2.2 Duitsland na de oorlog (1945-1961)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Hoofdvraag

Hoezeer beïnvloedden het ontstaan en het verloop van de Koude Oorlog de geschiedenis van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog (1945-1961)?

Kenmerkende aspecten

• De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie
  
• Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme
• De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog
• De eenwording van Europa
• De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren 60 van de 20e eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen

Advies

Gebruik de 5 videolessen aan het eind van deze lessonup en aantekeningen om een eigen samenvatting te maken van deze paragraaf!

Groeiend wantrouwen

• Na conferentie van Jalta werd het wantrouwen te groot en de Koude Oorlog was begonnen.
• Groot deel van wereld raakte verdeeld in 2 vijandige blokken: Oostblok o.l.v. Sovjet-Unie en het Westen o.l.v. de VS. 
• De Amerikanen voerden een politiek van containment (to contain = indammen). Vooral na het communistisch worden van China en het krijgen van een atoombom door de SU !
• Truman wilde verspreiding van het communisme tegengaan. Elk land dat bedreigd zou worden door het communisme, zou hulp krijgen van de VS (Trumanleer) 

Duitsland werd in invloedsferen verdeeld

Ook Berlijn werd verdeeld: Oost-Berlijn werd dus communistisch en West-Berlijn kapitalistisch

Verdeling Duitsland in invloedssferen na WO II

• West-Duitsland (latere BRD) kwam onder invloed van de westerse democratische overwinnaars
• Oost-Duitsland (latere DDR) kwam onder invloed van de communistische SU

Blokkade van Berlijn - 1948-1949

• Stalin blokkeert aanvoerwegen naar West-Berlijn: Blokkade van Berlijn
  

• Stalin hoopt dat de geallieerden de stad zouden verlaten 
  

• Waarom blokkade? Marshallplan, invoering Duitse mark
  

• Het Westen gaat West-Berlijn via de lucht bevoorraden: de luchtbrug

• Een jaar lang landt er iedere 3 minuten een vliegtuig in West-Berlijn
  

Afschrikking

• Vanaf 1949 had ook de SU een atoombom ontwikkeld
• De angst dat steeds meer landen communistisch zouden worden was groot
• De VS en de SU bouwden steeds meer kernwapens om elkaar af te schrikken
• Stalin (SU) stierf in 1953 en werd opgevolgd door Chroesjtsjov
• Oost-Europese landen die door de SU communistisch waren gemaakt hadden geen vrijheid ==> Hongaarse opstand 1956
  

0

STOP

de BRD en Europese samenwerking

• 1951: zes landen (Benelux, Frankrijk, Italië en de BRD) richten de EGKS op (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal)
• Doel was om oorlog te voorkomen (kolen en staal zijn belangrijk voor de oorlogsindustrie) en economisch voordeel
• op economisch gebied vond West-Duitsland (BRD) na de oorlog aansluiting bij de westerse bondgenoten. De economie groeide zelfs zo snel dat men sprak van het Wirtschaftswunder (economisch wonder).
• In 1955 sloot de BRD zich aan bij het militaire bondgenootschap van de NAVO.
• Onder leiding van Bondskanselier Adenauer groeide de BRD uit tot een stabiele democratie!

Beleid van Konrad Adenauer (bondskanselier BRD)

Beleid van Adenauer:

• afrekenen met het nazi-verleden
• stabiele democratische staat vestigen
• toetreding tot de EGKS
• toetreding tot de NAVO
• Opnemen van de heimatvertriebenen (12 miljoen uit Oost-Europa gedwongen verdreven Duitsers)
• DDR niet erkennen en blijven streven naar hereniging van beide Duitslanden

Kortom: Adenauer streefde naar een beleid gericht op snelle integratie met het westen (westbindung).

Adenauer samen in Berlijn met president John. F. Kennedy van de VS.

De DDR

•  Onder de communistische partijleider Walter Ulbricht groeide Oost-Duitsland uit tot een totalitair communistisch land naar het voorbeeld van de Sovjet-Unie. 
• Na een mislukte opstand in 1953 stond de bevolking onder strenge controle van de geheime politie: de Staatssicherheitsdienst (Stasi).
• De DDR werd onderdeel van het Oostblok door deelname aan het Warschaupact (militair bondgenootschap) en het economisch samenwerkingsverband van de Comecon.
• Economisch liep het Oostblok achter bij het westen. De Sovjet-Unie eiste zeer hoge herstelbetalingen en de planeconomie functioneerde slecht.
• Veel Oost-Duitsers vluchtten via W-Berlijn naar het westen
• Om de vluchtelingen te stoppen bouwt de DDR een muur in 1961. De Berlijnse muur werd symbool van onderdrukking

Bovenste afbeelding vlag van de Comecon. In het midden de nationale vlag van de DDR en rechtsonder het militair bondgenootschap van Warschaupact

De Ooievaars stellen de luchtbrug voor: 1948 Geallieerde vliegtuigen die goederen naar Berlijn brachten tijden de Berlijnse Blokkade

Stalin staat met een geweer in een schoorsteen: Als Stalin op de vliegtuigen zou schieten was een nieuwe oorlog mogelijk

1 Hier staat voedsel op de zak: voedsel voor Berlijn

Hier staat kolen op de zak: brandstof voor Berlijn.

Spotprent van E.H Shepard, uit het tijdschrift punch 1948

Probeer te bedenken wat de maker van de prent duidelijk wilde maken.

Eventueel kun je op de knopjes klikken voor aanwijzingen!

