate prikkel

vul in:  Noem de zintuigen met hun ligging en adequate prikkel

zintuig                                        ligging

gezichtszintuigen                                    gehoorzintuigen           

evenwichtszintuigen   

reukzintuigen                 

smaakzintuigen            

warmtezintuigen 

koudezintuigen         

drukzintuigen                  

tastzintuigen                    

adequate prikkel

zintuig                                        ligging

gezichtszintuigen            in de ogen

gehoorzintuigen              in de oren

evenwichtszintuigen        in de oren

reukzintuigen                   in de neus

smaakzintuigen               in de tong

warmtezintuigen              in de huid

koudezintuigen                in de huid

drukzintuigen                   in de huid

tastzintuigen                    in de huid

adequate prikkel

licht

geluid

            zwaartekracht

geur

smaak

warmte

koude

druk 

lichte aanraking

Waar bestaat het zenuwstelsel van de mens uit?

1) het centrale zeuwstelsel ( hersenen en ruggemerg)

2) overige zenuwen.

Een zintuig reageert op prikkels en geeft impulsen af aan de hersenen via de zenuwen. Het zenuwstelsel verwerkt deze impulsen en regelt ook de werking van spieren en klieren.

2. DE HUID   De huid bevat verschillende zintuigen waarmee je kunt VOELEN.

Delen van de huid: 

1. Opperhuid 

bestaat uit 2 lagen: 

hoornlaag = resten van dode cellen, beschermt je lichaam tegen uitdroging en bacterien

                    kiemlaag = levende cellen, de onderste laag cellen deelt zich steeds

2. Lederhuid

daar liggen de warmte-, koude-, druk- en tastzintuigen

3. onderhuids bindweefsel

ligt vet opgeslagen = isolerende laag ( houdt warmte vast) en dient als reservevoedsel

DOELSTELLING 2 : NOEM DELEN VAN  DE HUID EN HET ONDERHUIDSE BINDWEEFSEL MET HUN FUNCTIES EN KENMERKEN.

 

Doorsnede van huid en onderhuidse bindweefsel

Met welk nummer is een pijnpunt aangegeven?  

Met welk nummer is de laag aangegeven die bescherming biedt tegen uitdroging?

Met welk nummer kan een orgaan zijn aangegeven waarin bij lichte aanraking impulsen ontstaan?

Wat is nummer 9 

Wat is nummer 10

Wat is nummer 11

Wat is nummer 12

Doorsnede van huid en onderhuidse bindweefsel

Met welk nummer is een pijnpunt aangegeven?  4 

Met welk nummer is de laag aangegeven die bescherming biedt tegen uitdroging? 9 hoornlaag

Met welk nummer kan een orgaan zijn aangegeven waarin bij lichte aanraking impulsen ontstaan? 6 drukzintuig

Wat is nummer 9  hoornlaag

Wat is nummer 10 kiemlaag

Wat is nummer 11 lederhuid

Wat is nummer 12 opperhuid

basisstof 3  De neus en de tong      Hoe proef je verschillende smaken? 

In de zijkant van de groefjes in de tong liggen smaakknopjes. 

In de smaakknopjes liggen zintuigcellen.

4 smaken

Als je andere smaken proeft, dan komt dat doordat je neus geuren waarneemt.

basisstof 4 Noem de delen van een oor met functies en kenmerken

Oorschelp: 

Gehoorgang: 

trommelvlies

trommelholte

gehoorbeentjes ( hamer, aambeeld, stijgbeugel)

slakkenhuis:

gehoorzenuw:

buis van eustachius

4 Noem de delen van een oor met functies en kenmerken

Oorschelp: vangt trillingen van de lucht op * = geluiden

Gehoorgang: geleidt geluid naar het trommelvlies

trommelvlies: door geluid wordt het trommelvlies in trilling gebracht

trommelholte: is een holte achter het trommelvlies, gevuld met lucht

gehoorbeentjes ( hamer, aambeeld, stijgbeugel) geven de trillingen van het trommelvlies door aan 

slakkenhuis: bevat vloeistof en zintuigcellen. Door de trillingen van de vloeistof ontstaan in de zintuigcellen IMPULSEN

gehoorzenuw: geleidt impulsen naar de hersenen

buis van eustachius: verbindt de trommelholte met de keelholte

basisstof 5 Noem de organen rondom een oog functies en kenmerken:

Organen rondom een oog:

wenkbrauwen: 

wimpers:

traanklier: 

ooglid: 

traanbuis: 

