XKA 3.4: Stambomen M3 2022

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Thema 3: Erfelijkheid en evolutie

Kruising: AA x aa

Wat is de verhouding genotypen en fenotypen in de F2?

Basisstof 4: Stambomen

Leerdoelen bij Thema 3 Erfelijkheid

Je kunt omschrijven wat een genotype, wat een fenotype en wat een gen is.

Je kunt beschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen.

Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype betekenen.

Je kunt een kruisingsschema opstellen.

Je kunt bij een gegeven kruising genotypen en fenotypen van ouders en/of nakomelingen afleiden.

Je kunt uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben, welk allel dominant is en welk allel recessief.

Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Je kunt omschrijven wat een mutatie is en je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

Je kunt omschrijven wanneer organismen tot één soort behoren.

Je kunt beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt en hoe geslachtelijke voortplanting, mutatie en natuurlijke selectie bijdragen aan het ontstaan van nieuwe rassen en soorten.

Je kunt toelichten wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie.

Je kunt toelichten dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en de samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap.

Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven. (SE)

Je kunt beschrijven dat katten informatie over de vachtkleur doorgeven via de geslachtschromosomen.

Je kunt methoden beschrijven om organismen te klonen en uitleggen wat de functie van klonen is.

Basisstof 4: stambomen

Stamboom

Stamboom

• Met een stamboom kun je zien hoe een bepaalde eigenschap (bv. haarkleur) in een familie is doorgegeven

• Man of vrouw
• Type eigenschap

Stappenplan 

1.  Kijk wat het fenotype is van iedereen in de stamboom.
2. Wat is het genotype van het kind met een ander fenotype dan vader én moeder.
3. Schrijf bij de stamboom wat je nu weet over het genotype van de andere gezinsleden.
4. Vul de genotypen zo veel mogelijk aan.

Voorbeeld

Kijk wat het fenotype is van iedereen in de stamboom.

Voorbeeld

Wat is het genotype van het kind met een ander fenotype dan vader én moeder.

Voorbeeld

Wat is het genotype van het kind met een ander fenotype dan vader én moeder.

Voorbeeld

Schrijf bij de stamboom wat je nu weet over het genotype van de andere gezinsleden.

Voorbeeld

Schrijf bij de stamboom wat je nu weet over het genotype van de andere gezinsleden.

Voorbeeld

Vul de genotypen zo veel mogelijk aan.

Voorbeeld

Vul de genotypen zo veel mogelijk aan.

Kan je in deze stamboom zien welk eigenschap dominant is?

Hoeveel generaties zijn afgebeeld in deze stamboom?

1. 1
2. 3
3. 2
4. 4

Wie zijn mannen in deze stamboom?

1. Alle personen weergegeven met een vierkant
2. Alle personen weergegeven met een rondje

Zie deze stamboom, kun je afleiden welke eigenschap dominant is?

1. Ja, zwart
2. Ja, wit
3. Nee, niet af te leiden

Bij konijnen komen verschillende vachtkleuren voor, zoals een donkere vacht en een vachtkleur die ’Himalaya-type’ wordt genoemd. Het gen voor donkere vachtkleur is dominant (A).
De stamboom in afbeelding 6 geeft de overerving van de vachtkleur in een konijnenfamilie
weer. Geef de genotypen van konijn 1, 2 en 3.

1. 1 = AA / 2 = AA / 3 = aa
2. 1 = Aa / 2 = AA / 3 = aa
3. 1 = Aa of AA / 2 = Aa of AA / 3 = aa
4. 1 = Aa / 2 = Aa / 3 = aa

Kun je op basis van de stamboom hiernaast met zekerheid zeggen welke eigenschap (blond of bruin) dominant is?

1. Nee
2. Ja, dat is bruin
3. Ja, dat is blond

Twee witte Leghorns kippen worden met elkaar gekruist.

De stamboom geeft de resultaten van deze kruising weer.

Wat is het genotype van de ouders?

1. Beide hebben genotype AA
2. Beide hebben genotype aa
3. Beide hebben genotype Aa
4. Eén van beide heeft genotype AA, de ander Aa.

12. Stamboom

Bekijk de stamboom. In de stamboom worden mannen met een vierkantje aangegeven en vrouwen met een rondje.

Welk verband is er tussen 2 en 10?

1. Moeder en dochter
2. Vader en zoon
3. Oma en kleindochter
4. Opa en kleinzoon

In de afbeelding zie je stambomen van drie families waarin een bepaalde erfelijke ziekte voorkomt.

Voor genetisch onderzoek naar deze ziekte moet erfelijk materiaal beschikbaar zijn van drie familieleden met die ziekte. Deze drie familieleden moeten nauw aan elkaar verwant zijn. Slechts één van deze drie families voldoet aan die voorwaarde. Welke familie is dat?

1. Familie 1
2. Familie 2
3. Familie 3

Huiswerk

Huiswerk voor donderdag 8 december:

§3.3: opdr. 1-5

§3.4: opdr. 1-5