Filosofie LJ4 - Ethiek - lesweek 3 Deugdethiek, zorgethiek, existentialisme

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Ethiek

Programma vandaag

Blok 1: Terugblik utilisme en Kant

Blok 2: Uitleg deugdethiek, zorgethiek en existentialisme

Blok 3: Zelfstandig werken + gesprekjes essay

Blok 4: Zelfstandig werken + gesprekjes essay

''The lone survivor''

The Lone survivor betreft een waargebeurd verhaal van Marcus Luttrell.  Vier Amerikaanse commando’s zijn op een geheime missie in Afghanistan in vijandelijk gebied (Taliban). Zij bevinden zich daarbij op een berg en zien in de verte hun doelwit (in een dorp). Ze zijn dus vlakbij, maar stuitten op een kudde geiten en twee herders, die mogelijk op weg zijn naar dat dorp. Ze staan voor het volgende dilemma: de herders laten lopen met de kans dat ze informatie doorgeven zodat zij ontdekt worden en de missie moeten afblazen, of de herders ter plekke doden en daarmee een oorlogsmisdrijf begaan. De commando’s besluiten ter plekke te stemmen over wat ze moeten doen.

• Wat is volgens jou de beste  keuze voor de soldaten? Waarom? Moreel ook de juiste keuze?
• Wat zou je op basis van het utilisme kiezen?

''The lone survivor''

1. Gezien de gevolgen, heeft Luttrell de verkeerde keuze gemaakt? 

2. Luttrell geeft in het interview aan dat hij vanuit zijn hart koos en niet met zijn verstand. wat is dat, kiezen met je hart?

3. Bepaal aan de hand van het categorische imperatief wat Kant zou doen als hij Marcus Luttrell zou zijn.

4. Wie is van gedachte veranderd over wat de juiste beslissing is in deze casus?

Utilisme

• Het gaat om de gevolgen van een handeling.
• Grootste nut of grootste hoeveelheid geluk. 
• Een ethisch vraagstuk wordt daarmee een kwantitatief (meetbaar)     vraagstuk. 
• Mill: Het doel heiligt niet altijd de middelen. 

Kant

• Een plichtethiek.  Gevolgen heb je niet in de hand.
• Het goede is volgens Kant op te sporen met het categorisch imperatief:
  -Handel volgens principe waarvan je tegelijkertijd kunt willen dat ze een algemene wet worden.
  -Handel zo dat je de mensheid altijd tegelijk als doel en nooit alleen als middel gebruikt.
• Context / situatie doet er dus niet toe.

‘’Een kind zit in een brandend huis. Drie personen rennen het huis in: de moeder, een brandweerman en een voorbijganger (die overigens een hekel aan kinderen heeft) Wie verricht volgens Kant de meest waardevolle daad? De voorbijganger, want hij doet het niet vanuit genegenheid of liefde, maar vanuit de plichtsgedachte dat je een kind moet redden als dat nodig is. 

Kant

• Intentie vs. consequentie/gevolgen
• Universeel geldig vs. geluk/genot
• Bij Kant speelt situatie geen rol. Waarden zijn niet afhankelijk van de situatie.
  
• Mens mag nooit een middel zijn bij Kant (bij utilisme wel). Zou jij willen dat jij als middel voor het geluk van iemand anders wordt gebruikt? Nee.

Maar, wisselend per situatie kan verschillen welk model het meest passend is.

Aristoteles: Deugdethiek

• Het gaat meer om een goed karakter / een houding.
• Morele kwaliteit van de handelde persoon is belangrijk.
• Deugden zijn eigenschappen waar we waardering voor hebben (voorbeeldige eigenschappen). Denk aan moedig, sportief, gematigd etc. 
• Een voorbeeldig mens zal kiezen wat gegeven de situatie of de omstandigheden het verstandigst is. 