5 Noem de organen rondom een oog functies en kenmerken:

Organen rondom een oog:

wenkbrauwen: vuil en te fel licht

wimpers: beschermen ogen tegen vuil, te fel lichtr

traanklier: traanvocht beschermt de ogen tegen uitdroging en spoelt prikkelende stof weg

ooglid: verspreid traanvocht. beschermt ogen tegen vliegjes

traanbuis: te veel aan traanvocht wordt afgevoerd naar de neusholte

5 Noem de delen van het oog, functies en kenmerken:

oogspieren: ____________________________

hard oogvlies ( wit): ____________________

hoornvlies (doorzichtig) =hard oogvlies aan de voorkant

vaatvlies: _________________________

iris ( gekleurd) = het vaatvlies aan de voorkant

pupil: opening in de iris

lens: ____________________________

netvlies______________________________________

gele vlek: met de zintuigcellen in de gele vlek kun je het scherpst zien

oogzenuw: _____________________________

blinde vlek: bevat geen zintuigcellen. De oogzenuw verlaat hier het oog

5 Noem de delen van het oog, functies en kenmerken:

oogspieren: draaien het oog in de gewenste richting

hard oogvlies ( wit): stevig, geeft bescherming

hoornvlies (doorzichtig) =hard oogvlies aan de voorkant

vaatvlies: veel bloedvaten, zorgt voor voeding van oog

iris ( gekleurd) = het vaatvlies aan de voorkant

pupil: opening in de iris

lens: zorgt ervoor dat je scherp kunt zien

netvlies: bevat zintuigcellen; impulsen onstaan hier als er lichtstralen bij komen

gele vlek: met de zintuigcellen in de gele vlek kun je het scherpst zien

oogzenuw: geleidt impusen naar de hersnen

blinde vlek: bevat geen zintuigcellen. De oogzenuw verlaat hier het oog

6  Hoe regelt de pupilreflex de grootte van de pupil?

1. Wat is de functie van pupilreflex?

Het regelen van de hoeveelheid licht die op het netvlies valt.

Als er fel licht je ogen binnenvalt, wordt de iris groot en de PUPIL KLEIN 

( zie linker afbeelding)

Als er zwak licht je ogen binnen valt, wordt de iris klein en de PUPIL GROOT

( zie rechter afbeelding)

De iris bevat kringspieren en straalsgewijs lopende spieren, zoals je ziet.

basisstof 6 de delen en functies van het zenuwstelsel

1. Waar of niet waar?

De delen van het zenuwstelsel zijn het centrale zenuwstelsel ( hersenen en ruggenmerg) en de zenuwen.

2. Waar of niet waar?

Je tong is via een zenuw verbonden met je hersenen

3 Waar of niet waar?

Er loopt een zenuw van je linkerhand naar je hersenen.

4. Waar of niet waar?

Het zenuwstelsel kan de werking van een speekselklier regelen.

Doelstelling 7; de delen en functies van het zenuwstelsel

1. Waar 

2. Waar. 

Omdat delen van hoofd en hals via zenuwen met de hersenen verbonden zijn. 

3. Niet waar. 

Delen van de romp en ledematen zijn via zenuwen met het RUGGENMERG verbonden. 

4. Waar

omdat 1 van de functies van het zenuwstelsel is, dat het de werking van spieren en klieren regelt.

 Doelstelling 8 beschrijf de bouw van een zenuwcel en van een zenuw

 beschrijf de bouw van een zenuwcel 

De zenuwcel bestaat uit een cellichaam met een celkern en uitlopers die impulsen van het cellichaam af geleiden en naar het cellichaam toe geleiden.

beschrijf de bouw van een  zenuw

De zenuw is een bundel uitlopers van zenuwcellen, omgeven door een stevige beschermende ( links) laag. Elke uitloper is omgeven door een isolerend ( rechts) laagje.

3 typen zenuwzcellen

gevoelszenuwcellen ( geleiden impulsen van zintuigen naar het centrale zenuwstelsel)

bewegingszenuwcellen ( geleiden impulsen van het centrale zenuwstelsel naar spieren of klieren)

schakelcellen ( geleiden impulsen binnen het centrale zenuwstelsel) Ze verbinden gevoelszenuwcellen met bewegingszenuwcellen.

basisstof 7 Wat is gedrag?

Gedrag is alles wat een mens of dier doet.  voorbeeld: geluid maken, slapen, stilstaan.

GEdrag bestaat uit handelingen die met elkaar samenhangen. Die handelingen hebben samen een DOEL.

Hoe wordt gedrag veroorzaakt? 

Gedrag wordt veroorzaakt door prikkels. ( inwendige prikkels en uitwendige prikkels)

wat zijn inwendige prikkels? Prikkels die in het lichaam ontstaat ( honger, dorst) 

wat zijn uitwendige prikkels? prikkels die van buiten het lichaam komt.

wat is een respons? een reactie op een prikkel

Wat is een gedragsketen?

handelingen die elkaar in een vaste volgorde opvolgen. Het effect van de ene handeling leidt tot een volgende handeling.

Wat bepaald het gedrag?

Het komt een deel door erfelijke factoren ( je bent zo geboren) en voor een deel is het aangeleerd.

doelstelling 11 Noem de effecten van alcohol

Stoffen die werking van zintuigen , zenuwstelsel en je gedrag beinvloeden zijn alcohol, medicijnen en drugs.

Wat zijn de effecten van alcohol?

