Executieve functies

• Mediawijsheid
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 3

Executieve functies

Planning

• Wat zijn de executieve functies
• De verschillende functies uitgelegd.
• Oefeningen en materialen.
• Spellen als krachtig leermiddel.
• Executieve functies tijdens de les. 
• Signalering
• Ontwikkeling

Figuur van Rey

De term executieve functies

Parapluterm voor de vaardigheden die nodig zijn om

• Tot adequaat en doelgericht gedrag te komen.
• Taken uit te voeren.
• Zelfstandigheid te bereiken.

Denken (cognitie)

• Werkgeheugen
• Planning
• Organisatie
• Timemanagement
• Metacognitie
• Flexibiliteit

Doen (gedrag)

• Reactie-inhibitie
• Emotieregulatie
• Volgehouden aandacht
• Taakinitiatie
• Doelgericht doorzettingsvermogen
• Flexibiliteit

Weten we nog?

Teken de figuur die je aan het begin hebt getekend nogmaals. Maar dit keer zonder te spieken. (Fouten maken mag natuurlijk, anders leer je er niks van)

De hersenen

• Hier worden de executieve functies geregeld en ontwikkeld.
• De prefrontaalkwab speelt een sleutelrol
• Groeien en snoeien. 
• Iedereen ontwikkeld op zijn eigen tempo. 
• Pas zo rond het 25e levensjaar volledig ontwikkeld. 

Invloed door ervaringen

• Ouders "lenen" hun kinderen hun eigen frontaalkwabben.
• Omgeving.
• Problemen oplossen. (Als persoon A telkens schreeuwt, dan is dat "normaal")
• Modeling 

Respons inhibitie

• Het vermogen om na te denken voor je iets doet. 

Hoe uit een tekort zich in gedrag.

• Dingen roepen zonder een vinger op te steken.
• Door de klas lopen op de verkeerde momenten.
• Niet van anderen af kunnen blijven.
• Dingen doen zonder de gevolgen te overzien. 

Interventies

• Hang de regels zichtbaar op in de klas
• Zorg dat de plek van de leerling zo min mogelijk prikkels bevat. (bijvoorbeeld alleen als hij/zij niet van anderen af kan blijven.
• Wijs een buddy toe, die de leerling kan wijzen op zijn gedrag.

Spellen om te trainen

• Vlotte geesten
• Halli Galli 

Taakinitiatie

Het vermogen om zonder te dralen aan een taak te beginnen, op tijd en op een efficiënte wijze.

Hoe uit een tekort zich in de les.

• Moeite met het losrukken van iets (leuks) om aan het werk te gaan. 
• (Huis) werk zo lang mogelijk uitstellen.
• Veel externe sturing nodig hebben om aan het werk te gaan.
• Door de klas dralen of uit het raam blijven kijken als er gewerkt moet worden.

Interventies

• Werk met duidelijke begin en eind tijden.
• Werk met een planner.
• Deel het werk op in realistische taken, die haalbaar zijn.
• Omcirkel de te maken opdrachten. 

Timemanagement

De vaardigheid om in te schatten hoeveel tijd je hebt, hoe je deze het beste kunt verdelen en hoe je een deadline moet halen.

Hoe uit een tekort zich in gedrag?

• De leerling mist deadlines.
• De leerling heeft moeite met op tijd komen, op tijd beginnen, op tijd iets doen.
• De leerling vind het moeilijk om in te schatten hoe lang een opdracht duurt.
• De leerling komt in tijdnood.
• De leerling kan niet werken onder tijddruk. 

Interventies

• Zorg voor een voorspelbare indeling van je les. (begin, start,eind)
• Zorg voor een goede zichtbare klok. (Time-Timer)
• Verdeel een grote opdracht in kleine stukjes.
• Maak een tijdsplanning op het bord voor de les.
•  

Planning

Het vermogen om een plan te bedenken, om een doel te bereiken of een taak te voltooien. En het vermogen om te beslissen waar de aandacht op gericht wordt.

Hoe uit een tekort zich in gedrag

• Een leerling kan moeite hebben met een lange termijn project of doel.
• een leerling kan geen tijdsplanning maken en zich niet aan een planning houden.
• Een leerling kan moeite hebben om taken op te delen in kleinere stukken. 

Interventies

• Gebruik het werkplan. (bijlage)
• Maak een weekplanning met de leerling
• Noteer de afspraken van de leerling, zowel privé als op school als reminder. 

Organisatie

Het vermogen om zaken te ordenen volgens een bepaald plan of systeem.

(Hangt erg samen met planning)

Hoe uit een tekort zich in gedrag?

• Bureau of tafel zijn een bende.
• Schriften, pennen, potloden zijn kwijt of niet aanwezig.
• Aantekeningen niet op orde.
• De leerling kan zijn spullen niet vinden.
• Geen boeken, schoolspullen, gymkleren niet bij zich. 

Interventies

• Werk met een to-do lijstje.
• Schrijf het huiswerk op een zichtbare plek.
• Gebruik vaste opbergplekken voor schoolspullen.
• Plak gekleurde post it strookjes tussen belangrijke pagina's in de boeken. (voor het leren of het weten waar de leerling gebleven is)

Flexibiliteit

De vaardigheid om plannen te herzien als zich belemmeringen of tegenslagen voordoen. 

Hoe uit een tekort zich in gedrag.

• Overstuur raken als iets anders gaat dan anders.
• Brutaal reageren als dingen anders zijn dan eerst gedacht.
• Moeite hebben met het vinden van verschillende oplossingen.
• Zich verzetten tegen verandering in plannen.
• Moiete met open vragen.
• Anderen de schuld geven. 

