NN7 - Meer dan lezen §4 - Alinea's en kernzinnen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

 Alinea's en kernzinnen

NN7 - Meer dan lezen §4

Na deze les weet je wat alinea's zijn en kun je de kernzin uit een tekst halen.

Teksten zijn verdeeld in alinea’s. Een alinea bestaat uit een aantal zinnen die bij elkaar horen, omdat ze over hetzelfde gaan. 

In een tekst over een oude kasteelruïne kunnen de alinea’s bijvoorbeeld gaan over wanneer het kasteel oorspronkelijk gebouwd werd, wie er allemaal gewoond hebben en waar het kasteel vandaag de dag nog voor gebruikt wordt. 

Iedere nieuwe alinea begint op een nieuwe regel.

In een goede alinea staat de belangrijkste informatie in de kernzin. Dat is meestal de eerste zin van de alinea en soms de laatste. In de zinnen voor of na de kernzin staat dan een nadere uitleg of een voorbeeld. 

De kernzin kan ook de tweede zin zijn; de eerste zin geeft dan vaak het verband met de vorige alinea(’s) aan. 

Stel dat in een tekst de ene alinea over zonne-energie als bron van elektriciteit gaat, dan kan de volgende alinea beginnen met: Maar zonne-energie is niet de enige milieuvriendelijke manier om elektriciteit op te wekken. 

De kernzin komt daarna: Omdat het in Nederland heel vaak waait, worden hier voor de stroomproductie ook windmolens gebruikt.

We lezen zo met elkaar tekst 1. Om de tekst goed te kunnen begrijpen, moet je weten wat de woorden betekenen. Maak de juiste combinaties.

wetenschappers die overblijfselen uit het verleden bestuderen

plaats waar een groep mensen zich vestigt

persoon die geschreven boeken overschrijft

onduidelijke mix; mengelmoes

betrouwbare bewering die wordt gedaan over een bepaalde klankontwikkeling

Bijbelboek over de liefde

archeologen (al. 1)

nederzetting (al. 2)

kopiist (al. 4)

allegaartje (al. 5)

klankwet (al. 7)

Hooglied (al. 4)

We bekijken het fragment over Rotta, een oude variant van een nu nog bekende taal.

apps.noordhoff.nl

Waar denk je dat deze taal gesproken werd? Leg je antwoord uit.

Noteer vijf woorden die je goed kunt begrijpen zonder de vertaling eronder te lezen.

We lezen tekst 1 op blz. 32 en 33.

Je mag ook meelezen vanaf je scherm, maar je hebt sws ook je boek straks nodig. 

Oude gesprekken

(1) Tijdens de bouw van de Rotterdamse Markthal in het jaar 2000 deden archeologen een bijzondere ontdekking: zeven meter onder het straatniveau lagen de resten van een 10e-eeuwse boerderij. Deze vormde samen met een aantal andere boerderijen de nederzetting Rotta, gelegen aan de rivier de Rotte. Rotterdamse archeologen maakten een reconstructie van de boerderij, die de naam Rottahuis kreeg.

(2) Twee jaar geleden kwam een animatiefilmpje van de archeologen online, waarin je als kijker een beeld krijgt van het leven in de nederzetting. Onlangs verscheen een nieuw filmpje, waarin ook de taal van duizend jaar geleden tot leven is gewekt. Dit is het werk van Peter-Alexander Kerkhof, vergelijkend taalwetenschapper aan de Universiteit Leiden. Maar hoe weten we eigenlijk hoe men toen sprak, aangezien er zo weinig bronnen zijn uit die tijd?

Oudste Nederlands

(3) Van het oudste Nederlands zijn maar weinig teksten overgeleverd. Het bekendste zinnetje is: Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu? Het is een 11e-eeuws pennenprobeersel van een Vlaamse monnik. Het is alleen niet het oudste Nederlands. Uit de 10e en 11e eeuw is een aantal langere teksten overgeleverd, zoals de Wachtendonckse Psalmen (10e eeuw), en de Egmondse Williram (11e eeuw).

(4) Op basis van die bronnen en losse tekstfragmenten is in 2009 het Oudnederlands Woordenboek samengesteld door het Instituut voor de Nederlandse Taal. Kerkhof maakte gebruik van dit woordenboek bij het reconstrueren van de taal van Rotta. Maar de Williram – een Oudnederlandse vertaling van het Hooglied (een van de boeken uit de Hebreeuwse Bijbel) – liet hij wel een beetje links liggen. ‘De schrijfwijze is heel on-Nederlands. Je krijgt de indruk dat de kopiist zich te veel heeft laten leiden door het Duitse voorbeeld.’