Spotprent analyse

• Welke boodschap geeft de maker van de prent?
• Vind je het moeilijk, klik dan op de vraagtekens om beeldelementen te verduidelijken!

Hier zie je een rode ijsberg. Rood is de kleur van het communisme! De hamer en sikkel zijn symbolen van de communistische SU.

Hier zit 'Uncle Sam'. Deze persoon staat altijd symbool voor de Verenigde Staten.

We zien hier een typisch Amerikaans schip, de Titanic. Dit schip zou zogenaamd onverwoestbaar zijn, maar kwam in 1912 in aanvaring met een ijsberg en zonk. Het schip komt in deze tekening bijna in aanvaring met een 'communistische' ijsrots. Waar waarschuwt de tekenaar voor? Verwerk dit in je antwoord! 

Hier zie je allemaal landen die communistisch werden. Ze worden als grafstenen afgebeeld. Wat wil de tekenaar hiermee zeggen denk je? Verwerk dit in je antwoord!

0

0

Herhaling vorige les

• Trumanleer?
• Wanneer was de blokkade van Berlijn? Wat was de aanleiding?
• Verschil markteconomie en planeconomie?
• Welke soorten democratieën bestonden er in het westen en het Oostblok?
• Noem 6 Oostbloklanden waar communistische regeringen werden ingesteld
• Welke twee militaire bondgenootschappen kwamen tegenover elkaar te staan? Wanneer werden ze opgericht?

• Wanneer werd een begin gemaakt met bouw Berlijnse muur? Wat was de hoofdoorzaak van de bouw?
• Welke leider van de BRD kan je noemen uit de jaren '50. Noem minstens 3 zaken waar hij voor stond.
• Wanneer door wie en met welk doel werd de EGKS opgericht?
• Stalin zag de Marshallhulp als economisch imperialisme. Had hij een punt?
• Van welk soort imperialisme beschuldigde het westen Stalin op zijn beurt?

Begrippen

• Heimatvertriebene: Duitstalige inwoners van Centraal- en Oost-Europa die daar na de Tweede Wereldoorlog door de plaatselijke bevolking werden verjaagd en toen naar Duitsland vluchtten.
• Volksdemocratie: de communistische variant van een democratie: bij verkiezingen kunnen de burgers alleen hun stem uitbrengen op kandidaten die zijn goedgekeurd door de communistische partij.
• Trumandoctrine: Amerikaanse politiek tijdens de Koude Oorlog die erop was gericht te voorkomen dat het communisme zich zou verspreiden en waarbij Amerikaanse steun werd verleend aan landen die door het communisme werden bedreigd.
• Marshallplan (ook: Marshallhulp): economisch hulpplan van de Verenigde Staten om Europa na de Tweede Wereldoorlog economisch weer op de been te krijgen.
• Koude Oorlog: de permanente oorlogsdreiging tussen 1945 en 1991 tussen het communistische Oosten onder leiding van de Sovjet-Unie en het kapitalistische Westen onder leiding van de Verenigde Staten; beide blokken streden wereldwijd om invloed.
• Blokkade van Berlijn: de afsluiting van West-Berlijn in 1948-1949. Stalin wilde met deze blokkade afdwingen dat de westerse bezettingsmachten – de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk – zouden stoppen met de invoering van een nieuwe munt in het westen van Duitsland. Dankzij een geallieerde luchtbrug werkte de blokkade niet.

Begrippen

• Bondsrepubliek Duitsland (BRD) tot 1990: West-Duitsland, het kapitalistische en democratische Duitsland dat na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht. Sinds 1990: het verenigde Duitsland. 
• Duitse Democratische Republiek (DDR): tot 1990: Oost-Duitsland, het communistische Duitsland dat na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht; na de ondergang van het communisme herenigd met de Bondsrepubliek Duitsland.
• Invloedssfeer: gebied waar een van de twee wereldmachten tijdens de Koude Oorlog (de Verenigde Staten of de Sovjet-Unie) militair, economisch en ideologisch dominant was. Ook wel ‘ideologisch machtsblok’ genoemd.
• Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO): militair bondgenootschap tussen westerse landen die hebben afgesproken dat als een van de lidstaten wordt aangevallen, de andere militair te hulp zullen schieten. 
• 
  Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS): de eerste supranationale organisatie voor economische samenwerking in Europa, in 1951 opgericht door zes Europese landen om te zorgen voor meer stabiliteit in Europa.
• Wirtschaftswunder: letterlijk ‘economisch wonder’: het snelle herstel van de West-Duitse economie in de jaren 50.
• Staatssicherheitsdienst: de Oost-Duitse veiligheidsdienst die de taak had om mensen te bespioneren en de vijanden van het communistische systeem uit te schakelen. Vaak afgekort tot ‘Stasi’.

Begrippen

• Oostblok: verzamelnaam voor de Sovjet-Unie en de landen in Centraal- en Oost-Europa die onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie vielen.
• Warschaupact
  : militair bondgenootschap onder leiding van de Sovjet-Unie, dat (in 1955) werd opgericht om het communisme in de lidstaten gezamenlijk te verdedigen.
• Comecon: economisch samenwerkingsverband tussen communistische landen onder leiding van de Sovjet-Unie. 
• 
  Planeconomie: economisch systeem waarbij de staat volgens een meerjarenplan bepaalt wat en hoeveel er wordt geproduceerd.
• Berlijnse Muur: de muur tussen Oost- en West-Berlijn die moest voorkomen dat DDR-burgers via West-Berlijn naar het Westen vluchtten. De muur heeft bestaan van 1961 tot en met 1989.

Hieronder volgen 5 videolessen!