Thema 4 les 1 Eise Eisinga 23 mrt

• Geschiedenis
• Basisschool
• Groep 5

Wat zie je hier?

1700-1800

De tijd van pruiken en revoluties

thema 4, les 1

Tijdbalk

Tijd van pruiken en revoluties 1700 - 1800

Wat ga je leren in deze les?

• Wat is een planetarium?
  
•  Wie was Eise Eisinga?
• Waarom bouwde Eise Eisinga een planetarium?

planetarium

Gebouw  waarin de sterrenhemel en de planeten zijn nagemaakt.

Het oudste, nog werkende planetarium van de wereld staat in Franeker.

Het planetarium

Een planetarium is een nagebouwd model van de zon en de planeten. 

Het wordt gebruikt om uit te leggen hoe deze zelf bewegen en hoe ze draaien om de zon.

Een Planetarium zag er vroeger vaak zo uit. In het midden zie je de zon, met op verschillende afstanden de planeten eromheen. Eise maakt ook een planetarium, maar dan eentje in zijn plafond!

00:41

Waarom gingen de kinderen vroeger niet naar school?

1. Er waren nog geen scholen!
2. Niemand kon lezen of schrijven.
3. Ze moesten werken en geld verdienen
4. Ze hadden gewoon geen zin in school.

01:03

Waar schreef Eise Eisinga boeken over? Kies 1 onderwerp dat je net hebt gehoord.

1. Sterrenkunde
2. Geschiedenis
3. Aardrijkskunde
4. Wiskunde

01:13

Wat zei de dominee in Friesland dat er zou gaan gebeuren?

1. De maan zou verdwijnen.
2. De maan zou botsen met vier planeten.

01:24

Waar bouwde Eise Eisinga het zonnestelsel na?

1. In het stadhuis
2. In zijn schuur
3. In het huis van een vriend
4. In zijn huis

01:36

Werkt het planetarium in Franeker
nu nog steeds?

1. Ja, het werkt nog steeds prima.
2. Nee, het is oud en nu kapot.

Wie was die Eise Eisinga?

Eise was heel slim en zijn ouders wisten dat. Dus mocht hij één keer per week naar Franeker lopen om daar les te krijgen in wiskunde en sterrenkunde. 

Eise werd geboren in 1744 in Dronrijp. 

Leni, Noa en Ibrahim mogen met juf Siobhan mee

Wat deed Eise Eisinga later voor beroep?

Welk antwoord klopt?

Ga bij de juiste kleur in de klas staan.

schaapherder

wolkammer

Wat deed Eise Eisinga?

De vader van Eise was wolkammer. Als je vader wolkammer was kon je tot je 12e naar school. Daarna moest je het vak van je vader leren. Zo ging dat ook bij Eise. Eise werd dus ook wolkammer. 

Een wolkammer kreeg de wol van de schapen binnen en waste, kamde en verfde de wol. Daarna konden mensen het spinnen en de draden gebruiken om er kleding van te maken. 

Dit is een kam om schapenwol mee te kammen

Wat gebruiken we van dit dier?

Vertel dit aan juf Siobhan

Wat deed Eise Eisinga voor zijn beroep?

1. schaapherder
2. wolkammer
3. professor

Welk woord past het beste in de zin?

De vader van Eise had geen                  om Eise te laten studeren

zin

geld

tijd

Het planetarium

 Het planetarium van Eise ziet er ongeveer zo uit:

Welk antwoord klopt?

Ga bij de juiste kleur in de klas staan.

Wat is een planetarium?

een model van een planeet

een model van het zonnestelsel

Het planetarium

De planeten in het planetarium draaien net zo snel (of langzaam) om de zon als in het echt. Eén kleine klok zorgt ervoor dat alles kan bewegen.

Welke grote, gouden bol zien we hier in het midden hangen?

Hoe noemen we die?

Het planetarium

Het kost Eise zes jaar om het hele planetarium te bedenken en bouwen. 

