Par. 1.3 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen. (2hv1)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Begintaak

Noem 3 verschillen tussen het katholicisme en het protestantisme.

Weet je het niet? Kijk op blz. 18

Eerder klaar? Lees par. 1.3 op blz. 17

Zelfstandig en in stilte 

Begintaak

Leg in je eigen woorden uit: wat is de barok?

Zelfstandig en in stilte

Weet je het niet? Kijk op blz. 21

Eerder klaar? Lees "Gevolgen op langere termijn" op blz. 21

Leerdoelen opschrijven

1. Hoe leidde de Contra-Reformatie tot de Barok?

2. Wat waren de gevolgen op de lange termijn van de Reformatie/Hervorming? Noem er drie en legt het uit. 

Klaar? Lees par. 1.3 op blz. 21. 

1. Noem de drie oorzaken van de Hervorming.

2. Op welke bevolkingsgroepen oefende het protestantisme aantrekkingskracht uit? En waardoor?

3. Wat waren de belangrijkste opvattingen van Luther?

4. Om welke vier redenen was het lutheranisme aantrekkelijk voor vorsten?

5. In welke opzichten verschilden het calvinisme van het lutheranisme?
6. Wat was de Beeldenstorm?
7. Wat was de Contra-Reformatie?

Planning (2hv1)

29/09: Par. 1.3 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen

03/10: Par. 1.3 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen

06/10: Par. 1.3 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen

10/10: Par. 1.4 Opkomst van machtige vorsten

13/10: Par. 1.4 Opkomst van machtige vorsten

17/10: Historische vaardigheden / voorbereiden toetsweek

20/10: Historische vaardigheden / voorbereiden toetsweek

Herfstvakantie

31/10: Voorbereiden toetsweek

Toetsweek 1

Toetsweek periode 1:

Hoofdstuk 1

Planning (2hv2)

03/10: Par. 1.3 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen (Het calvinisme en contra-reformatie)

06/10: Par. 1.3 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen (Contra-reformatie en barok)

10/10: Par. 1.4 Opkomst van machtige vorsten

13/10: Par. 1.4 Opkomst van machtige vorsten

18/10:  Historische vaardigheden

20/10: Voorbereiden toetsweek

Herfstvakantie

01/11: Voorbereiden toetsweek

Toetsweek 1

Toetsweek periode 1:

Hoofdstuk 1

Programma

1. Uitleg par. 1.3

2. Leerdoelen beantwoorden

3. Opdrachten afmaken en bespreken

4. Afsluiten

5. Kahoot

Huiswerk bespreken

Stel je woont in het Duitse Rijk en bent een tijdgenoot van Luther. Je schrijft een brief naar een familielid in de Republiek. Je schrijft:

- of je eens bent of niet met de leer van Luther, en waarom.

- wat vind je van de keizer Karel V?

- je verdedigd of veroordeelt het feit dat Luther vogel vrij is verklaart.

200 woorden. 

Katholieke kerk 

• Christelijke kerk

• Staat onder leiding van de Paus in Rome (vandaar ook wel: Rooms-Katholieke Kerk).

• De mis (kerkdienst) en de Bijbel zijn in het Latijn.
• Er staan beelden in de kerk

Vanaf de 16de eeuw: kritiek op de kerk

• De Katholieke kerk was streng, maar gaven het voorbeeld niet. 
• Priesters en monniken hadden een dubbelleven.
• Paus en bisschoppen streefden naar macht en rijkdom. 

Reformatie (1)

• Betekent hervorming/ Reformatie: afscheiding van de katholieke Kerk.

• Begin van de 16e eeuw.
• Toen de Kerk niet veranderde, besloot een deel van deze mensen eigen Kerken op te richten = protestantisme 
• Protesteren (aanhangers van de Hervorming) tegen de macht en rijkdom van de katholieke kerk.