Alcohol beinvloedt de werking van het zenuwstelsel. Alcohol beinvloed het gedrag

Leg uit:

Er zit een verdovende werking in alcohol. Je stemming veranderd ook en je gedrag. Je geheugen verminderd en concentratie ook. Het waarnemingsvermogen en het reactievermogen nemen tijdelijk af

 Jongeren zijn extra gevoelig voor de werking van alcohol. 

Leg uit:

De hersenen van jongeren zijn nog in ontwikkeling tot hun 24e jaar. 

Ze hebben meer kans op hersenschade, verslaving, betrokkenheid bij agressie en geweld, verkeersslachtoffer worden.

Basisstof 8 Het hormoonstelsel

Waar bestaat een hormoonstelsel uit?

Uit hormoonklieren die hormonen produceren.

Wat zijn hormonen?

Stoffen die de werking van bepaalde weefsels en organen regelen.

Wat regelen de hormonen dan?

Stofwisseling, voortplanting, groei, ontwikkeling

Waar liggen de belangrijkste hormoonklieren?

hypofyse ( tegen de hersnenen aan, tussen beide hersenhelften in)

schildklier ( in de hals, tegen de luchtpijp aan)

eilandjes van langerhans: in de alvleesklier

bijnieren: als kapjes op de nieren

eierstokken: in de buikholte

teelballen: in de balzak

Basisstof 8 Het hormoonstelsel

Waar bestaat een hormoonstelsel uit?

Uit hormoonklieren die hormonen produceren.

Wat zijn hormonen?

Stoffen die de werking van bepaalde weefsels en organen regelen.

Wat regelen de hormonen dan?

Stofwisseling, voortplanting, groei, ontwikkeling

Waar liggen de belangrijkste hormoonklieren?

hypofyse ( tegen de hersnenen aan, tussen beide hersenhelften in)

schildklier ( in de hals, tegen de luchtpijp aan)

eilandjes van langerhans: in de alvleesklier

bijnieren: als kapjes op de nieren

eierstokken: in de buikholte

teelballen: in de balzak

De eilandjes van Langerhans

Dat zijn groepjes cellen die tussen de cellen van de alvleesklier liggen ( zie afbeelding)

Wat produceren de eilandjes van langerhans?

Ze produceren de hormonen insuline en glucagon,  ze regelen dus het glucosegehalte van het bloed.

Bloed bevalt gemiddeld 0,1 glucose. 

Na een maaltijd kan dat hoger worden. 

De eilandjes van Langerhans reageren daarop en gaan veel insuline produceren. 

Door insuline wordt glucose in de lever en spieren omgezet in glycogeen. 

Daardoor daalt het glucose gehalte in het bloed.

Het bloed bij de mens bevat gemiddeld 0,1 % glucose. Wanneer produceren de eilandjes van Langerhans veel insuline?

1. Als het glucose gehalte van het bloed hoger is dan 0,1 %
2. Als het glucose gehalte van het bloed lager is dan 0,1 %

Welk hormoon wordt bij diabetes onvoldoende geproduceerd?

1. Insuline
2. Glucagon

basisstof 9 de hersenen

De hersenen bestaan uit   

1) de hersenstam ( ligt in het verlengde van ruggenmerg)

2) de grote hersenen ( heeft linkerhelft en rechterhelft)

3) de kleine hersenen ( heeft linkerhelft en rechterhelft)

hersenstam

geleidt impulsen van het ruggenmerg naar de grote en kleine hersenen, delen van hoofd en hals zijn verbonden met hersenstam door middel van ZENUWEN.

grote hersenen

komen veel impulsen aan van de ZINTUIGEN. Wordt eerst in de schors verwerkt, dan pas wordt je je bewust van  prikkel.

kleine hersenen

zorgen ervoor dat alle bewegingen op elkaar afgestemd zijn. Zorgen voor de coordinatie van alle bewegingen. Zorgen ook voor evenwicht.

hersencentra

We onderscheiden 

gevoelscenra

en 

bewegingscentra

ebs 10 De weg die impulsen afleggen

Wat is een reflex?

een vaste, snelle, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel.

Geef een voorbeeld:

ooglidreflex, pupilreflex, terugtrekreflex.

Wat is een reflexboog?

De weg die impulsen afleggen bij een reflex.

Bij een reflex ( hete kraan en hand wegtrekken uit reflex) zijn de volgende cellen betrokken: 1) bewegingszenuwcellen, 2)gevoelszenuwcellen, 3)schakelcellen, 4)spiercellen, 5)zintuigcellen. In welke volgorde zijn deze cellen bij het optreden van deze reflex betrokken?

1. 2-5-4-3-1
2. 4-1-3-2-5
3. 5-1-2-3-4
4. 5-2-3-1-4

Wat is een optometrist

iemand die oogheelkundig onderzoek doet .

Hoe kijkt een optometrist goed in een oog van een patient. 

Door oogdruppels te gebruiken zodat de pupil groot blijft, netvlies en vaatvlies is dan goed te bekijken met een spleetlamp.