En nog eens een jaar om het te schilderen. 

In 1781 is het planetarium af. 

Wat is een planetarium?

1. een model van een planeet
2. een model van het zonnestelsel
3. een kaart van het zonnestelsel

Hoe lukte het Eise Eisinga om het planetarium te bouwen?

1. Hij kreeg veel hulp van professoren.
2. Hij was heel goed in wiskunde en las veel boeken.
3. Hij leerde dat op de universiteit.
4. Zijn vader hielp hem ermee.

Dit is Pietje Jacobs, de vrouw van Eise. Zij leeft zeven jaar lang in een woonkamer vol zaagsel, stof en gereedschap. Zelfs de bedstee van haar en Eise wordt verbouwd!

Eise vindt het belangrijk om veel te weten en goed na te denken. Dat vinden veel mensen in zijn tijd. We noemen dat de 'Verlichting'. Je moet niet zomaar alles geloven wat er verteld wordt, je moet zelf nadenken. Door je verstand te gebruiken, kun je de wereld beter maken.

Dit is het planetarium van Eise Eisinga. En het is ook het plafond van zijn woonkamer. In 1774 begint Eise aan de bouw van een planetarium in zijn eigen huis! Samen met zijn vader werkt hij er zeven jaar aan. In 1781 is het planetarium af.

Tussen 1774 en 1781 bouwt Eise Eisinga in zijn huis iets heel bijzonders: een planetarium, ons eigen zonnestelsel op schaal. Het is het oudste nog werkende planetarium ter wereld.

Het verhaal over het planetarium van Eise gaat het hele land door. Zelfs de koning hoort er van! In 1825 komt koning Willem I op bezoek in Franeker. Hij vindt het planetarium zó bijzonder, dat hij het wil kopen.

In 1774 schrijft de Friese dominee Eelko Alta een boek. In het boek zegt hij dat er die zomer een ramp gaat gebeuren! In zijn kerk houdt hij er ook preken over. Vier planeten en de maan komen met elkaar in één lijn te staan. Dat zal als gevolg hebben dat de aarde richting de zon zal worden geslingerd. Alles wat erop leeft zal verbranden.

Hier zie je het knapste deel van Eise's planetarium: het raderwerk. Dit zorgt ervoor dat de planeten in zijn planetarium echt kunnen draaien! En dat niet alleen: ze draaien ook nog eens net zo snel als in het echt! De mini-aarde van Eise draait in 365 dagen rond de zon, net zoals de echte aarde.

Dit is het gereedschap van een wolkammer. Een wolkammer bewerkt wol. Van ruwe schapenwol maakt hij mooie woldraden die gebruikt worden voor het maken van kleding. Het bedrijf van een wolkammer heet een wolkammerij. Na de lagere school gaat Eise Eisinga werken in de wolkammerij van zijn vader. Hij verdient er veel geld mee.

Zet in de juiste volgorde:

1. Hier begon Eise Eisingsa mee.

2. Dit deed Eise daarna.

3. Dit deed Eise als laatste.

Hij bouwt het in zijn eigen huis (en zijn vrouw was daar niet blij mee).

Hij leerde zichzelf vanalles over wiskunde en sterrenkunde.

Hij bedacht een planetarium om de mensen gerust te stellen....

Hoe oud is het planetarium van Eise Eisinga ongeveer??

1. 170 jaar
2. 200 jaar
3. 220 jaar
4. 240 jaar

Eise wilde de mensen geruststellen.

Waarom had hij daar een planetarium voor nodig?

Je mag even met je maatje overleggen.

Wat heb jij vandaag geleerd over Eise Eisinga?

Noem 2 of meer dingen en bespreek dit met je maatje. 

Ik draai zo aan het rad en vraag dan wat jouw maatje heeft geleerd in deze les.

Heb je nog vragen over deze les?
Welke?

Ik vond deze les:

😒🙁😐🙂😃