Drie oorzaken van de Hervorming

OORZAAK 1. De nieuwe belangstelling voor de Grieks-Romeinse cultuur: 

• onderzoekers ontdekten dat er veel fouten werd gemaakt bij de vertaling van de Bijbel. 
• Sommigen vonden dat veel gebruiken in de Kerk niet in de Bijbel werden genoemd. 
• Sommige gingen de Bijbel op hun eigen manier uitleggen.  

Erasmus (humanist): zijn werk werd overal in Europa gelezen.

Hij schreef over de misbruiken in de Kerk (pausen en priesters gedroegen zich niet naar de leefregels van Jezus Christus).

Wilde met zijn kritiek de Kerk verbeteren, maar steeds meer mensen gingen zich tegen de Kerk verzetten. 

Drie oorzaken van de Hervorming

OORZAAK 2. Trouw aan eigen land en koning wordt belangrijker dan trouw aan de Kerk: 

• Met de opkomst van nationale staten was het belangrijker om trouw te zijn aan je eigen land en de koning dan de Kerk.
• Vorsten wilden in hun land een scheiding tussen kerk en staat.
• Sommige koningen erkenden de paus niet meer als hoofd van de Kerk (zoals in Engeland)

Oorzaak 2:

Trouw aan eigen land/koning

Koning Henry VIII wil na 20 jaar huwelijk met zijn vrouw scheiden, omdat hij nog steeds geen zoon heeft. De paus geeft geen toestemming. Henry sticht zijn eigen Kerk, De Anglicaanse Kerk en is daarvan zelf het hoofd. Scheiden kan hij nu wel.

Het bezit van de Katholieke Kerk kwam in handen van de koning en zijn vrienden. 

Vorsten passen principe scheiding tussen Kerk en Staat toe en eisen loyaliteit van onderdanen. 

Ook in Engeland verandert het geloof: 1534

Koning Hendrik VIII wilde scheiden, maar de paus staat deze scheiding niet toe.

Hendrik richt zijn eigen kerk op: het Anglicaanse kerk.

geschieden, onthoofd, overleden, geschieden, onthoofd, overleden. 

Drie oorzaken van de Hervorming

OORZAAK 3. De aantrekkingskracht van het protestantisme op verschillende bevolkingsgroepen

* Rijke burgers (gegoede burgers) hadden de handel in handen.
* De adel werd armer. Daarom lieten ze de boeren nog meer belasting betalen.
* De bevolking nam sterk toe = levensmiddelen werden schaarser = prijzen stegen = arme in de steden leden honger. 

Aantrekkingskracht op verschillende bevolkingsgroepen:

• De adel: een deel van de kerkelijk grondbezit werd onder edelen verdeeld. Ze konden weer rijk worden. 

• Gegoede Burgerij: bewonderde de eenvoudige manier van leven en het hard werken. Zo werden ze zelf rijk.

• Boeren en arme in de steden: ergerden zich aan de rijkdom van de Katholieke Kerk. De protestantse leiders namen het voor hun op. 

Het lutheranisme

• Maarthen Luther was een duitse monnik.

•  Hij ontdekte dat veel instellingen en gebruiken in de kerk niet in de Bijbel werden genoemd, zoals het pausschap, het celibaat, veel sacramenten, de verering van heiligen en de handel in aflaten. 

Aflaten

Als je een aflaat kocht werd daarmee je zonde vergeven en je kon makkelijk in de hemel komen. 

Andere opvattingen van Luther waren:

• De Bijbel is de enige bron van geloof
• Iedereen heeft het recht om de Bijbel op zijn eigen manier uit te leggen. 
• De mens kan alleen in de hemel komen door echte geloof
• De vorst is in elke staat het hoofd van de Kerk 
• Onderdanen moeten de vorst altijd gehoorzamen, ook als de vorst zich misdraagt. 

95 stellingen

In 1517 komt Maarten Luther met 95 korte beweringen. 

