4.1 Prikkels en gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

4.1 Prikkels en gedrag

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat gedrag is
• Je kunt verschillende prikkels van elkaar onderscheiden (inwendig, uitwendig en sleutel)
• Je kunt uitleggen hoe gedrag ontstaat
• Je kunt gedrag bestuderen met behulp van een ethogram en een protocol

Gedrag

is alles wat een mens of dier doet

Welk gedrag heb jij vandaag vertoont?

Wat zijn de flamingo's hier volgens jou aan het doen? En waarom?

Waarom?

1. Welke functie heeft gedrag in de natuur?
   
2. Wat is de directe aanleiding voor gedrag?

Daarom!

1. Succesvol gedrag leidt tot overleving, groei en voortplanting
   
2. Gedrag is een reactie op inwendige en uitwendige prikkels

Benoem wat volgens jou de inwendige- en uitwendige prikkels zijn die er voor zorgen dat je gaat eten.

Sleutelprikkel

Prikkel die vrijwel altijd lijdt tot dezelfde reactie van een dier.

Een prikkel van buiten het organisme heet een

1. Inwendige prikkel
2. Binnenprikkel
3. Uitwendige prikkel
4. Sleutelprikkel

Een uitwendige prikkel is

1. Geluid en licht
2. Honger en dorst

Bestuderen (van gedrag)

Objectief: feitelijke waarnemingen 

Dus zonder mening van jezelf, 

niet wat je denkt hierover, 

dus zonder interpretatie.

Bestuderen (van gedrag)

= observeren

Objectief: rond voorwerp, ingedeukt aan de bovenzijde. Rood van kleur met groene stippen van 2 mm doorsnede, etc.

Fout: Appels zijn gezond en lekker.

Ethogram: een lijst met beschrijvingen van handelingen (= stukje gedrag)

Ethogram

Een ethogram is een lijst 

met beschrijvingen van gedrag.

Je noteert de handeling.

Je bedenkt een afkorting 

voor de handeling.

Je omschrijft de handeling nauwkeurig. 

 

                                         Ethogram

 Afkorting     Handeling      Omschrijving gedragshandeling

  st                     staan             2 poten raken de grond / zonder

                                                 beweging 

  ..                     ...............           ...............................................................

  ..                     ...............           ...............................................................

  ..                     ...............           ...............................................................

                              

1. Maak het schema zoals hierboven in je schrift

2. Bekijk het filmpje over de giraf (1 min).

    Bekijk heel nauwkeurig wat de giraf doet!  

    Zet het filmpje een paar x stil

3. Maak een lijst van ongeveer 4 gedragsomschrijvingen. 

    

Gedragsonderzoek:

Het ethogram

Gedrag bestaat uit een reeks handelingen.

In het filmpje over de giraf zag je bijvoorbeeld dat de giraf:

1.  Staat bij het water

2. Buigt de kop naar voren / beneden 

3. Brengt het lichaam lager bij de grond 

4. Drinkt het water. 

5.  Komt van voorover gebogen naar staan

Giraf: Het ethogram

Afkorting   Handeling     Omschr. gedragshandeling

          

Jij hebt dit nu gemaakt / ingevuld

Op de volgende pagina zie je een voorbeeld 

van een ethogram van de giraf.

                                   

Gedragsonderzoek:

Voorbeeld van het ethogram van de giraf

Misschien heb jij nog een andere gedragshandeling gezien en genoteerd, prima!

Misschien heb je een andere omschrijving, dat kan ook. 

Je mag niet noteren: De giraf heeft dorst / de giraf kijkt lief  (dit denk jij!, je ziet dat niet!)

Afkorting                 Handeling                         Omschrijving gedragshandeling

St                                  Staan                                      Met alleen de 4 poten op de grond, geen beweging

Kb                                 Kop naar beneden             Buigt in nek naar voren, kop richting de grond

Spr                                Spreiden voorpoten           Zet li poot naar links en re poot naar rechts

Dr                                  Drinken                                 Opent bek, water in bek, bek dicht, slikt

Ove                                Overeind komen                Zet met de gespreide li en re poot af en brengt die poten bij elkaar

Sz                                   Staart zwiept                      Staart beweegt naar li en re en terug

Wat weet je van een ethogram?

Wat is ...............waar?

NIET

1. Je schrijft op wat een dier doet
2. Een gedragshandeling wordt omschreven
3. Je schrijft bijv. op dat een hond agressief is
4. Het is een lijst met beschrijvingen van gedrag

Protocol: gedragsketens bepalen (hoe vaak)

In tweetallen:

A: observeert en roept wanner de handeling verandert.

B: noteert 

 

Je kunt ook turven hoe vaak een handeling voorkomt.

Resultaat

Overzicht van de manier waarop een dier de tijd besteed.

Cirkeldiagram kan ook

Wat is een protocol?

1. Je schrijft op wat je van het gedrag vindt
2. Een lijst waarop je kunt zien welke gedragshandelingen voorkomen bij één dier
3. Je schrijft op wat het dier doet
4. Een lijst waarop je kunt zien hoe vaak een gedragshandeling voorkomt bij alle dieren van één soort

Protocol gegevens bekijken en conclusies trekken

1. Welke gedragshandelingen komen het vaakst voor? Je noteert de top 3.

Noteer:

Gedragshandeling               Aantal keren

1. .................................                  .... x

2. .................................                 .... x

3. .................................                 .... x

Protocol gegevens bekijken en conclusies trekken

2. Zijn er gedragsketens te herkennen?  Een gedragsketen bestaat uit gedragshandelingen die elkaar steeds opvolgen. Minimaal 3 gedragshandelingen vormen een keten.

Gedragsketen:

Gedragshandeling 1   ........................ daarna           Gedragshandeling 2 .................................   daarna                 Gedragshandeling 3  .........................         

Huiswerk

Bestudeer blz. 82 t/m 85.

Maken opdr. 3 t/m 13 

+ nakijken (met een andere kleur pen/potlood).