Interventies

• Bespreek met de leerling welke (onverwachte) situaties zich voor kunnen doen.
• Bespreek hoe hij/zij daarop zou kunnen reageren.
• Doorloop met de leerling situaties die nieuw kunnen zijn of een sterke emotionele reactie oproepen.
• Blijf de regels herhalen bij terugkerende situaties die lastig zijn voor leerlingen met een zwakke flexibiliteit 

Spellen om te trainen

• Roll It 

Tekenen maar

Teken nogmaals de figuur van Rey

Doelgericht doorzettingsvermogen

Het vermogen om doelgericht te werken zonder afgeleid te raken.

Hoe uit een tekort zich in gedrag?

• De leerling kan taken moeilijk volhouden.
• het is voor de leerling lastig of zelfs onmogelijk om na een onderbreking met een taak verder te gaan.
• De leerling heef moeite om zijn of haar blik op de toekomst te stellen.  

Interventies.

• Maak een doel en een studieplan.
• Bedenkt welke taak het meeste van belang is voor de leerling.
• Bij een lange termijn doel is het helpend om korte tussendoelen te maken 
• Laat de leerling zelf bedenken wat nodig is om het doel te behalen.
• Belonen als doorzetten is gelukt. 
• Leer de leerling vol te houden, ookal is het saai of langdradig

Nog 3 te gaan maar eerst...

Lekker zelf aan de slag. Vorm een groepje van 4/5 mensen. En ga met de volgende opdracht aan de slag.

Opdracht

• We geven (bijna) allemaal les. Dus hier horen lesvoorbereidingen bij. Leraren maken altijd lesdoelen gericht op het "leerwerk" maar bijna niet op de executieve functies.
• Bedenkt bij de les die je krijgt 1 regulier les doel en 1 doel gericht op 1 van de executieve functies. (Degene die de revue al gepasseerd zijn) 

Een kind in groep 2 moet 3 instructies kunnen onthouden

1. Waar
2. Niet waar

Een kind in groep 2 kan zich makkelijk 15 minuten concentreren op een taak

1. Waar
2. Niet waar

Een kind in groep 5 kan zijn/haar gymspullen op het juiste moment meenemen.

1. Waar
2. Niet waar

Een kind in groep 8 kan gevaarlijke situaties inschatten.

1. Waar
2. Niet waar

Testje

Zoek het juiste plaatje zonder je af te laten leiden.

Volgehouden aandacht

Het vermogen om de aandacht vast te houden bij een situatie of taak ondanks afleidingen.

Hoe uit een tekort zich in gedrag?

• Een leerling krijgt zijn/haar werk niet op tijd af.
• De leerling stopt voordat het werk echt af is.
• De leerling wisselt vaak tussen activiteiten.
• De leerling raakt afgeleid door van alles en nog wat. 

Interventies

• Het opdelen van werk in haalbare doelen/taken.
• Het uitzetten van afleiders (telefoon)
• Het gebruik maken van een timer
• Variatie in werkvormen.
• Het inbouwen van korte ontspanningsmomenten. (korte pauzes, even bewegen)
• Een beloning geven als het gelukt is. 

Werkgeheugen

Het werkgeheugen is een onderdeel van ons geheugen waar informatie in kan worden 'geladen' en bewerkt. 

Capaciteit

• Beperkte capaciteit: 6-7 items.
• Bij betekenisloze info is dit veel minder.  

KLMTNTKPNAUBNS

TEVOSLZZEZHDWO

Hoe uit een tekort zich in gedrag

• Een leerling die veel beweegt tijdens een taak kan last hebben van een zwak werkgeheugen.
• Een leerling kan zich  heel moeilijk is ruimtelijks voorstellen.
• Slecht kunnen hoofdrekenen.
• Een leerling kan dichtklappen bij teveel informatie. (ik krijg error).
• Kunnen bepaalde structuren niet onthouden. (telefoon inleveren bij binnenkomst, jast uit e.d.

Interventies

• Zorg dat de leerling gefocust is en zo min mogelijk afgeleid wordt.
• Check of de leerling alles begrepen heeft.
• Zorg ervoor dat een verzoek of informatie op het juiste moment komt.
• Veel herhalen! 

Spellen om te trainen

• Toffe Peren
• Ik ga op vakantie en neem mee
• SET
• Cijferreeksen onthouden.
•  

Emotieregulatie

Het vermogen om emoties te reguleren, taken te voltooien of gedrag te controleren en te sturen. 

Hoe uit een tekort in gedrag zich

• Snel in paniek bij een toets.
• Boos worden om kleine dingen
• Snel geïrriteerd op anderen reageren.
• Vaak de schuld bij anderen leggen.
• Snel een sterke emotionele reactie tonen bij een gebeurtenis. 

Interventie

• Bespreek de probleemsituaties na en zoek samen naar een juiste coping. (i.p.v. kwaad worden)
• Veel evalueren.
• Woede thermometer (of signaleringsplan bij ons) 

Zelf aan de slag

• Welke dagelijkse handelingen zijn nog lastig voor één van je (coach)leerlingen?
• Kies één van deze  handelingen uit: hier ga je met je leerling aan werken. 
• Bedenk voor die handeling wat er allemaal bij komt kijken.
• Bedenkt vervolgens welke executieve functies daarvoor nodig zijn.
• Stel een doel vast om naartoe te werken. 
• Bepaal de stappen die nodig zijn om het doel te bereiken.