8.1 Conservatisme en politiek liberalisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Kenmerkende aspecten

• De opkomst van emancipatiebewegingen
• Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces
• De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

Leerdoelen

• Uitleggen dat de Restauratie een reactie was op de democratische revoluties in de 18e eeuw
• Uitleggen dat aanhangers van het conservatisme en politiek liberalisme verschillend terugkeken op die democratische revoluties
• Beoordelen of het Koninkrijk der Nederlanden een voorbeeld is van de Restauratie
• Uitleggen hoe het Koninkrijk der Nederlanden tussen 1815 en 1848 werd bestuurd
• Uitleggen hoe de democratie in Nederland zich na 1848 ontwikkelde.

Conservatisme en politiek liberalisme

• Congres van Wenen (1814-1815): Europese landen besloten dat vorsten die door Napoleon waren verdreven (ancien regime), in hun oude rechten moesten worden hersteld (Restauratie). Aanhangers van dit herstel: conservatieven!
• Anderen vonden dat de burgers bij het bestuur moesten worden betrokken en er fundamentele rechten, zoals de vrijheid van meningsuiting en drukpers in een grondwet moest komen. Aanhangers: liberalen

Voorbeeld van Restauratie:

Congres van Verona 1822

• 1822 (congres):  De Fransen wilden niets weten van macht aan het volk en gaf aan Spanje te willen binnenvallen om de Spaanse koning te helpen tegen de liberalen.
• 1823: Frankrijk viel Spanje binnen en herstelt de absolute macht van de koning.
• Deze actie was kenmerkend voor de tijd van de 'Restauratie' tussen 1815 en 1830
• Nieuwe 'democratische revoluties' moesten worden voorkomen na Napoleon!

Restauratie geen succes op lange termijn!

• Niet alleen in Spanje, maar overal in Europa verlangden liberale burgers naar meer inspraak en vrijheid. 
• In 1848 rolde een tweede golf van liberale revoluties door Europa.
• Als een van de eerste landen in Europa kreeg Frankrijk algemeen kiesrecht voor mannen
• Stukje bij beetje moesten vorsten en adel hun macht afstaan aan de gegoede burgerij (liberalen).

Nederland na 1815

• Na de Napoleontische tijd en de Franse overheersing  werd gekozen om een 'oranje' koning te maken (Willem I).
• Het koninkrijk der Nederlanden bestond na het congres van Wenen uit NL, België en Luxemburg (1830 scheidde België zich af).
• Het nieuwe koninkrijk was een centraal bestuurde eenheidsstaat, waar overal dezelfde wetten en regels golden.
• NL werd een constitutionele monarchie met de vorst gebonden aan een grondwet

Tot aan 1848 was er nog veel macht voor de koning!

• De koning had nog veel macht: Hij mocht zelf de ministers kiezen 
• Er was een gedeeltelijk door rijke burgers gekozen parlement, maar de koning kon deze eventueel ontbinden
• Tweede Kamer werd indirect gekozen door rijke mannelijke burgers
• De Eerste Kamerleden werd door de koning gekozen
• Willem I (afbeelding) kon zonder parlement koninklijke besluiten doorvoeren

Bestuur van het koninkrijk der Nederlanden na 1848

• Ook Willem I was in 1848 bang voor een revolutie. Daarom liet hij een meer democratische grondwet schrijven (grondwetswijziging van Thorbecke - afb.) 
  
• de ministers werden verantwoordelijk voor het regeringsbeleid (ministeriële verantwoordelijkheid).
• Ook grondrechten werden erin vastgelegd: vrijheid van onderwijs (het recht van burgers om scholen op te richten) en vrijheid van vereniging en vergadering

Begrippen

• Restauratie: herstel van de maatschappelijke en politieke verhoudingen van vóór de Franse Revolutie.
• Conservatisme: behoudende politieke stroming die zich keerde tegen de maatschappelijke vernieuwingen van de Franse Revolutie, het liberalisme en het socialisme.
• Politiek liberalisme: politieke stroming die het opneemt voor de vrijheid van het individu tegenover de macht van de staat.
• Constitutionele monarchie: staatsvorm met aan het hoofd een vorst die zijn of haar functie uitoefent op basis van erfrecht, en waarin die macht wordt beperkt door een grondwet (constitutie).
• Vrijheid van onderwijs: het recht van burgers om scholen op te richten.

Begrippen

• Ministeriële verantwoordelijkheid: staatkundige afspraak dat de ministers slechts aan het parlement verantwoording verschuldigd zijn voor hun eigen politieke handelen en dat van de koning.
• Vrijheid van vereniging en vergadering: het recht van burgers om zich te organiseren.
• Kiesrecht: het recht om deel te nemen aan verkiezingen voor bestuurlijke functies (na 1848 waren dit nog steeds alleen de rijke mannen via het censuskiesrecht).