Hij hoopt dat de Paus mee wil denken en de Kerk zal hervormen, maar hij wordt door de Paus in de ban gedaan. 

In het Duitse Rijk

Het Duitse Rijk bestond uit vorstendommen. 

Boven deze vorsten stond de keizer Karel V. 

Karel V verklaarde Luther vogelvrij. Dit betekent dat iedereen Luther mag doden. 

Karel V vs vorsten

Karel had weinig te zeggen tegen de vorsten. 

Luther kreeg steun van de vorsten, want de leer van Luther was voor hen aantrekkelijk... 

Vier redenen waarom het lutheranisme aantrekkelijk was voor de vorsten.

Voor het lutheranisme waren:

1. de vorsten het hoofd van de kerk
2. onderdanen moesten hun vorst altijd gehoorzamen
3. Vorsten kregen alle bezittingen wanneer een klooster werd afgeschaft.
4. Duitse vorsten wilden zelf hun macht in hun vorstendommen uitoefenen. 

De boeren komen in 1524 in opstand

De boeren vonden in de leer van Luther de antwoorden van hun grote armode:

1. Luther wilde een einde maken aan de kerkelijke grondbezit. De boeren vonden dat de kerk en de adel hun te zwaar lasten. 

2. Boeren mochten van Luther zelf de Bijbel lezen. Volgens de Bijbel is iedereen gelijk. 

Luther koos echter de kant van de vorsten. De opstand werd onderdruk. 

➤Sleep de onderdelen naar de juiste plek

Protestant

Katholiek

Maarten Luther

De Paus

Aflaten

Bijbel in volkstaal

Latijnse kerkdienst

Sober

Beeldenverering

Reliekenverering

'Kale' kerk

Beelden in de kerk

'Magische' handelingen

Sobere handelingen

➤Luther was enthousiast over alles wat de paus en de bisschoppen deden.

1. Juist
2. Onjuist

Luther werd vogelvrij verklaard. Iedereen kon Luther nu doden.

1. Juist
2. Onjuist

Waarom kwamen de boeren in 1524 in opstand?

1. Ze kregen steun van Luther, die vond dat de boeren in opstand moesten komen tegen de kerk en de adel.
2. Ze vonden dat de kerk en de adel hun te veel lasten oplegde en ze lazen in de Bijbel dat iedereen recht op vrijheid heeft.
3. De boeren kwamen in opstand tegen Luther, want Karel heeft hem vogel vrij verklaard.

Andere belangrijke opvattingen van Luther waren:

1. De Bijbel is de enige bron van het geloof.
2. 
3. De mens komt in de hemel alleen door geloof.
4. De paus is het hoofd van de kerk en je moet hem gehoorzamen.

Maarten Luther (1483-1546)

Duitse monnink die grote moeite had met de aflaten en levensstijl van de geestelijken. 

Veel aanhangers in Duitsland.

Johannes Calvijn (1509-1564)

Zwitserse hervormer die vond dat beelden niet in de Kerk thuishoorden. 

Veel aanhangers in Nederland. 

Luther werd beïnvloed door Erasmus. 

- Niet God, maar de mens centraal in het denken.

- Veel ritiek op de manier van leven van de geestelijken en de kerk in de hoop dat zij zouden veranderen. 

- Calvijn werd beïnvloed door Luther.
- Het begin van de Hervormde kerk.
- Zijn leer wordt calvinisme genoemd. 

Het calvinisme: organisatie

• De calvinisten organiseren zich "van onder af": iedere gemeente bestuurde zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen.
• Vraagstukken werden besproken in een kerkvergadering of synode van afgevaardigden van de gemeente.

De beeldenstorm

Calvinisten kwamen sneller in verzet tegen hun vorst dan lutheranen.

In de zomer van 1566 breekt in Vlaanderen de beeldenstorm uit.

Filmpje tot 1:32

De Contra-Reformatie.

De katholieke kerk ging in tegenaanval.

