16e en 17e eeuw bij Dautzenberg deel 3 (paragraaf 10 en 11)

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

De 16e en 17e eeuw

Literatuur: geschiedenis en theorie

Paragraaf 9 en 10

Vorige lessen in het kort

Historische achtergrond

Burgerij steeds machtiger en rijker, kerk verliest gezag:

Ontstaan de Absolute Monarchie: 

In Nederland: 

• Tachtigjarige oorlog (1568-1648); 
• In 1587 Republiek der Verenigde Nederlanden;
• bloeiperiode in de Noordelijke Nederlanden;
• Economische neergang Zuidelijke Nederlanden. 

De Renaissance

Een cultuurbeweging

Paragraaf 10 (blz. 32-33)

Kunst en cultuur: Renaissance

- wedergeboorte -

Nieuwe cultuurbeweging, ontstaan in 14e eeuw in Italië; 

Men zet zich af tegen de middeleeuwse cultuur en laat de klassieke cultuur herleven;

Humanisten: onderzoekers van de klassieke cultuur.

Erasmus is Nederlands bekendste humanist.

Kenmerkend voor Renaissance

1. Antropocentrisme: leven op aarde net zo belangrijk als het hiernamaals (t.o.v. Theocentrisme) 
2. Individualisme: mens maakt niet langer deel van een groter geheel (stand, kerk, dorp), ieder mens is uniek. 
3. Empirisme: zelf onderzoek doen op basis van zintuigelijke ervaringen, niet zomaar overnemen wat autoriteiten zeggen.
   

Homo universalis

Een universeel mens die op alle gebieden van de menselijke cultuur uitblonk.

Voorbeeld: 

Leonardo da Vinci: schilder, tekenaar, filosoof, beeldhouwer, uitvinder, architect, componist en kaartenmaker.

Empirisme 

Kennis opdoen door uit ervaringen te leren (experimenteren)

Empirisme zorgt voor wetenschappelijke opbloei

• Natuurwetenschap: aarde draait om zon en niet andersom (Copernicus/Galilei); zwaartekracht (Newton)
• Geesteswetenschappen: ontwikkeling grammatica en woordenboeken (taalkunde); bronnenonderzoek (geschiedschrijving); cartografie (geografie).

Tot hier herhaling

nu  "nieuwe stof"

Geloof

Door individualisme en het empirisme bestudeerde men de Bijbel opnieuw.

Gevolg:  Hervormingen  met als doel het ware geloof in ere herstellen.

Hervorming/Reformatie/ Protestantisme

Let op: nog steeds veel analfabeten!

Reformatie (1)

• Betekent hervorming

• In dit geval hervorming van de katholieke kerk

• Begint aan het einde van de middeleeuwen, in de 15e eeuw

• Protesteren tegen de macht en rijkdom (o.a. door aflaten) van de katholieke kerk

Reformatie (2)

• Belangrijkste hervormers: Maarten Luther en Johannes Calvijn

• In 1517 komt Luther met 95 stellingen (vooral tegen aflaten)

• Hij hoopt dat de Paus mee wil denken en de Kerk zal hervormen

• Luther wordt echter door de Paus in de ban gedaan

Waarom heeft Luther succes?

• Door de uitvinding van de boekdrukkunst kunnen de teksten van Luther snel worden gekopieerd en verspreid.
  
• Luther wordt gesteund én beschermd door machtige Duitse vorsten.
• De ideeën (van eenvoud en soberheid) spreken veel arme gelovigen aan.
• Veel gelovigen zijn het niet eens met de aflaten: Luther durft er iets van te zeggen.

Maarten Luther (1483-1546)

Duitse monnink die grote moeite had met de aflaten en levensstijl van de geestelijken. 

Veel aanhangers in Duitsland.

Johannes Calvijn (1509-1564)

Zwitserse hervormer die vond dat beelden niet in de Kerk thuishoorden. 

Veel aanhangers in Nederland

Gevolgen van de reformatie

• Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van de protestantse kerken (ook wel: hervormde- of gereformeerde kerk) naast de katholieke Kerk

• Protestantse kerk spreekt veel (arme) mensen in West-Europa aan.

• Vervolging van protestanten (ketters)
  

Verschillen middeleeuwen - renaissance

Kenmerken renaissancekunst

1. Realisme: natuurgetrouw, zo echt mogelijk (perspectief/uitbeelden karakter, gevoelens, relatie)
2. Estheticisme (= schoonheidsleer): kunst moet mooi zijn (symmetrie in kunst)
3. Classicisme: weergeven taferelen klassieke oudheid en mythologie  

De geboorte van Venus (Botticelli)

Niet realistisch: anatomie, perspectief en historische juistheid

Giotto di Bondone: de bezwering van christus

Huyswerck 4 februari

Lees paragraaf 12: literatuur en taal

Maak een samenvatting van deze paragraaf

Maak  nu de volgende opdrachten (= ook huiswerk)

Een paar vragen

Waarom is de 'vitruviusman' zo'n sterk beeld voor de renaissance?

Vul aan:
Antropocentrisme is de opvatting dat

Vul aan:
Individualisme is de opvatting dat

Vul aan:
Empirisme is de opvatting dat

Wat is het tegenovergestelde van antropocentrisme?

1. estheticisme
2. classicisme
3. theocentrisme
4. realisme

Wat is de invloed van het empirisme en individualisme op het geloof?

1. Men ging de bijbel bestuderen en kwam tot de conclusie dat alles goed gaat.
2. Men ging de bijbel bestuderen en nam niet langer zonder meer aan wat de kerk zei.
3. Men ging het geloof van binnenuit (binnen de RK-kerk) hervormen.
4. Door het bestuderen van de bijbel wist men eindelijk wat het ware geloof was.

Veel mensen geloofden ook na de middeleeuwen nog in heksen. Tot wanneer duurde de heksenvervolgingen?

1. 15e eeuw
2. 16e eeuw
3. 17e eeuw
4. 18e eeuw