(5) Het maakt duidelijk hoe moeilijk oude bronnen soms te interpreteren zijn. De Williram is niet alleen een van oorsprong Duitse tekst, de kopiist kwam ook nog eens uit Egmond, dat destijds in het Friese taalgebied lag. Er zitten dus niet alleen Duitse maar ook Friese invloeden in, en dat maakt het een beetje een allegaartje. Dat geldt minder voor de Wachtendonckse Psalmen, volgens Kerkhof. Die teksten sluiten beter aan bij het Oudnederlands, dat een heel andere taal was dan het Oudfries, dat ook in een groot deel van Nederland gesproken werd. Kerkhof: ‘Maar weinig mensen weten dat. Ook voor de archeologen met wie ik samenwerkte, was dat nieuw. Langs de rivier de Maas woonden zowel Nederlands- als Friessprekenden. De Friezen in dat gebied gingen pas in de elfde eeuw over op het Nederlands.’

Klankwetten als houvast

(6) Als we naar het Oudnederlands luisteren zoals dat rond 1020 geklonken moet hebben, vallen er een paar dingen op. Zo had je in die tijd nog volle klinkers als een ‘o’ of een ‘i’ in onbeklemtoonde lettergrepen: bitalon in plaats van ‘betalen’. ‘Dat klinkt voor ons nu vrij exotisch, omdat wij dat kenmerk al 900 jaar geleden in het Nederlands zijn kwijtgeraakt. In lettergrepen zonder klemtoon hoor je altijd een doffe e, ook wel sjwa genoemd (bijvoorbeeld de ‘u’-klank in hebben of leven). Maar in Zweden is het nog wel bewaard: daar zeggen ze ‘betala’.’

(7) Als we luisteren naar de medeklinkers, valt op dat de ‘d’ nog werd uitgesproken als ‘th’ (thorp) en de ‘g’ een zachte ‘g’ was. Maar hoe weten we eigenlijk dat die zo klonken? Daarvoor werken vergelijkende taalwetenschappers met ‘taalreconstructies’: vanuit woorden die we kennen uit hedendaagse talen, redeneren ze terug naar oudere taalfasen op basis van zogenaamde klankwetten. Een voorbeeld van zo’n klankwet is de verandering die zich voltrok in het 12e-eeuwse Nederlands, waarbij alle volle klinkers in onbeklemtoonde lettergrepen veranderden in een doffe ‘e’ (bijvoorbeeld: hebban – hebben). Op dezelfde manier veranderde de vroege Nederlandse th-klank in dezelfde periode in een d-klank. ‘Dat het Oudnederlands een th-klank had, weten we doordat Oudengels en Oudhoogduits – leden uit dezelfde Germaanse taalfamilie – ook een ‘‘th’’ hadden. Daardoor weten we dat de ‘’th’’ voorafgegaan is aan de Nederlandse d. In het Engels is de ‘‘th’’ bewaard, zoals bij ‘‘there’’, het Nederlandse ‘‘daar’’.’

Aanwijzingen in de spelling

(8) Een ander aanknopingspunt voor de uitspraak vinden taalwetenschappers in de spelling. In bronnen zoals de Wachtendonckse Psalmen tref je de lettercombinatie ‘th’ altijd aan op plekken waar wij nu een ‘d’ schrijven. Hetzelfde geldt voor de zachte uitspraak van de ‘g’: die wordt in Oudnederlandse bronnen zowel gespeld met een ‘g’ als met een ‘j’, vertelt Kerkhof. ‘We vinden zowel de vorm giwerki als jewerki (‘bouwwerk’). Die variatie is alleen maar te begrijpen als je ervan uitgaat dat een klerk of monnik die alleen het Latijnse alfabet tot zijn beschikking had, niet precies wist of hij een ‘g’ of een ‘j’ moest schrijven.’

Naar: Mathilde Jansen, nemokennislink.nl

Wat is het onderwerp van de tekst?

Wat is het tekstdoel?

1. amuseren
2. informeren
3. instrueren
4. activeren

Wat is de kernzin van alinea 3? Onderstreep deze in je boek.

Wat is de kernzin van alinea 4?
Onderstreep deze in je boek.

Wat is de kernzin van alinea 5?
Onderstreep deze in je boek.

Wat is de kernzin van alinea 6?
Onderstreep deze in je boek.

Wat is de kernzin van alinea 7?
Onderstreep deze in je boek.

Wat is de kernzin van alinea 8?
Onderstreep deze in je boek.

Welke drie grote veranderingen in de spelling worden genoemd in alinea 6 tot en met 8?

De volgende woorden uit het filmpje zijn met behulp van de spellingregels uit de tekst te vertalen naar modern Nederlands. Noteer de betekenis van de woorden: heton, thorp, watare, thora, opgiworpon.