Middelnederlandse literatuur V4

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Middelnederlandse literatuur

V4

Les I t/m III

Bekijk het volgende filmpje over Hebban Olla Vogala

- Opdracht van de vorige keer: is het satire of niet?

-

- Overzicht middeleeuwen

- Spot en satire in de middeleeuwen

Hebban olla vogala nestas...

1. is Latijns voor een liefdesliedje
2. was rond 1100 v. Chr. een liefdesliedje

Hebban olla vogala nestas...

1. is de eerste Oudnederlandse zin die opgeschreven is
2. is de eerste Latijnse zin die opgeschreven is

Waar komt de zin Hebban Olla Vogola oorspronkelijk vandaan (herkomst)?

1. Oxfort
2. Kent
3. West-Vlaanderen
4. Kent & West-Vlaanderen

Waar is de zin Hebban Olla Vogola oorspronkelijk ontdekt?

1. Oxfort
2. Brugge
3. Antwerpen
4. Amsterdam

Wie heeft de zin Hebban Olla Vogola ontdekt?

1500

1300

1100

600

Hoe oud zijn deze tekstfragmenten?

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu wat unbidan we nu

maltho thi afrio lito

Vraye historie ende al waer

maghic u tellen, hoort er naer! 

Het ghebuerde dat des heer Ghijsbrecht Mariken zijnder nichten seynden wilde in die stadt van Nieumeghen

De middeleeuwen: literatuur

Orale literatuur

• Meeste mensen konden niet lezen of schrijven
  
• Voor 1100: alleen teksten in het Latijn
  
• Volkstaal: niet op schrift
  
• Beroepsvertellers en minstreels
  

De middeleeuwen: literatuur

Geschreven literatuur 

• Latijn
  
• In kloosters door monniken
  
• Pen en inkt op perkament
  
• Prachtige illustraties! 
  

Middeleeuwen: de taal

• West-Germaanse taalfamilie 
• Nederlands - Duits
• Diets = volkstaal 

Een informatieplaat

Bekijk de volgende informatieplaat goed. 

Een liefdesliedje

Gerulf is juist op weg naar zijn schrijftafel als hij door het kloosterraam een jonkvrouw langs ziet rijden. Even kijkt ze hem recht in de ogen. Meteen schieten Gerulf de woorden van een liefdesliedje te binnen. Het liedje dat zijn meisje ooit voor hem zong, thuis in het verre Vlaanderen: Hebban olla vogala…

Zelf inkt en verf maken

Monniken maakten hun eigen inkt en verf om mooie boeken te kunnen maken. Inkt werd gemaakt door dingen uit de natuur fijn te stampen in een vijzel en daarna met een dunne kleefstof te mengen. Van walnoten maakte je bruine, van roet zwarte en van schildluizen rode inkt.

Schrijven met een ganzenveer

Je schreef met een ganzenveer en een potje inkt. Als de veerpunt bot was, sneed je een nieuw puntje. Daarna eerst op een kladje even proberen of hij weer goed schrijft. Wat schrijf je dan? Het eerste dat je te binnen schiet; een liefdesliedje dat net in je hoofd zit bijvoorbeeld.

Perkament

Tegenwoordig schrijven we meestal op papier. Maar middeleeuwse boeken zijn bijna allemaal op perkament geschreven. Perkament is speciaal bewerkte dierenhuid van een kalf, geit of schaap. Voor een dik boek als de bijbel had je wel 150 schapenvellen nodig. Perkament was dan ook heel duur.

Monnikenwerk

Tegenwoordig worden boeken gedrukt. Van elk boek bestaan dus honderden of duizenden exemplaren die er allemaal precies hetzelfde uitzien.

Voor 1450 bestond de boekdrukkunst nog niet. Boeken werden stuk voor stuk met de hand overgeschreven. Wat een monnikenwerk!

Prachtige versieringen

Middeleeuwse boeken werden, nadat de zwarte letters netjes overgeschreven waren, vaak prachtig versierd. De hoofdstuktitels werden in rode letters toegevoegd. En de eerste hoofdletter van een hoofdstuk werd vaak heel groot en mooi getekend. En ook werden er in de kantlijn allerlei grappige tekeningen gemaakt.

Zo duur als een huis

Handgeschreven boeken waren heel kostbaar. Dat kwam vooral omdat het perkament en de kleurstoffen zo duur waren. Een mooi versierde bijbel was rond 1270 bijvoorbeeld net zoveel waard als een groot stenen huis.

Het overschrijven van boeken was echt monnikenwerk.
Waarom?

1. Monniken hadden toch niks beters te doen.
2. Het was heel precies werk en nam veel tijd in beslag.

Wat was de taal van de middeleeuwse teksten?

1. Diets
2. Nederlands
3. Engels
4. Latijns

Waarom waren er weinig middeleeuwse teksten?