De reactie van de katholieke kerk vanaf de 16de eeuw tegen de protestanten. 

Wat deed de Katholieke kerk?

De reactie van de katholieke Kerk: de Contra-Reformatie (1)

1. Verwijderen van misbruiken (aflaathandel en verkoop van kerkelijke banen werden afgeschaft), geen veranderingen in de leer.

De reactie van de katholieke Kerk: de Contra-Reformatie (2)

2. Bestrijden van ketterijen: jezuïeten werden overal ingezet als predikers, onderwijzers en missionarissen.

De jezuïeten is een religieuze orde binnen de Katholieke Kerk. Ze wordt ook wel de Sociëteit van Jezus genoemd. Door Ignatius van Loyola gesticht in 1540.

De reactie van de katholieke Kerk: de Contra-Reformatie (3)

3. Oprichten van Rechtbanken van Inquisitie: kerkelijke rechtbank, om ketters te vervolgen en straffen (marteling en de brandstapel)

Vorige les...

• Johannes Calvijn - calvinisme 
• Verschilt tussen Luther en Calvijn
• Beeldenstorm
• Contra-Reformatie (Verwijderen van misbruiken, bestrijden van ketterijen en Rechtbanken van Inquisitie).

De Contra-Reformatie leidt tot Barok

• Belangrijkste kunststijl in de 17de en 18de eeuw. 

• Voortzeetting van de Renaissance, maar in een uitbundiger vorm. 

• Bouwkunde, schilderkunst, muziek, dans en letterkunde. 

• Gestimuleerd door de kerk en vorsten. 

Gevolgen op de langere termijn (1)

• Uiteenvallen van de christelijke Kerk: split in de christelijke kerk (1517) = ontstaan van de protestantse kerken (lutherse, calvinistische en anglicaanse kerken) naast de katholieke Kerk.

Gevolgen op de langere termijn (2)

• Ontstaan van godsdienstoorlogen: lutheranen vs. keizer Karel V (1546-1555).

- Het lukt Karel V niet om van de opstandige vorsten te winnen. 

- De Vrede van Augsburg: Karel V werd gedrongen om protestanten toe te staan.

- "Cuius regio, eius et religio": wie het gebied beheerst, beheerst ook de godsdienst.

- Andere godsdienstenoorlogen: protestanten vs. katholieke in Frankrijk, de Republiek vs. Spanje.

Gevolgen op de langere termijn (3)

• Toenemen van godsdienstige onverdraagzaamheid: ieder zag het eigen geloof als het waren en keek neer op andere godsdiensten (bijv. katholieke vs protestanten).

Gevolgen op de langere termijn (4)

• Vorsten besluiten slechts één godsdienst in hun land toe te staan: 

- de verschillende godsdiensten in één land maakte voor vorsten moeilijk de vrede in hun staat te bewaren.  

- Het was bijna onmogelijk om een andere godsdienst te belijden. 

Bijv. Hendrik V (franse koning) en Willem van Oranje probeerden vergeefs de katholieken en protestanten te overtuigen elkaar als gelijken te erkennen. 

Leerdoelen antwoorden

1. Hoe leidde de Contra-Reformatie tot de Barok?

2. Wat waren de gevolgen op de lange termijn van de Reformatie/Hervorming? Noem er drie en legt het uit. 

Opdrachten maken en bespreken (2hv1)

Hoofdstuk 1, opdracht 7 en 8

Zachtjes overleggen is toegestaan. 

Tijd: 15 minuten, daarna bespreken

Eerder klaar? Maak opdracht 9. 

Leer de begrippen uit je hoofd. 

Opdrachten maken en bespreken (2hv2)

Hoofdstuk 1, opdracht 7 (huiswerk van a.s. dinsdag) en 8

Zachtjes overleggen is toegestaan. 

Tijd: 15 minuten, daarna bespreken

Eerder klaar? Maak opdracht 9 + Leer de begrippen uit je hoofd!