Expressionisme in film
1 / 17
Lesduur is: 15 minOnderdelen in deze les
Slide 1 - Video
Welkom in de les 'Expressionisme in film' uit de lessenreeks Filmgeschiedenis door Eye Filmmuseum.
Introductievideo: scènes uit Euphoria (2019-).
Slide 2 - Tekstslide
Thema van vandaag: expressionisme in film
Slide 3 - Tekstslide
Na de uitvinding van film, werd het medium eerst vooral ingezet voor de registratie van de werkelijkheid. George Meliès was een van de eerste filmmakers die afscheid nam van dat realisme, dat in bijvoorbeeld de films van de Broeders Lumière centraal stond. Hij deed dit door special effects te gebruiken, fantasievolle verhalen te vertellen, gedetailleerde sets en kostuums speciaal voor zijn films te creëren, en te experimenteren met nieuwe narratieve technieken, zoals werken met symbolen en metaforen. Méliès opende zo de deur naar een nieuwe wereld van cinematografische creativiteit en dit was ook de eerste stap richting expressionistische films. Deze beweging ontstond ongeveer 25 jaar later.
Slide 4 - Video
Dit fragment laat een van de eerste vormen van special effects zien. Het komt uit de film 'Verdwijnende Vrouw' van Meliès uit 1896. Je ziet in deze clip trouwens ook duidelijk Meliès' carriere als goochelaar terug.
Slide 5 - Tekstslide
In 1916 verbood Duitsland alle buitenlandse films, wat leidde tot een explosie van binnenlandse film makers . Op dat moment was het land in sociale en economische onrust. Het was in deze omgeving dat Duitse filmmakers zich tot een artistieke beweging genaamd expressionisme wendden, om hen te helpen hun verhalen op het scherm te vertellen. Ze zochten naar goedkope, maar effectieve middelen om hun verhalen kracht bij te zetten.
Deze vroege expressionistische films gingen over gevoelens van angst, onderdrukking, waanzin en ellende en deze thema's werden niet alleen in het plot getoond, maar werden ingebouwd in het licht en de sets. Niet alleen de personages zijn gek geworden, de omgeving zelf ook.
Veel van deze Duitse films zijn verloren gegaan, want ze waren geschoten op nitraat. Dit is gevoelig materiaal.
Je kijkt zo een stukje uit de film Metropolis, welke thema's zie je hier in terug? Waarom zouden die veel voorkomend zijn in die tijd?
Slide 6 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Slide 7 - Tekstslide
1. Welke thema's herken je in de scene van Metropolis (1927)?
Antwoord:
Angst, onderdrukking, de toekomst
2. Waarom kozen de Duitse filmmakers voor zulke thema's in die tijd?
Antwoord:
De crisis in Duitsland in de periode vlak na de eerste wereldoorlog veroorzaakte nare gevoelens van angst voor de toekomst, sociale spanning, pessimisme. Deze gevoelens werden in Duits Expressionistische films uitgedrukt.
Slide 8 - Tekstslide
Expressionisme draait om interne ervaringen extern uitdrukken, in de omgeving die het subject omringt en in de algehele stijl van het werk. Voor film betekent dit dus dat emotie gereflecteerd wordt in het uiterlijk van de film. Hier zie je een aantal voorbeelden.
Ook het camerawerk en de persperspectieven spelen een grote rol binnen expressionistische films. Stel de kijkvraag aan de leerlingen, en start het clipje uit The Nightmare before Christmas (1993) van Tim Burton: een moderner voorbeeld van Duits expressionistische stijl.
Slide 9 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Slide 10 - Tekstslide
Kijkvraag: Welk effect hebben de gebruikte perspectieven op de personages?
Antwoord:
Het perspectief vanaf onder zet Sally letterlijk op een voetstuk, Jack aanbidt haar, dus hem zien we vanaf boven. Als ze samenkomen zien we ze van dichterbij, zoals zij ook tot elkaar zijn gekomen. Zoals in de volgende slide duidelijk wordt, zijn dit typerende perspectieven binnen het Duits expressionisme.
Slide 11 - Tekstslide
Typische camera perspectieven die werden gebruikt in Duits expressionistische films zijn het kikkerperspectief, dus van onder gefilmd, vogel perspectief, dus van boven gefilmd, en de Dutch angle. Die laatste naam komt van 'Deutsch', oftewel Duits en hierbij staat de camera schuin. Emoties worden verder benadrukt in close-up shots. Al deze perspectieven dramatiseren het shot en dragen bij aan het vervreemende effect van de expressionistische films.
Slide 12 - Tekstslide
Andere stijlkenmerken zijn onderdeel van de 'Art direction' van de films. Dit is de manier waarop de decors, belichting, kostuums en andere onderdelen van een filmset worden vormgegeven. Dit was van groot belang in Duits Expressionistische films. Deze worden gekenmerkt door grote licht-donker contrasten; decors met gotische invloeden; schuine of verschuivende muren of architectuur die niet klopt; vaste camera's; gebruik van schaduwen; en verder waren het films zonder dialoog.
0
Slide 13 - Video
Bekijk dit clipje uit The Cabinet of Dr Caligari (1920)?
Kijkvraag: Welke Duits expressionistische stijlkenmerken herken je?
Slide 14 - Tekstslide
Kijkvraag: Welke Duits expressionistische stijlkenmerken zaten in dit clipje uit The Cabinet of Dr Caligari (1920)?
Antwoord:
Grote contrasten, stomme film, gebruik van schaduwen, schuine muren, close-up shot, geen camera beweging, overdreven emoties van de acteur.
Slide 15 - Tekstslide
Toen het naziregime in Duitsland aan de macht kwam, vluchtten veel van de Duitse expressionistische filmmakers naar Hollywood en hun stijl liet zijn stempel achter. Er is één genre in het bijzonder dat zwaar leunde op het Duitse expressionisme: Film Noir. In deze films is de omgeving niet onmogelijk, maar ook niet helemaal realistisch. De manier waarop omgevingen afwijken van de realiteit is waar de gevoelens van de personages worden uitgedrukt en hoe extra spanning gecreëerd wordt.
Kijk naar het fragment uit Touch of Evil (1958). Kijkvraag: welke Duits expressionistische kenmerken zijn te herkennen?
Antwoord:
Hetzelfde: Schuine lijnen, kikkerperspectief, close-ups, zwart-wit, grote licht-donker contrasten. Anders: dialoog, realistischere emotie, camera staat niet volledig stil
Slide 16 - Tekstslide
Tegenwoordig zijn expressionistische technieken zo genormaliseerd dat ze niet als expressionistisch herkent worden. Films worden eerder 'gestileerd' of surrealistisch genoemd, terwijl het eigenlijk expressionistische kenmerken zijn.
Vraag de leerlingen terug te denken aan de intro, wat is er expressionistisch aan Euphoria?
Antwoord:
In Euphoria wordt de set, belichting en het camerawerk ook duidelijk gebruikt om op dramatische en metaforische wijze de emoties (zoals eenzaamheid en verliefdheid) van de personages weer te geven. Verder zijn er veel draaiende shots, diagonale lijnen, grote licht-donker contrasten, dramatische zooms terug te zien.
Slide 17 - Tekstslide
Discussie vraag: welke onderwerpen lijken de leerlingen geschikt voor een moderne expressionistische film?
(eigen antwoorden)
Bijvoorbeeld: mentale gezondheid/ziektes, angst voor de toekomst (klimaatverandering, oorlog, AI).