Aristoteles: Deugdethiek

• Om tot een deugd te komen moet je de uiterste (te veel en te weinig) vermijden. Probeer tot de gulden middenweg te komen. Bijv. dapper/moed (te veel is niet goed, te weinig ook niet). 
• De context / situatie is belangrijk bij Aristoteles.
• Wijsheid is het goed kunnen inschatten van situaties en wat het juiste midden is. Ervaring, zelfkennis en kennis v/d wereld dus belangrijk.
• Het gaat hierbij om een soort intuïtief inzicht dat je verwerft door middel van ervaring. Daarvoor gaat het erom dat je je op een juiste manier verhoudt ten opzichte van je emoties.
• Phronesis: Praktische wijsheid! 

Zorgethiek

• Goed en kwaad heeft uiteindelijk niet met principes als rechtvaardigheid te maken, maar met je verantwoordelijk weten voor iemand. Je neemt het op je om voor iemand zorg te dragen. (moraliteit is ingaan op een appel).
• In deze benadering wordt de nadruk gelegd op de waarde van relaties tussen mensen, het zorgen voor elkaar en voor zichzelf, op vertrouwen. 
• Mannen: het gaat om principes! Vrouwen: nee verantwoordelijkheid nemen. Zorgen voor.
• Volgens Gilligan is de kern van ethiek de vraag of je bereid bent om zorg op je te nemen of om rechtvaardigheid op je te nemen. De zorg voor elkaar staat centraal. 
• Ethiek is dat iemand om hulp vraagt: wat doe ik daarmee? Goed en kwaad gaat over de bereidheid die je wel/niet hebt om te zorgen voor iemand anders. 

Kant - zorgethiek

• Bij vrouwenethiek gaat het om een gevoel van verantwoordelijkheid. Kant zegt juist dat het bij ethiek gaat om nadenken. 
• Zorgethiek kijkt dus meer naar de context (net als Aristoteles). 
• Kant heeft dan ook meer moeite met loyaal zijn, want je moet handelen naar principes. 
• Bij het oplossen van dilemma’s vindt Kant je een moreel wezen als je dit denkend oplost (in alle situaties zoals deze, zou ik dat willen?). Zorgethiek houdt in dat bij wat je ook doet, je gaat lijden. Soms onoplosbaar omdat je verschillende loyaliteiten hebt. Je bent een relationeel wezen. 

Existentialisme

• ‘’Existentie voorafgaat aan essentie’’. --> er is geen menselijke natuur dat voorafgaat aan onze aanwezigheid in de wereld. ''De mens bestaat niet''
• Een mens definieert zichzelf door de keuzes die hij maakt, in het doen en laten. ‘’Zo ben ik nu eenmaal’’ is dus een veel te makke uitvlucht. 
• Je bent als mens doordrongen van een vrije wil en vrije keuzes. Maar belangrijk is ook: er is geen standaard recept voor een gelukkig of geslaagd leven. 

Existentialisme

• Maar omstandigheden niet altijd in eigen hand. Wel op de wijze waarop datgene zich aan mij voordoet. Hoe ik de wereld ervaar is dus geheel en al aan mijzelf. 
• Je ‘schept’ de wereld dus als het ware zelf en geeft er zelf betekenis aan.
• Je bent gedoemd tot vrijheid: je moet kiezen! Of je het nou wilt of niet. 
• Verantwoordelijkheid kan je ook niet ontvluchten. We kunnen niet zeggen dat het aan de opvoeding lag, of aan onze ouders, de armoede etc. ook niet aan een moeilijke tijd. Denk aan kansenongelijkheid en hoe leerlingen thuis kunnen leren. 

Totale verantwoordelijkheid

Wie kiest, kiest voor allen (jouw keuzes impliceren een keuze voor de mensheid). Je schept dus een bepaald beeld van de mens die je verkiest te zijn. 

Zelfstandig werken + essay

• Individuele opdrachten (Classroom)
• 1 op 1 gesprekken over voortgang essay. Hou dit echt in de gaten! Verslik jezelf niet in de tijd.