1. Alles werd met de hand geschreven
2. Teksten werden verbrand
3. Burgerij kon nog niet schrijven
4. Latijn was de hoofdtaal

Van den Vos Reynaerde

• Dierenepos
• Tweede helft 13e eeuw
  

• Willem, die Madocke maecte
• Origineel: Le roman de Renart
• Dieren worden als mens voorgesteld (antropomorf)
  

[De vos) is een dier vol listen en bedrog. Als hij honger heeft en niets eetbaars kan vinden wentelt hij zich in rode aarde zodat hij er uit ziet alsof hij met bloed besmeurd is, werpt hij zich op de grond en houdt zijn adem zo zeer in dat hij bijna niet meer ademt. De vogels die hem niet meer zien ademen zien hem daar met bloed besmeurd liggen terwijl zijn tong uit zijn bek hangt, wanen hem dood, en vliegen er op af en strijken op hem neer. Zo vangt de vos ze echter en verslindt ze.
Bron: Ashmole Bestiary, 1511

Fabel

• Dieren met menselijke eigenschappen.
• Bevat een moraal (= wijze les).
• Aesopus = Griekse fabeldichter
• Esopet (onbekende auteur)
• Jean de la Fontaine
• Fabeltjeskrant (tv-serie)
  

Dierepiek

• Van den Vos Reynaerde
• Satire op de ridderroman en de middeleeuwse samenleving

De raef ende vos

Op een boem sat tere stont

Een roec ende hadde in sinen mont
Een case. Dit sach Reinaert
Ende sprac aldus ten roeke waert:
‘Dine vederen sijn soe scone!
Du mochts boven allen voglen crone
Draghen, hadstu claren sanc.’
‘Bi Gode ja ic!’ seidi, ‘goddanc.’
Doen toendi aldaer sijn luut.
Hi gapede ende die case viel uut.
Den case greep die vos Reinaert
Ende liep te sinen hole waert.

Dus sijnre vele te scherne ghedreven
Bi prise die si hem horen gheven.

De raaf en de vos

In een boom zat op zekere dag
een raaf en die had in zijn snavel
een stuk kaas. Dit zag Reinaert de vos
en die zei tot de raaf:
‘Wat heb jij een prachtige veren!
Je zou de kroon spannen boven alle andere
vogels, als je ook zo mooi kon zingen.’
‘Bij God, dat kan ik!’ zei de raaf, ‘goddank.’
En toen liet hij zijn stem horen.
Hij opende zijn snavel en de kaas viel eruit.
Vos Reinaert greep de kaas
en liep ermee naar zijn hol.

Zo is al menigeen voor de gek gehouden

door lof die hem werd toegezwaaid.

https://vogala.org/tekst/esopet-de-vos-en-de-raaf

Bekijk het volgende filmpje over Reinaert de Vos. Het is een samenvatting.

Tot welk genre behoort 'Van den Vos Reynaerde'?

1. fabel
2. dierenepos
3. ridderroman
4. Marialegende

Uit welke periode komt 'Van den Vos Reynaerde' ongeveer?

1. 11e eeuw
2. 12e eeuw
3. 13e eeuw
4. 14e eeuw

Bekijk het volgende filmpje over de mysterieuze Willem die Reynaert de Vos schreef.

https:

Wie is de schrijver van 'Van den Vos Reynaerde'?

1. die is onbekend
2. Willem
3. Diederik van Assenede
4. Hendrik van Veldeke

Waar was de schrijver goed van op de hoogte?

1. Taal
2. Rechtssysteem
3. Burgerrechten
4. Bijbel

Op de achtergrond van deze pagina zie je een afbeelding bij een verhaal over een raaf en een vos. Uit welke bron komt dit?

1. Esopus
2. Esopet
3. Reinaert
4. Il Plait

Bestudeer deze afbeelding grondig

Wat zag je op vorige afbeelding?

Wie is Jacob van Maerlant?

Wat schreef Jacob van Maerlant?

Wat was het doel van Der Naturen Bloeme?

1. Mensen een les laten lezen door god
2. Mensen informeren over natuur en dieren
3. Eer aan edelman uit de kring van de Hollandse graaf Floris V
4. Literatuur laten lezen

Wat beschreef Jacob van Maerlant in Van den naturen bloeme?

1. Verschillende soorten inheemse bloemen
2. Verschillende soorten olifanten in dierentuinen en de mensen die ze aten
3. Dieren, planten, stenen en hun geneeskracht en fabeldieren
4. Hoe planten groeiden en zich ontwikkelden in de natuur

Jacob van Maerlant wordt wel genoemd:

1. de stamvader van de encyclopedie
2. de stamvader van alle dichters in het Nederlands
3. de stamvader van het onderzoek over bloemen en planten
4. de stamvader van de ridderromans

Wat is het verband tussen Jacob van Maerland en Reynaert de Vos?

Wat vond Jacob het belangrijkst?

1. God
2. Dieren
3. Natuur
4. Literatuur

Hoe werd de vos gezien in Der Naturen Bloeme?

Wat is een fabel?

- een kort verhaal met een

belangrijke boodschap (moraal).

- er komen vaak dieren in voor die denken, praten en handelen als mensen.

Fabels - rijmgedichten

Er zijn veel fabels geschreven.

Veel fabels zijn later (door andere schrijvers of dichters) op rijm gezet.

De vos en de haan

Luister naar het fragment

Welke belangrijke boodschap (moraal van het verhaal) zit er volgens jullie in 'de vos en de haan'?

Einde